ΤΟ «ΚΟΛΩΝΑΚΙ» ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ - E’

Το κτίριο Ζορτού επί της οδού Νιρβάνα αρ. 10 σε σύγχρονη φωτογραφία του Παναγιώτη Δομούζη. Οκτώβριος 2020

Επανερχόμαστε πάλι στη συνέχεια της περιγραφής της περιοχής «Κολωνάκι» της Λάρισας. Υπήρχαν ορισμένα κενά στη συλλογή πληροφοριών γύρω από κτίρια και οικογένειες και η επελθούσα απαγόρευση της άσκοπης κυκλοφορίας στάθηκε αφορμή για την

προσωρινή διακοπή των δημοσιευμάτων. Αποδείχτηκε όμως ότι ήταν και ευεργετική. Αρκετοί κάτοικοι της περιοχής προσκόμισαν σπουδαίες πληροφορίες. Ο Γκαρώ Σιρινιάν από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Αντωνία (Νινέτα) Ζουριδάκη-Αργυριάδου, ο Γιώργος Κων. Ζορτός, η Μαίρη Λυτροκάπη-Ζορτού, ο Δημήτριος Κουκουβέλας, η Λίνα Καρανίκα-Καμηλιέρη, η «Mεγάλη Kυρία» της Λάρισας Ρούλα Σδρόλια και ορισμένοι άλλοι, προσέφεραν πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό με όρεξη και διάθεση για πληρέστερη καταγραφή της ξακουστής αυτής περιοχής. Επί πλέον κατά την αναδίφηση του αρχείου του παλαιού δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα εντοπίστηκε η διαδικασία απόκτησης και η χάραξη οικοδομικών τετραγώνων και οδών στη βορειοανατολική πλευρά της Λάρισας κατά το 1927. Λόγω της σημασίας της πληροφορίας αυτής και πριν προχωρήσουμε στην περιγραφή, αντιγράφουμε το σχετικό απόσπασμα από τις αναμνήσεις του Σάπκα ως έχει:
«Εις τα ανωτέρω έργα οδοποιίας και ανασυγκροτήσεως της πόλεως γενικώς, έχομεν να προσθέσωμεν και την επέκτασιν του σχεδίου της πόλεως προς την βορειοανατολικήνπλευράν αυτής, επί εκτάσεως πολλών χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων, εν συνεχεία του πολεοδομικού σχεδίου της. Το ευρύτατον τούτο γήπεδον προήρχετο εκ καταργηθέντων οθωμανικών νεκροταφείων και κατά σχετικόν νόμον περιήλθεν εις την κυριότητα του Δημοσίου. Εξετείνετο ανατολικώς της οδού Ολύμπου, βορειοδυτικώς της οδού 31 Αυγούστου, μεταξύ του δυτικού τοίχου του περιβόλου το Δημοτικού Νοσοκομείου και της ανατολικής όχθης του Πηνειού. Η Οικονομική Εφορία Λαρίσης διεχώρησε τούτο εις τετράγωνα οικοδομικά μεγάλα, άτιναεπώλησε επί δημοπρασία.
Το 1927 ο Δήμος απεφάσισε την επέκτασιν του σχεδίου της πόλεως καθ’ όλην την ευρείαν ταύτην έκτασιν, ανέθηκε δε την εργασίαν επεκτάσεως του σχεδίου και την χάραξιν του σχεδιαγράμματος και των οδών, κατ’ επέκτασιν του πολεοδομικού σχεδίου, εις τον τότε μηχανικόν του Δήμου κ. Κ. Νταλίπην. Ούτος μετά πολλής επιμελείας και λίαν επιτυχώς εχάραξε ευρείας οδούς και τα νέα οικοδομικά τετράγωνα, ως και μικράν τριγωνικήν πλατείαν προς την πλευράν του Δημοτικού Νοσοκομείου, επί του νέου τμήματος του σχεδίου πόλεως. Εχαράχθησαν αι νέαιοικοδομικαίγραμμαί εφ’ ών θα ανεγείροντο αι νέαι οικοδομαί. Αι χαραχθείσαι οδοί είναι αι ακόλουθοι: 1) Παύλου Νιρβάνα, 2)Ογλ, 3) Γαριβάλδη, 4) Λορέντζου Μαβίλη. Αύται εχαράχθησαν κατ’ επέκτασιν κεχαραγμένων και διεστρωμένων οδών εις το τμήμα τούτο του σχεδίου της πόλεως. 5) Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, 6)Αλεξάνδρου Ελλαδίου, 7)Σβαρτς, 8)Κωνσταντά και 9) Νίκης. Αι δεύτεραι πέντε οδοί εχαράχθησαν εντελώς νέαι επί του νέου τμήματος του σχεδίου της πόλεως. Μετά βραχύ χρονικόν διάστημα ήρχισαν ανεγειρόμεναι επί του προεκταθέντος σχεδίου οικοδομαί διόροφοι, εντελώς του τελευταίου οικοδομικού τύπου, ρυθμού αρχιτεκτονικού νεωτάτου, ευπρόσωποι και λίαν εμφανίσιμοι. Ανεπήδησεν νέα συνοικία της πόλεως ευάερος, ευήλιος, εγγύς της αγοράς, υγιεινής και αθόρυβος. Άπασαι [αι οδοί] διεστρώθησαν με σύστημα ασφαλιστικόν και τα πεζοδρόμια και ρείθρα εγένετο τέλεια».
Σταματήσαμε στο τελευταίο μας κείμενο στο σπίτι του μαέστρου της Δημοτικής Φιλαρμονικής Γεωργίου Καμηλιέρη[1]. Η επόμενη κατοικία είναι γνωστή ως κατοικία του Ζορτού. Οι πρόγονοι της οικογένειας Ζορτού έφθασαν στη Λάρισα τέλος το 19ου αιώνα και οι απόγονοί της σήμερα είναι τόσοι πολλοί ώστε έχουν εξαπλωθεί σαν το άνοιγμα της βεντάλιας. Ο γενάρχης της οικογένειας Κωνσταντίνος Ζορτός[2] καταγόταν από τους Μολάους της Μάνης και υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στη Λάρισα. Ενθουσιάστηκε φαίνεται από την εριβώλακα (εύφορη) Θεσσαλία, χαρακτήρισε στην οικογένειά του την περιοχή σαν «Καναδά» και ήλθε κατά τις αρχές του 20ού αιώνα[3] με τη γυναίκα του Αικατερίνη για μόνιμη εγκατάσταση στη Λάρισα. Έγιναν κάτοχοι μιας περιοχής η οποία σήμερα μπορεί να οριοθετηθεί στη διασταύρωση των οδών Νιρβάνα και Λορέντζου Μαβίλη. Δημιούργησαν το σπιτικό τους και στην αυλή φύτεψαν πολλά οπωροφόρα δένδρα και κυρίως λεμονιές. Το 1908 εφημερίδα της Λάρισας αναφέρει τον Κων. Ζορτό «ως γνωστόν τοις πάσιν αλλαντοποιό, παγοέμπορο και λεμοναδοποιό»[4] αλλά δεν τον αναφέρει ως εστιάτορα. Η πρώτη ύλη για τα αλλαντικά ήταν εύκολο να βρεθεί. Για τις λεμονάδες είχε αρχικά έναν μεγάλο οπωρώνα με λεμονιές. Όμως παγοποιεία δεν είχαν ακόμη δημιουργηθεί στην πόλη μας. Πρώτη ύλη για τον πάγο ήταν το χιόνι το οποίο προμηθευόταν τους θερινούς μήνες από τον Κίσσαβο, πιο πάνω από το χωριό Σπηλιά, το μετέφεραν καλά τυλιγμένο με φτέρες και λινάτσες και το διακινούσαν σαν πάγο. Όταν άνοιξε το εστιατόριο μπροστά από το τουρκικό λουτρό (χαμάμ) της οδού Βενιζέλου, που υπάρχει μέχρι σήμερα, αποθήκευε το χιόνι στο υπόγειο του τουρκικού λουτρού όπου η θερμοκρασία ήταν πολύ χαμηλή ώστε να συντηρείται περισσότερο χρονικό διάστημα το χιόνι[5].
Το πρώτο κατάστημα της οικογενείας Κων. Ζορτού βρισκόταν, όπως αναφέρθηκε, στη θέση που βρίσκεται σήμερα το τουρκικό λουτρό, δίπλα από το κατάστημα του Φάις και λειτουργούσε ως εστιατόριο. Κατά τη δεκαετία του 1920 μεταφέρθηκε στην αρχή της οδού Βενιζέλου. Ήταν ένα ισόγειο κτίσμα με πέντε μεγάλες και όμορφες τοξωτές πόρτες, από τις οποίες το εστιατόριο χρησιμοποιούσε τις τρεις μεσαίες[6]. Ανατολικά βρισκόταν σε επαφή με ένα διώροφο κτίριο το οποίο καταλάμβανε τη γωνία των οδών Βενιζέλου και Ολύμπου, απέναντι από το σημερινό Ωδείο. Στο ισόγειο του κτηρίου αυτού είχε το φαρμακείο του ο Αναστάσιος Νικ. Βάης. Το 1936 απεβίωσε ο αρχηγός της οικογενείας Κων. Ζορτός και την επιχείρηση του εστιατορίου ανέλαβαν τα τέκνα του Γεώργιος και Πέτρος (Πιέρρος). Το εστιατόριο συνέχισε να λειτουργεί στο ίδιο σημείο και μεταπολεμικά μέχρι το 1970-71. Την περίοδο εκείνη μετακόμισαν στο ισόγειο του κτιρίου της οδού Νιρβάνα και το μετέτρεψαν σε ταβέρνα, την οποία ανέλαβαν τα αδέλφια Κωνσταντίνος (Κώστας) και Σταύρος, εγγονοί του γενάρχη της οικογένειας. Το κατάστημά τους δεν είχε την πολυτέλεια και την άνεση χώρου όπως το εστιατόριο, αλλά κατόρθωσε να γίνει πασίγνωστο στη Λάρισα και να προσελκύσει μεγάλο αριθμό θαμώνων λόγω της εξαιρετικής ποιότητος των εδεσμάτων τα οποία προσέφερε. ΟΙ Λαρισαίοι κάποιας ηλικίας θα θυμούνται, όπως και ο υποφαινόμενος, τα περίφημα ψητά μπιφτέκια και τα παϊδάκια που ήταν τα σπεσιαλιτέ τους. Η ταβέρνα σταμάτησε οριστικά τη λειτουργία της την περίοδο 1987-88, αφού άλλαξε θέση τρεις φορές, διέγραψε πορεία 80 περίπου ετών και τη δούλεψαν τρεις γενεές Ζορτού.
Το σπίτι που είχε κτίσει ο Κωνσταντίνος Ζορτός όταν ήλθε στη Λάρισα από τους Μολάους καταστράφηκε από βομβαρδισμό κατά τη διάρκεια της κατοχής από βόμβα που έπεσε ακριβώς στο σαλόνι του σπιτιού[7]. Μεταπολεμικά κατεδαφίστηκε και σταδιακά κατασκευάστηκε το σημερινό κτίσμα. Όπως διακρίνεται και στη δημοσιευόμενη φωτογραφία, σήμερα το κτίσμα αυτό διαθέτει μαζί με το ισόγειο, τρεις ορόφους. Η πορεία ανέγερσής του, σύμφωνα με το αρχείο της Πολεοδομικής υπηρεσίας του Δήμου, έχει ως εξής. Το 1959 εκδόθηκε άδεια ανέγερσης μονώροφου κατοικίας με πρόβλεψη ορόφου, από τον πολιτικό μηχανικό Νικόλαο Μίχο. Το 1966 εκδόθηκε άδεια προσθήκης πρώτου και δευτέρου ορόφου πάνω από το ισόγειο, με μηχανικό τον Απόστολο Σακελλαρίου. Σήμερα το ισόγειο του κτιρίου στο οποίο βρισκόταν η ταβέρνα, είναι άδειο. Στον πρώτο όροφο διαμένει η κόρη του Κώστα Ζορτού, Μαίρη Λυτροκάπη-Ζορτού με την οικογένειά της και στον δεύτερο όροφο η Ευγενία χήρα του Σταύρου Ζορτού.
(Συνέχεια)
----------------------------
[1]. Η κόρη του Νικολέτα (Λίνα) Καρανίκα-Καμηλιέρη διαθέτει πλούσιο αρχείο από τη ζωή του πατέρα της και με μεγάλη προθυμία θα το θέσει υπόψη μας, ώστε να δημοσιεύσουμε κάποια στιγμή τη ζωή και το έργο του πρώτου μεταπολεμικά μαέστρου της Φιλαρμονικής μας.
[2]. Έτσι ήταν το αρχικό επίθετό του. Αργότερα εμφανίζονται οι απόγονοί του ως Ζουρτός, ίσως «ληξιαρχική ευθύνη» και μερικές φορές ως Ζωρτός.
[3]. Κατ' άλλους ήλθε μόνιμα στη Λάρισα περί το 1884-1886.
[4]. «Εν τω ναώ του Νεκροταφείου [ετελέσθη] το μνημόσυνον του προώρως θανόντος Σταύρου Ζορτού, μεγαλυτέρου υιού του γνωστού τοις πάσιν αλλαντοποιού, παγοεμπόρου και λεμοναδοποιού Κωνσταντίνου Ζορτού», εφ. «Μικρά» Λάρισα, φύλλο της 8ης Φεβρουαρίου 1908.
[5]. Ο Ολύμπιος (Κώστας Περραιβός) σε δημοσιεύματά του στην εβδομαδιαία εφημερίδα «Λάρισα» κατά την περίοδο 1968-1980 αναφέρει ότι πριν κατασκευάσει ο Κων. Κατσαούνης το πρώτο παγοποιείο στην περιοχή Ταμπάκικα, υπήρχαν αγωγιάτες οι οποίοι μετέφεραν με ζώα καλά συσκευασμένο χιόνι από τον Κίσσαβο, το οποίο το αποθήκευαν στο υπόγειο του Χαμάμ και το διακινούσαν με τις σούστες σε εύπορες οικογένειες της πόλης ή σε πυρέσσοντες ασθενείς.
[6]. Σε φωτογραφίες που διασώθηκαν από την εισβολή των Γερμανικών στρατευμάτων στη Λάρισα τον Απρίλιο του 1941 έχουμε απεικόνιση του καταστήματος αυτού. Βλέπε το λεύκωμα: «Η Μνήμη της Πόλης. Λάρισα. Κατοχή-Απελευθέρωση. 1941-1944». Αρχείο φωτογραφιών του Βύρωνα Μήτου και άλλων συλλεκτών. Έκδοση Δήμου Λαρισαίων. Επιμέλεια Φωτοθήκης Λάρισας του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας, Λάρισα (2018) σελ. 96.
[7]. Το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών του σημερινού κειμένου προέρχεται από πολυσέλιδο χειρόγραφο της κ. Αντωνίας (Νινέτας) Αργυριάδου-Ζουριδάκη, καθηγήτριας Φυσικής στη Μέση Εκπαίδευση, την οποία και ευχαριστώ.

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου (nikapap@hotmail.com)

 

ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...

Το Αλσος των Νυμφών

Η κεντρική οδός του Άλσους των Νυμφών (Αλκαζάρ). Επιστολικό δελτάριο του Νικολάου Κουρτίδη. Μέσα δεκαετίας του 1930. Συλλογή Αντώνη Γαλερίδη

Η σημερινή φωτογραφία απεικονίζει τον κεντρικό δρόμο που υπήρχε στον χώρο του Αλκαζάρ και διχοτομούσε το Άλσος των Νυμφών. Ο δρόμος αυτός υπάρχει μέχρι σήμερα διαφορετικά διαμορφωμένος. Αρχίζει από τα λιγοστά σκαλάκια που υπάρχουν αφήνοντας τον κεντρικό δρόμο που οδηγεί στην εκκλησία του Αγ. Χαραλάμπους και καταλήγει στο σημερινό μνημείο της Εθνικής Αντίστασης, στον χώρο όπου παλαιότερα αναπτυσσόταν η μεγάλη εμποροπανήγυρη της Λάρισας κάθε Σεπτέμβριο. Είναι πεζοδρομημένος και περιβάλλεται ένθεν και ένθεν από πλούσια βλάστηση. Δεν υπάρχει κίνηση στον δρόμο, εκτός από έναν ποδηλάτη και ένα άλλο άτομο στο δεξιό πεζοδρόμιο. Το ενδιαφέρον όμως στη φωτογραφία αυτήν εντοπίζεται σε μια μεγάλη επιγραφή η οποία είναι αναρτημένη στα κλαδιά ενός ψηλού δένδρου δεξιά και η οποία γράφει με μεγάλα γράμματα «ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΔΙΕΛΕΥΣΙΣ ΟΧΗΜΑΤΩΝ-ΕΦΙΠΠΩΝ». Και για μεν τα οχήματα (αυτοκίνητα, άμαξες, σούστες, κάρα και λοιπά) η επιγραφή δικαιολογείται. Εξ άλλου και σήμερα η απαγόρευση επισημαίνεται με το κατάλληλο οδικό σήμα. Εντύπωση όμως προξενεί η απαγόρευση των «εφίππων». Και ιδού πώς εξηγείται. Μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η Λάρισα φιλοξενούσε το στρατηγείο και τις στρατιωτικές μονάδες της Ταξιαρχίας Ιππικού[1]. Καθώς οι στρατώνες προπολεμικά βρίσκονταν μακριά από την πόλη και οι δρόμοι ήταν τον χειμώνα λασπωμένοι και το καλοκαίρι γεμάτοι σκόνη, οι αξιωματικοί του Ιππικού έφθαναν στο κέντρο της πόλης με τα άλογά τους. Ήταν συνηθισμένο φαινόμενο την εποχή εκείνη να βλέπει κανείς να βολτάρουν στους δρόμους της Λάρισας, ακόμη και στην Κεντρική πλατεία, αξιωματικοί καβάλα στα άλογά τους. Η ενόχληση στους κατοίκους από την κατάσταση αυτήν ήταν εμφανής και διαβάζουμε στις παλιές εφημερίδες της πόλης μας ότι συχνά οι δημοσιογράφοι στηλίτευαν το γεγονός αυτό. Φυσικά οι καβαλάρηδες αξιωματικοί έφθαναν μέχρι και τον κήπο του Αλκαζάρ και η παρουσία τους ενοχλούσε τους περιπατητές και τους θαμώνες του εξοχικού κέντρου, οι οποίοι έφθαναν μέχρις εκεί για να απολαύσουν καθαρό αέρα και ησυχία. Για να απαγορευτεί η παρουσία τους, ο Δήμος αναγκάστηκε να τοποθετήσει την πινακίδα με την επιγραφή που διακρίνεται στη φωτογραφία.
Η φωτογραφία αυτή προέρχεται από το υπ’ αριθμ. 339 επιστολικό δελτάριο του Νικολάου Κουρτίδη και ανήκει στη Συλλογή του αείμνηστου Αντώνη Γαλερίδη. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο εκδότης της κάρτας Νικόλαος Κουρτίδης τύπωνε τον λογότυπο της εταιρείας του «Nicourt ATHENS» στο κάτω δεξιό άκρο της φωτογραφίας. Θεωρείται ότι είναι ο εκδότης με τα περισσότερα καρτ ποστάλ στην Ελλάδα. Τα θέματά του είναι κυρίως απόψεις από διάφορα μέρη της χώρας μας, σε μία εποχή που η ασπρόμαυρη φωτογραφία είχε φτάσει στο απόγειό της. Οι εκτυπώσεις του είναι πολύ καθαρές, ευκρινείς και απεικονίζουν ωραίες φωτογραφικές απόψεις προερχόμενες αποκλειστικά από την ελληνική περιφέρεια. Η αρίθμηση των καρτ ποστάλ του ξεκινά από το No 1 και φτάνει μέχρι περίπου το No 1.100. Δραστηριοποιήθηκε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1930 (μεταξύ 1935-1940). Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ήλθε στη Λάρισα, πάντως για την πόλη μας είναι γνωστές 6-7 κάρτες του.
Θα πούμε λίγα λόγια για το Άλσος των Νυμφών, όπως είναι η επίσημη ονομασία του κήπου Αλκαζάρ. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας όλος ο χώρος που ορίζεται από τη γέφυρα μέχρι τον σημερινό περιφερειακό δρόμο της Λάρισας και από τον δρόμο προς Γιάννουλη μέχρι την αριστερή όχθη του Πηνειού, ήταν επίπεδος και γυμνός και χρησίμευε για ασκήσεις του τουρκικού στρατού και παρελάσεις. Μια εικόνα του χώρου μπορεί κανείς να σχηματίσει αν μελετήσει προσεκτικά τις υδατογραφίες τις οποίες σχεδίασε ο Βαυαρός αξιωματικός Ludwig Koellnberger, όταν την άνοιξη του 1834 ως μέλος μικρής ομάδας του Βαυαρικού Εκστρατευτικού Σώματος της Ελλάδος, επισκέφθηκε την τουρκοκρατούμενη Λάρισα για συνομιλίες με τον Τούρκο πασά της πόλης Μουσταφά Νουρή[2].
Όλος αυτός ο χώρος είχε κατά διαστήματα διάφορες ονομασίες. Επί τουρκοκρατίας η πιο συνηθισμένη ονομασία του ήταν Μπελεντιέ Μπαχτσέ που σημαίνει Δημοτικός Κήπος. Μετά την απελευθέρωση η κοινή του ονομασία ήταν Μεριάς, που σημαίνει μεγάλος, επίπεδος και άγονος χώρος. Η ονομασία αυτή επικράτησε μέχρι και την κατοχή[3]. Την ίδια περίοδο επίσημα ονομαζόταν Πλατεία ή Πεδίον του Άρεως[4], επειδή ήταν χώρος στρατιωτικών ασκήσεων. Χώροι με την ονομασία αυτή συναντούμε και σε άλλες ελληνικές πόλεις (Αθήνα, Βόλος, Τρίπολις, και αλλού). Ο όρος Αλκαζάρ υπήρχε ήδη στη Λάρισα κατά την περίοδο της προσάρτησης της Θεσσαλίας το 1881[5]. Άλσος των Νυμφών ονομάσθηκε το 1903 με εισήγηση της βασίλισσας Όλγας[6], η οποία ερχόταν τακτικά στη Λάρισα συνοδεύοντας τον σύζυγό της Γεώργιο Α’. Ο όρος αυτός είχε ατονήσει, αλλά τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρούμε ότι άρχισε και πάλι να χρησιμοποιείται.
[1]. Το στρατηγείο στεγαζόταν μέχρι την κατοχή στον επάνω όροφο του μεγάρου Κατσαούνη που βρισκόταν στη νότια πλευρά της πλατείας, περίπου εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το Public. Μάλιστα για ένα διάστημα, διοικητής της ταξιαρχίας Ιππικού υπήρξε ο μετέπειτα στρατάρχης Αλέξανδρος Παπάγος. Στον χώρο όπου σήμερα βρίσκεται το κτίριο της 1ης Στρατιάς υπήρχε ιπποδρόμιο στο οποίο εξασκούνταν οι στρατιώτες του Ιππικού και κατά διαστήματα γίνονταν και ιππικοί αγώνες.
[2]. Παπασπύρου-Καραδημητρίου Ευθυμία, Εικόνες από την Ελλάδα (1833-1838). Υδατογραφίες του Hans Hanke από το έργο του Ludwig Koellnberger, πρόλογος Ιωάννης Μαζαράκης-Αινειάν, Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία Ελλάδος, Αθήνα (2000) σ. 92-95.
[3]. «Ως θέσις της εμποροπανήγυρεως επιλέχθηκε η περιοχή «Μεριάς», μεγάλης εκτάσεως χώρος ο οποίος εκτείνεται πέραν της μεγάλης γεφύρας του Πηνειού, παραλλήλως προς την οδόν την άγουσαν εις Τύρναβον», γράφει εφημερίδα της Λάρισας στις 15 Οκτωβρίου 1888.
[4]. Στην αρχαία Ρώμη ο όρος αυτός σήμαινε εκτεταμένο και ανοικτό χώρο, αφιερωμένο στον θεό του πολέμου Άρη. Εκεί συνέρχονταν οι Ρωμαίοι για την εκλογή αρχόντων της πόλης και συγχρόνως ήταν και πεδίο ασκήσεων και παρελάσεων. Στο πρόγραμμα της Γεωργοκτηνοτροφικής έκθεσης που έγινε στη Λάρισα το 1900 παρουσία του διαδόχου Κωνσταντίνου, αναφέρεται: «Η έκθεσις γενήσεται εν ειδικώ Εκθετηρίω ανεγειρομένω επί της παρά τον Πηνειόν πλατείας του Άρεως».
[5]. Στις 11 Αυγούστου 1882 η εφημερίδα της Λάρισας «Ανεξαρτησία» έγραφε: «Χθες εν πλήρει μεσημβρία εγένετο παρανάλωμα του πυρός το πέραν της γεφύρας κείμενον Αλκαζάρ…». Βλέπε και: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το κέντρο Αλκαζάρ-Α’, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 29ης Ιανουαρίου 2014 .
[6]. Με πρωτοβουλία της βασίλισσας Όλγας ιδρύθηκε στην πόλη μας «Φιλοδασική Ένωσις». Σκοπός της ήταν να συμβάλλει στη δημιουργία πρασίνου στην ευρύτερη περιοχή της Λάρισας. Με τη συμβολή μονάδων μηχανικού υπό τον λοχαγό Σαπουντζάκη και μαθητών του Γυμνασίου, δενδροφυτεύτηκε η περιοχή του Αλκαζάρ κατά μήκος της αριστερής όχθης του Πηνειού, μέχρι το κτήμα Παπασταύρου, περίπου μέχρι εκεί που αρχίζει σήμερα το Στάδιο Αλκαζάρ. Αυτός ο τεράστιος χώρος πρασίνου ονομάσθηκε από τον Δήμο «Άλσος των Νυμφών».

 

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com

 

ΜΙΧΑΗΛ ΣΑΠΚΑΣ

Αναμνήσεις εκ της εκτελέσεως έργων οδοποιίας εν Λαρίση -Γ΄

Η οδός Μακεδονίας (Βενιζέλου) ήταν από τους μεγαλύτερους και κεντρικότερους δρόμους της Λάρισας και από τους πρώτους που ασφαλτοστρώθηκαν. Δεξιά η διασταύρωση με την οδό Δήμητρας. Από επιστολικό δελτάριο του Νικ. Στουρνάρα. 1950 περίπου. Αρχείο Φωτοθήκης Λάρισας.

Τελειώνουμε σήμερα με τις αναμνήσεις του παλιού δημάρχου Μιχ. Σάπκα για το σοβαρό για την εποχή εκείνη θέμα της κατασκευής σύγχρονων και ασφαλτοστρωμένων δρόμων στη Λάρισα. Η γραφή του είναι αποκαλυπτική και περιγράφει, ίσως κάπως

υπερτονισμένα, την προσπάθεια που κατέβαλε για να αντιμετωπίσει με σθένος τις αντιξοότητες και τις αντιπαλότητες που αντιμετώπισε. Εξ άλλου είναι γνωστό ότι πάντα οι δημόσιοι άνδρες όταν πρόκειται να εκτελέσουν μεγάλα έργα πνοής προσκρούουν σε κάθε είδους αντιπολιτευτικές ή συμφεροντολογικές απαιτήσεις. Συνεχίζει ο δήμαρχος:
"Το Δημοτικόν Συμβούλιον είχε πεισθεί πλέον ότι εις τας οδούς της πόλεως έπρεπε κατά κανόνα να γίνουν οδοστρώματα ασφαλτικά, τα μόνα ενδεδειγμένα διά την απαλλαγήν αυτών από την λάσπην και την σκόνην. Πεζοδρόμια και ασφαλτικαί οδοί θα ανύψωνον την εμφάνισιν της Λαρίσης εις τα όμματα των κατοίκων και όλων των παρεπιδήμων υπαλλήλων, αξιωματικών και οπωσδήποτε διερχομένων και επισκεπτομένων αυτήν.
Είχε τεθεί εις εφαρμογήν ο νόμος περί Ταμείων Μονίμων Οδοστρωμάτων αλλά μόνον διά τας Αθήνας. Ουχ ήττον υπήρχε εις αυτόν διάταξις κατά την οποίαν ηδύνατο ούτος να επεκταθή και εις άλλας επαρχιακάς πόλεις διά Διατάγματος. Χωρίς να χάσω καιρόν υπέβαλα πρότασιν εις το Δημοτικόν Συμβούλιον όπως ζητήση διά πράξεώς του επέκτασιν του νόμου και εις την Λαρισαν, εν τη πεποιθήσει ότι εξυπηρετώ τα μέγιστα την πόλιν. Πόροι του Ταμείου ήσαν εκτός ποσοστού τινος εισφοράς εκ των εσόδων του Δήμου και η επιβολή διοδίων επί όλων των τροχοφόρων των εισερχομένων και εξερχομένων της πόλεως. Όρια της πόλεως εθεωρούντο τα διά του σχεδίου της πόλεως καθοριζόμενα τοιαύτα. Φυλάκεια ετοποθετήθησαν κατά τας εισόδους της πόλεως διά την είσπραξιν των διοδίων. Το Ταμείον διοικείτο υπό επιτροπής αποτελουμένης εκ του Εφόρου, του Νομομηχανικού, του Δημάρχου και του Διευθυντού της Νομαρχίας. Αύτη εκανόνιζε την θέσιν της τοποθετήσεως των Φυλακείων εισπράξεως και διώριζε τους εισπράκτορας. Παν τροχοφόρον (αυτοκίνητον, άμαξα, φορτηγαί άμαξαι, κάρρα και τα γεωργικά τοιαύτα) υπέκειντο εις την καταβολήν των διοδίων ευθύς ως διήρχοντο προ του Φυλακείου εισερχόμενα ή εξερχόμενα. Ουδεμία εξαίρεσις υπήρχε ούτε διά τα τροχοφόρα του Δήμου, κάρρα καθαριότητος και την νεκροφόρον ακόμη.
Το ποσόν των καταβαλομένων διοδίων καίτοι δεν ήτο πολύ μεγάλον, ήτο αρκετά επαχθές διά τους μη δυναμένους να κρίνωσι περί του επιδιωκομένου λίαν σοβαρού σκοπού, τόσον επωφελούς διά τας πόλεις. Δι’ ειδικού ψηφίσματος του Δημοτικού Συμβουλίου επεβλήθησαν τα διόδια και ενεκρίθη το καθορισμένον υπό του νόμου ποσόν δι’ εκάστην κατηγορίαν τροχοφόρων υπό της Νομαρχίας. Άμα τη δημοσιεύσει των αποφάσεων του Δήμου περί επιβολής διοδίων, τρικυμιώδης εξέγερσις εξεδηλώθη όλων των κατόχων τροχοφόρων, αμαξηλάται, καρραγωγείς, εργολάβοι έργων, αυτοκινητισταί επιβατηγών και φορτηγών αυτοκινήτων της πόλεως και της περιφερείας όλης, οι γεωργοί διά τα γεωργικά κάρρα των, όλοι διεμαρτύροντο, ηπείλουν. Άρθρα εις όλας τας τοπικάς εφημερίδας αγροτοπατέρων, εργατοπατέρων, εργολάβων εδημοσιεύοντο εναντίον μου, απειλάς εξεστομίζοντο απειλούσαι κρέμασμα των επιβαλόντων τα διόδια. Οι δημαγωγοί και δημοκόποι ήσαν επί κεφαλής της εκδηλωθείσης αντιδράσεως. Έμεινα ασυγκίνητος από όλας τας απειλάς και διαμαρτυρίας, δεν έβλεπον παρά μόνον τα αγαθά τα οποία θα προέκυπτον εις την πόλιν εκ της εφαρμογής του συστήματος μονίμων οδοστρωμάτων και θα ανεσύρετο η Λάρισα εκ του βορβόρου και της σκόνης εις τα οποία έπλεε χειμώνα και καλοκαίρι, θα διελύετο η κατ’ αυτής δυσφήμισις και θα είχε και το οικονομικόν κέρδος της ανατιμήσεως όλων των ακινήτων, ως συμβαίνει εις πάσαν καλοβαλμένην πόλιν.
Ευθύς μετά την οργάνωσιν του Ταμείου Μονίμων Οδοστρωμάτων και την επιβολήν των διοδίων και λοιπών πόρων του ταμείου, το Δημοτικόν Συμβούλιον απεφάσισε όπως εκ παραλλήλου με το ανωτέρω ταμείον ο Δήμος προβή εις την κατασκευήν και ανακαίνισιν πολλών δημοτικών οδών, πλην εκείνων διά τας οποίας είχεν υποχρέωσιν να αναλάβη την διά γρανιτασφάλτου οδοστρωσίαν το Ταμείον Μονίμων Οδοστρωμάτων. Εκ του νόμου το Ταμείον θα ησχολείτο με την κατασκευήν μονίμων οδοστρωμάτων εις τα τμήματα των εθνικών και επαρχιακών οδών εντός του σχεδίου πόλεως περιλαμβανόμενα. Δημοτικάς οδούς μόνον κατόπιν ειδικής αιτήσεως του Δήμου και ιδιαιτέρας συμφωνίας θα κατασκεύαζεν. Ο Δήμος δεν απετάθη προς αυτό, αλλά απεφάσισε να εκτελέση ο ίδιος τας γρανιτασφαλτώσεις των δημοτικών οδών. Προς τούτο προέβη και εις την προμήθειαν ειδικού λέβητος και ειδικής αντλίας διά τους εμποτισμούς και επαλείψεις των οδοστρωμάτων δι’ ασφάλτου. Μετά την τακτοποίησιν της επιτυχούς εφαρμογής των διαφόρων συστημάτων ασφαλτοστρώσεως, ανεθέσαμεν διά δημοπρασίας εις ειδικούς εργολάβους την ασφαλτόστρωσιν οδών με σύστημα ανάλογον της κυκλοφορίας εκάστης. [...] Δεν δύναμαι να βεβαιώσω αν εξετελέσθη το έργον κατά την σύμβασιν και αν ασφαλτοστρώθησαν πάσαι αι υπό της συμβάσεως προβλεπόμεναι οδοί[1]. Δεν είχον την τύχην να παρακολουθήσω την εκτέλεσιν αυτών. Η έκβασις των εκλογών του Φεβρουαρίου του 1934 υπήρξε δυσμενής δι’ εμέ.
Προς σύγχρονον και πληρεστέραν συμπλήρωσιν του έργου της οδοποιίας καθ’ όλον το οδικόν δίκτυον της πόλεως, επεδίωξα την πλήρη συνεργασίαν με το Ταμείον Μονίμων Οδοστρωμάτων. Επειδή τούτο κατά το πρώτον έτος της συστάσεως εστερείτο οικονομικών μέσων προς άμεσον έναρξιν της λειτουργίας αυτού, επέτυχον την υπ’ αυτού σύναψιν δανείου εκ 4.000.000 δρχ. υπό την εγγύησιν του Δήμου, προοριζόμενον διά την γρανιτασφάλισιν των εν τω σχεδίω της πόλεως περιλαμβανομένων τμημάτων των μεγάλων εθνικών οδών, ήτοι της οδού Μακεδονίας (Βενιζέλου), οδού Ακροπόλεως (Παπαναστασίου), οδού Ηπείρου, οδού Αχιλλέως νυν Βασιλ. Κωνσταντίνου (Παναγούλη), οδού Βόλου (23ης Οκτωβρίου) και οδού 31 Αυγούστου-Τεμπών.
Ευθύς άμα τη αποκαταστάσει της οικονομικής επαρκείας του Ταμείου Μονίμων Οδοστρωμάτων διά της συνάψεως του ανωτέρω δανείου επετύχωμεν την διάστρωσιν αυτών, αίτινες ήσαν εκ των κυριωτέρων οδών, διά μονίμου γρανιτασφαλτικού οδοστρώματος. Μόνον το τελευταίον τμήμα της οδού Αχιλλέως, ήτοι του άγοντος από την Πύλην Φαρσάλων εις τους Σιδηροδρομικούς Σταθμούς έμεινεν άνευ γρανιτικής ασφαλτώσεως, διότι ηγέρθη αμφισβήτησις υπό του Γραφείου Νομομηχανικού αν έπρεπε να χαρακτηρισθή ως τμήμα εθνικής οδού. [...]
Εδέησε διά προσωπικής μου επιστολής προς τον τότε υπουργόν Δημοσίων Έργων, γνωστόν μου επί της επί έτη υπηρεσίας του παρά τη Μεραρχία Λαρίσης, τον παρεκάλεσα να επέμβη παρά ταις αρμοδίαις υπηρεσίαις του υπουργείου του και λυθή το ζήτημα. Τη αμέσω επεμβάσει του ελύθη η διαφορά και επεστρώθη και το τμήμα τούτο δι’ οδοστρώματος γρανιτασφάλτου και απηλλάγη της λάσπης και της σκόνης.
Συγχρόνως εγένετο γρανιτασφαλτική διάστρωσις και της κεντρικής πλατείας Θέμιδος και άλλων τινων μικροτέρων πλατειών, αφού προηγήθη διαμόρφωσις αυτών, δενδροφύτευσις και καλλωπισμός βάσει σχεδίου εκπονηθέντος υπό επιτροπής εκ του Διευθυντού της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής και άλλων γεώπόνων μηχανικών. Ο Διευθυντής της Σχολής κ. Φιλοποίμην Τζουλιάδης ενδιεφέρθη εξαιρετικώς διά τας διαμορφώσεις και δενδροφυτεύσεις των πλατειών μας και πάρκων. Επίσης εφυτεύθησαν κατά μήκος των κεντρικών οδών δενδροστοιχίαι εκ καταλλήλων δένδρων, αι δε πλατείαι μας εκοσμήθησαν με πρασιάς, ανθώνας και μπορντούρες εκ πυξών και άλλων θαμνωδών δενδρυλλίων. Οι δημοτικοί μας κήποι συνεπληρώθησαν υπό του δενδροκόμου του Δήμου κ. Ι. Κατσίγρα[2] με άπειρον καλαισθησίαν. Οι δημοτικοί κήποι Παλαιών Ανακτόρων[3], Πλατείας Φρουρίου, Πλατείας Ρήγα Φερραίου (Ταχυδρομείου) και άλλοι μικροτέρων πλατειών ενέτυχον εξαιρετικής επιμελείας υπό του δενδροκόμου του Δήμου. Εφάμιλλον προς ευρωπαϊκά πάρκα και δημοτικούς κήπους είχε γίνει το άλσος Αλκαζάρ. Και τας όχθας του Πηνειού εκοσμήσαμεν με δενδροφυτεύσεις. Η Λάρισα παρουσίαζε τότε όψιν όλως πρασίνην, πολλοί ξένοι περιηγηταί ή διερχόμενοι δι’ αυτής, παρομοιάζον ταύτην με μικράν Ελβετικήν ή Γερμανικήν πόλιν. Η εμφάνισίς της ήτο τότε, 1930-34, εξαιρετική. [...].
Όταν δε τα έργα οδοποιίας συνεπληρώθησαν με τας καλωπισμένας πλατείας, τας δενδροφυτεύσεις αυτών, τας δενδροστοιχίας των οδών, με τους περιποιημένους δημοτικούς κήπους και τα πάρκα, η Λάρισα μετέβαλεν όψιν και εγένετο ωραία επαρχιακή πόλις, ευχάριστος εις τους παρεπιδημούντας ξένους. Όμως το αποτέλεσμα των Δημοτικών εκλογών του Φεβρουαρίου του 1934 υπήρξε δυσμενές δι’ εμέ. Τα διά την Λάρισαν σχέδιά μου και αι ονειροπόλαι προβλέψεις μου ανετράπησαν και εματαιώθησαν. Αι νέαι Δημοτικαί αρχαί ας συνεχίσωσι την ανασυγκρότησιν και αναμόρφωσιν αυτής με το πρόγραμμά των".
Η πικρία του Μιχ. Σάπκα για την αποτυχία να εκλεγεί εκ νέου δήμαρχος ήταν πολύ μεγάλη και το αποτέλεσμα απρόσμενο. Έκτοτε και μέχρι τον θάνατό του (1956) δεν ασχολήθηκε καθόλου με τα δημοτικά πράγματα.
-------------------------
[1]. Σύμφωνα με τη σύμβαση οι οδοί προς ασφαλτόστρωση ήταν 52.
[2]. Πρόκειται για τον πατέρα του ιατρού και μεγάλου δωρητή της πόλης μας Γεωργίου Κατσίγρα.
[3]. Εννοεί τη σημερινή πλατεία του Αγ. Βησσαρίωνος παρά το Δημοτικό Ωδείο. Στη σημερινή πλατεία Αγαμ. Μπλάνα το χρονικό αυτό διάστημα είχε ήδη αρχίσει να χτίζεται η Δημοτική αγορά.

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου (nikapap@hotmail.com)

 

Μυθικη Αναζητηση

ΦΕΝΑΚΕΣ: ΟΙ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΠΛΑΝΗΣΗΣ

Τι είναι η Φ ε ν ά κ η και τι οι Φ ε ν ά κ ε ς; Δεν θα είναι δύσκολο θαρρώ να περιγραφεί. Οι εποχές ετούτες κατακλύζονται από αυτούς τους δαίμονες.

Στην αρχαία ελληνική μυθολογία και λατρεία, με την ονομασία Φενάκες ήταν γνωστοί κάποιοι δαίμονες, τους οποίους επικαλούνταν και ζητούσαν τη βοήθειά τους οι αρχαίοι Αθηναίοι όσες φορές επιθυμούσαν να ε ξ α π α τ ή σ ο υ ν κάποιον άνθρωπο.

Ο αρχικός τύπος ήταν ο φαίναξ, του φαίνακος, από το ρήμα φαίνω – φαίνομαι, δηλαδή φανερώνω. Ο φαίναξ ήταν ο α π α τ ε ώ ν α ς, που με την σειρά του μας έδωσε το φέναξ, φένακος.

Το "αι" της φενάκης μονοφθογγίστηκε γλωσσολογικώς, οι δύο φθόγγοι απλοποιήθηκαν και έγιναν ένας, "ε".

Λέξη πολύ παλιά, οι μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο Φαίναξ ήταν κύριο όνομα, το ανθρωπωνύμιο pa-na-ki μια δοτική των μυκηναϊκών χρόνων, που απαντάται στις πινακίδες της μυκηναϊκής Β γραφής.

Με την φενάκη ως πρώτη έννοια εννοούσαν και την περούκα.

Η περούκα κρύβει μια ατέλεια, άρα απατά, εξαπατά, φενακίζει.

Η φενάκη, η εξαπάτηση, ο φενακισμός είναι η παραπλάνηση αφελών και μη. Φ ε ν ά κ η, λοιπόν, είναι η απάτη, η ψευτιά, η πλάνη, το ψέμα που λέγεται για εξαπάτηση, η παραπλάνηση.

Επικαλούμαστε την Φενάκη για να κρύψουμε ένα μυστικό, μία ιδέα, μία ιδεολογία, ακόμα και μια ιδεοληψία, όπως συνηθίζουμε να αποκαλούμε την εμμονή μας σε συγκεκριμένες πεποιθήσεις, με τελικό σκοπό την εξαπάτηση.

Λέμε ή ακούμε καμιά φορά προτάσεις όπως: "Οι υποσχέσεις του, τα λόγια του αποδείχτηκαν φενάκη" και το μυαλό μας πάει κατευθείαν στους πολιτικούς αυτού του τόπου.

Είναι βέβαιο ότι τους Φ έ ν α κ ε ς τους επικαλούνται αυτή η μερίδα των πολιτών σε καθημερινή βάση. Όμως αυτοί που τους επικαλούνται, δεν είναι ο καθρέφτης αυτών που τους ψηφίζουν;

Όπως προαναφέραμε: "ο φενακισμός είναι η παραπλάνηση αφελών και μη".

Αφελών και μη.

Οι δαίμονες Φένακες λοιπόν συνεχίζουν να ζουν και ουδέποτε ξεπέσανε στην λήθη. Απόδειξη;

Ας κοιτάξουμε γύρω μας.

Ετούτος ο τόπος και ο λαός, ο πλανεμένος και βαθιά εξαπατημένος, είναι η απόδειξη.

*Ερευνα και συλλογή πληροφοριών Γιώβη Βασιλική

Aναζητήστε το άρθρο με αυτόν τον τίτλο, στο μπλογκ μου mythiki-anazitisi.blogspot

 

ΜΙΧΑΗΛ ΣΑΠΚΑΣ

Αναμνήσεις εκ της εκτελέσεως έργων οδοποιίας εν Λαρίση -Β’

Η οδός Βόλου στο ύψος του ναού του Αγ. Κωνσταντίνου ασφαλτοστρωμένη, με ρείθρα, κράσπεδα και πεζοδρόμια. Φωτογραφία από προεκλογικό διαφημιστικό φυλλάδιο του Μιχ. Σάπκα για τις δημοτικές εκλογές του Φεβρουαρίου του 1934. Αρχείο Φωτοθήκης Λάρισας

Συνεχίζουμε και σήμερα τις αναμνήσεις του παλιού δημάρχου Λαρισαίων Μιχαήλ Σάπκα από τη μεγάλη προσπάθεια που κατέβαλε για την κατασκευή σύγχρονων έργων οδοποιίας στην πόλη μας στο διάστημα της δημαρχιακής του θητείας. Γράφει ο Σάπκας:

Πεζοδρόμια και ασφαλτοστρώσεις
Αυτή ήτο η οδική κατάστασις της Λαρίσης ότε ανέλαβον την Δημοτικήν αρχήν μετά τας δημοτικάς εκλογάς της 25 Οκτωβρίου 1925. Ιδού τι εγράφομεν εις την λογοδοσίαν μας του 1934: «Κεφαλαιώδες έργον όπερ απησχόλησε την Δημοτικήν αρχήν ήτο και το ζήτημα των οδών της πόλεως. Προ ολίγων ακόμη ετών η Λάρισα ήτο πόλις διακρινομένη δια τους λασπώδεις δρόμους της και την σκόνην της. Η από τον σιδηροδρομικόν σταθμόν εις την πόλιν άνοδος ήτο το μαρτύριον των επιβατών, η κυκλοφορία δε εις τας κεντρικάς οδούς, ήτοι Ακροπόλεως [Παπαναστασίου], Μακεδονίας [Βενιζέλου], Βόλου [23ης Οκτωβρίου] και λοιπών ήτο αγωνιώδης, ως πάντες ενθυμούμεθα, η δε κατάστασις αύτη των οδών εγένετο πλέον απελπιστική μετά την εκσκαφήν δια την τοποθέτησιν των σωλήνων της υδρεύσεως».
Δεν ήτο δυνατόν παρά να σκεφθώμεν σοβαρώς περί της θεραπείας του μεγάλου αυτού κακού της πόλεως, διότι εδυσφημείτο εις τοιούτον βαθμόν λόγω της κακής καταστάσεως των οδών, ώστε να θεωρήται ως τόπος μαρτυρίου η εγκατάστασις και διαμονή εν αυτή των αξιωματικών και παρεπιδημούντων ξένων, ως και των δημοσίων υπαλλήλων.
Κατόπιν ανταλλαγής γνωμών μετά διαφόρων ειδικών κατελήξαμεν εις το συμπέρασμα ότι η Λάρισα ίνα αποκτήση δρόμους συγχρονισμένους, έπρεπε ούτοι να κατασκευασθώσι με μόνιμα οδοστρώματα πάντως ασφαλιστικά τοιαύτα, διαφόρων συστημάτων, αναλόγως της κινήσεως αυτών και να τοποθετηθώσιν εις πάντας τους δρόμους πεζοδρόμια, κράσπεδα και ρείθρα, καθόσον άνευ ασφαλτώσεως και κρασπέδων δεν ήτο δυνατόν να υπάρχωσι δρόμοι απηλλαγμένοι της λάσπης και της σκόνης. Προς πραγματοποίησιν των ανωτέρω απεφασίσθη δια ψηφίσματος του Δημοτικού Συμβουλίου η εφαρμογή της ασφαλτοστρώσεως εις πάσας τας οδούς της πόλεως, τας τε δημοτικάς, εθνικάς και επαρχιακάς. Προς τούτο απεστάλη εις Αθήνας ο προϊστάμενος της Μηχανικής υπηρεσίας του Δήμου ίνα παρακολουθήση παρά τω Δήμω Αθηναίων και τω υπουργείω Συγκοινωνίας τα προσφορώτερα δια την Λάρισαν συστήματα ασφαλτοστρώσεως. Απεφασίσθη επίσης η ίδρυσις Ταμείου Μονίμων Οδοστρωμάτων, όπερ και επροικίσθη με τους αναγκαίους πόρους τους προβλεπομένους υπό του σχετικού νόμου. Τούτο εγένετο προς τον σκοπόν όπως συγχρόνως και εκ παραλλήλου οδοστρωθώσι δια μονίμων και ημιμονίμων οδοστρωμάτων όλαι αι μεγάλαι οδοί της πόλεως. Τα επιτευχθέντα αποτελέσματα δια της εφαρμογής του συστήματος τούτου εδικαίωσαν τα προβλέψεις μας και ήδη πάντες οι κεντρικοί δρόμοι έχουσι κατασκευασθεί και στρωθεί κατά το τελειότερον της οδοποιίας σύστημα, είναι δε απηλλαγμένοι τόσον της λάσπης όσον και της σκόνης.

Εφαρμογή νέων περί οδοποιίας Νόμων
Δύο νόμοι ήσαν οίτινες κατέστησαν εφικτήν την θεραπείαν του μεγάλου τούτου κακού της πόλεως. Ο νόμος περί κατασκευής πεζοδρομίων υπό των Δήμων και ο νόμος περί ιδρύσεως Ταμείου μονίμων οδοστρωμάτων.
Μέχρι του 1925 δια τους δυστροπούντας εις την κατασκευήν πεζοδρομίων παροδίους ιδιοκτήτας ακινήτων, τα πεζοδρόμια ήδύνατο να κατασκευάζη το κράτος και να εισπράττη το καταλογιζόμενον δια την κατασκευήν εις έκαστον παρόδιον ιδιοκτήτην ποσόν, κατά τον περί εισπράξεως δημοσίων εσόδων νόμον. Το κράτος ουδέποτε ή σπανιώτατα εφήρμοσε το μέτρον τούτο. Το κονδύλιον το οποίον ανεγράφετο κατ’ έτος εις τον κρατικόν προϋπολογισμόν ανήρχετο δια τας πόλεις όλας εις 6.000 δρχ., ποσόν ευτελώς αστείον. Οι Δήμοι δεν είχον το δικαίωμα της κατασκευής των πεζοδρομίων. Δια την βελτίωσιν της καταστάσεως των οδών των πόλεων έπρεπε να αρχίση μεν από τα πεζοδρόμια. Άνευ αυτών δεν ήτο δυνατόν να υπάρχωσι οδοί πραγματικαί εις τας πόλεις. Μόνον αν μετεφέροντο τα δικαιώματα της κατασκευής των πεζοδρομίων από το κράτος εις τους Δήμους, τους πραγματικούς αντιλήπτορας των αναγκών των πόλεών των, ήτο δυνατόν να κατασκευασθώσι πεζοδρόμια και συντηρηθώσι οδοί.
Η κατάστασις της πόλεώς μας από οδικής απόψεως υπήρχε και εις άλλας πόλεις και απεφασίσαμεν να γίνη ομαδική ενέργεια των Δημάρχων παρά τω υπουργείω Συγκοινωνίας, όπως γίνη τροποποίησις εις τας περί πεζοδρομίων διατάξεις του νόμου οδοποιίας κατά την ανωτέρω άποψιν. Οι Δήμαρχοι των τριών πόλεων Βόλου, Χανίων και Λαρίσης ελάβομεν την πρωτοβουλίαν της ενεργείας. Επισκέφθημεν τον τότε διευθυντήν της υπηρεσίας σχεδίου πόλεως και εξεθέσαμεν το αίτημά μας και αφού διεκτραγωδήσαμεν την οδικήν κατάστασιν των πόλεών μας, εζητήσαμεν όπως ανατεθή εις τους Δήμους να τοποθετώσι τα πεζοδρόμια, κράσπεδα και ρείθρα των παροδίων ιδιοκτητών των δυστροπούντων να τοποθετήσωσι τοιαύτα και να εισπράττωσι το καταβληθησόμενον ποσόν κατά τον νόμον περί εισπράξεων Δημοσίων εσόδων. Παρεκαλέσαμεν δε προς τούτο να γίνη σχετική τροποποίησις εις τον περί οδοποιίας νόμον. Ο Προϊστάμενος της υπηρεσίας Διευθυντής Σχεδίου πόλεων, ενήμερος της καταστάσεως των οδών των επαρχιακών ιδίως πόλεων, μας ήκουσε μετά προσοχής και υιοθέτησε το αίτημά μας. Τη συνοδεία αυτού επισκέφθημεν τον τότε υπουργόν της Συγκοινωνίας, εις τον οποίον ανεπτύξαμεν το ζήτημα. Ο υπουργός υπεσχέθη να εισηγηθή την τροπολογίαν ταύτην εις τας περί κατασκευής πεζοδρομίων διατάξεις του σχετικού νόμου.
Οι Δήμοι μετά την ψήφισιν υπό της Βουλής της άνω τροπολογίας ανέλαβον την πρωτοβουλίαν της τοποθετήσεως εις τας οδούς κρασπέδων, ρείθρων και πεζοδρομίων και αι πόλεις εξησφάλισαν καλάς οδούς.
Ο δεύτερος νόμος περί ιδρύσεως Ταμείου μονίμων οδοστρωμάτων υπήρξεν επίσης σπουδαιότατος ιδία από οικονομικής απόψεως, και επ’ αυτού εστηρίχθη η αντικατάστασις του συστήματος οδοστρωσίας δια σκίρρων (μακαντάμ), αποδειχθέντος όλως ακαταλλήλου δια τας οδούς των πεδινών πόλεων, με τα διάφορα συστήματα των μονίμων οδοστρωμάτων δι’ ασφαλτοστρώσεως. Το σύστημα τούτο καλώς εφαρμοζόμενον απήλλαξε την πόλιν μας της λάσπης και της σκόνης.
Βάσει των δύο τούτων νόμων αντεκαταστήσαμεν το σύστημα οδοστρωσίας Λαρίσης δια γρανιτασφαλτώσεως ή γενικής ασφαλτώσεως.

Πεζοδρόμια
Έναρξιν της εφαρμογής των ληφθεισών αποφάσεων υπό του Δημοτικού Συμβουλίου εκάμαμεν από τα πεζοδρόμια, διότι ούτως έπρεπε να γίνη.
Υπήρχον εις την πόλιν πολλαί κεντρικαί και μεγάλαι οδοί οδοστρωμέναι με το σύστημα σκιρρωστρωσίας μακαντάμ, άνευ κρασπέδων και ρείθρων και τούτο ήτο εις βάρος της συντηρήσεως των οδοστρωμάτων. Το Δημοτικόν Συμβούλιον δια πράξεώς του απέφάσισε την τοποθέτησιν κρασπέδων, ρείθρων και διαστρώσεως των πεζοδρομίων κατ’ εφαρμογήν της γενομένης τροπολογίας επί των διατάξεων περί κατασκευής πεζοδρομίων και των σχετικών διαταγμάτων.
Συμφώνως προς ταύτα συνετάχθη μελέτη υπό επιτροπής εκ του Νομομηχανικού του Μηχανικού του Δήμου και ενός ανωτέρου διοικητικού υπαλλήλου, ως και ο σχετικός προϋπολογισμός και ο πίναξ των παροδίων ιδιοκτητών των υποχρέων προς τοποθέτησιν πεζοδρομίων. Η πράξις αύτη ενεκρίθη κατά τον νόμον και έγινε αποδεκτή.
Ο Δήμος δια προσωπικών προσκλήσεων εκάλεσε τους υποχρέους παροδίους, όπως εντός τακτής προθεσμίας προβώσι εις κατασκευήν πεζοδρομίων, άλλως ήθελεν προβή η Δημοτική αρχή εις την κατασκευήν αυτών δημοτική δαπάνη εις βάρος των παροδίων, αύτη θα κατεχωρείτο εις πίνακα καταλογισμού και θα εισεπράττετο υπό του Δήμου κατά τον νόμον περί εισπράξεως Δημοσίων Εσόδων. Η πρόσκλησίς μας κατετάραξε μεν τους παροδίους, αλλά ουδείς εσκέφθη να ανταποκριθή εις ταύτην. Μόνον πολυμελής επιτροπή εμπόρων και ιδιοκτητών προσήλθε προς επίσκεψίν μου εις την Δημαρχίαν προς διαμαρτυρίαν και ίνα ζητήση «την αναβολήν της τοποθετήσεως πεζοδρομίων εις τας οδούς εις απώτερον χρόνον, ότε θα έχωσιν οικονομικήν δυνατότητα να κατασκευάσωσιν ταύτα μόνοι των. Τώρα η πόλις ευρίσκεται εις μεγάλην οικονομικήν δυσπραγίαν». Η απάντησίς μου ήτο ότι «ο Δήμος οριστικώς έχει αποφασίσει την εκτέλεσιν του έργου Δημοτική δαπάνη, την δε οικονομικήν δυσπραγίαν προς καταβολήν της δαπάνης υπό των παροδίων θα εξετάσωμεν, όταν μετά την αποπεράτωσιν του έργου καταρτισθή ο απολογιστικός πίναξ και κληθώσι προς καταβολήν του καταλογισθησομένου εις έκαστον ποσόν». Τελικώς δε τους επληροφόρησα ότι η διακήρυξις της δημοπρασίας προς εκτέλεσιν του έργου των πεζοδρομίων είναι ετοίμη και εντός ολίγων ημερών θα γίνη αύτη. Η ανακοίνωσίς μου αύτη εγένετο δεκτή μετά εντόνου διαμαρτυρίας εις βάρος της δημοτικότητός μου. Η εκτέλεσις του έργου ανελήφθη από ωρισμένους εργολάβους με μικράν μείωσιν των τιμών του τιμοκαταλόγου της μελέτης. Κατά την περίοδον της εκτελέσεως αρκετοί παρόδιοι, καθ’ ό είχον δικαίωμα, ετοποθέτησαν δι’ ιδίων τεχνιτών τα πεζοδρόμια, ευρόντες πλέον συμφερούσας τας τιμάς των ελευθέρων τεχνιτών. Πάντως υπήρξεν λίαν ικανοποιητικόν το αποτέλεσμα των ενεργειών μας. Ετοποθετήθησαν κράσπεδα και ρείθρα, ως και διαστρώσεις πεζοδρομίων επί των οδών [αναφέρονται 34 κεντρικοί δρόμοι της πόλης]. Μετά την παραλαβήν των εν λόγω έργων υπήρξε μεγίστη απροθυμία προς πληρωμήν αυτών. [...] Εν τέλει έδωκα εντολήν όπως ο Δήμος εγγράψη προσημείωσιν επί του παροδίου ακινήτου του οφείλοντος το καταλογισθέν ποσόν. Η ενέργειά μου αυτή εξήγειρε τους οφειλέτας, αλλά διαμαρτυρόμενοι πάντοτε, ήρχισαν να προσέρχωνται προς εξόφλησιν της οφειλής των. Ο Δήμος εισέπραξε πάντα τα δαπανηθέντα δια τα πεζοδρόμια ποσά. Η προσημείωσις υπήρξε δραστικόν φάρμακον.
(Στο επόμενο το τελευταίο μέρος)

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου (nikapap@hotmail.com)