Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα

ΤΑ ΚΤΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ
Ανατολική πλευρά

****( κάτω φωτό.  Μέρος των κτιρίων της ανατολικής πλευράς της Κεντρικής πλατείας.Φωτογραφία του 1902. Από το φωτογραφικό αρχείο του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας)

Συνεχίζουμε σήμερα την περιήγηση στα
κτίρια της Κεντρικής Πλατείας και προχωρούμε προς την ανατολική πλευρά της. Όλα τα κτίρια της πλευράς αυτής έχουν πρόσοψη προς την οδό Μ. Αλεξάνδρου και σχηματικά καταγράφονται στο σχέδιο του αρχιτέκτονα-μηχανικού Βασίλη Τσολάκη.-Στη γωνία Αλεξάνδρας (Κύπρου) και Μ. Αλεξάνδρου υπήρχε ένα μεγάλο διώροφο κτίριο. Στο ισόγειο του κτιρίου αυτού και από τις δύο πλευρές ήταν αρκετά καταστήματα τα οποία κατά καιρούς φιλοξένησαν διάφορους επαγγελματίες.
Ακριβώς στη γωνία ήταν το καπνοπωλείο Καραπέτσα, το οποίο συνέχισε τη λειτουργία του και
μεταπολεμικά συνεταιρικά με τον Δημητρόπουλο. Δίπλα του, με πρόσοψη προς την πλατεία ήταν το κουρείο του Κώστα Χαρίτου. Ήταν ένα από τα λίγα που διέθετε τότε ανακλινόμενες πολυ-
θρόνες, γεγονός που αποτελούσε σημαντική πολυτέλεια, γι’ αυτό και το προτιμούσε η καλή κοι-
νωνία της Λάρισας. Αμέσως μετά το κουρείο ήταν για πολλά χρόνια το πασίγνωστο στους παλιούς Λαρισαίους καφεζαχαροπλαστείο Παλάκα από τη Ραψάνη. Ο Παλάκας ήταν θαυμάσιος και πνευματώδης άνθρωπος και θεωρείτο ένας από τους παράγοντες της οικονομικής και κοινωνικής ζωής της παλιάς Λάρισας.
Πάνω από τα καταστήματα αυτά στεγαζόταν το ξενοδοχείον ύπνου[1] «Κεντρικόν» το οποίο
αρχικά λειτούργησε ως επιχείρηση του Αγραφιώτη και στη συνέχεια του Γεωργίου Σκένδρου.
—Δίπλα από το καφεζαχαροπλαστείο του Παλάκα ήταν εγκατεστημένο μέχρι τη δεκαετία του
1920 το βιβλιοπωλείο και τυπογραφείο του Αλκιβιάδη Μακρή[2]. Με την εγκατάστασή του το
1926 στον Βόλο η επιχείρησή του περιήλθε στην Εταιρεία Δημητρακοπούλου-Παρασκευοπούλου-Παναγιωτακοπούλου. Πίσω ακριβώς από το κατάστημα αυτό ήταν εγκατεστημένα τα γραφεία και τυπογραφεία της εφημερίδας «Ελευθερία»,τα οποία επικοινωνούσαν και από την οδό Ρούσβελτ (Φαρσάλων τότε) με ένα στενό.
Το βιβλιοπωλείο διατηρήθηκε ως το 1936-37 που ο Ανδρέας Κουτσίνας, στην ιδιοκτησία του
οποίου ανήκαν και τα υπόλοιπα καταστήματα που προαναφέραμε, τα κατεδάφισε όλα και στη
θέση τους κατασκεύασε τριώροφη οικοδομή,στην οποία το μεν ισόγειο είχε μεμονωμένα κα-
ταστήματα, οι δε όροφοι στέγασαν το ξενοδοχείο «Ολύμπιον» με διευθυντή τον Γεώργιο Γάκο. Ήταν το πολυτελέστερο ξενοδοχείο πριν ανεγερθούν οι νέες σύγχρονες ξενοδοχειακές μονάδες της Λάρισας. Σαν κτίσμα είναι το μοναδικό προπολεμικό κτίριο το οποίο διασώζεται μέχρι σήμερα.
 Πριν από μερικά χρόνια άλλαξε χρήση και στους ορόφους λειτουργεί φροντιστήριο.-Δίπλα από το ξενοδοχείο «Ολύμπιον» επιζούσε μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες το καφενείο «Νέος Κόσμος», ένα από τα αρχαιότερα της Λάρισας. Αποτελούσε ιδιοκτησία του εμποροράφτη
της παλιάς εποχής Αγγελίδη και αρχικά το λειτούργησε ο Αθανάσιος Μπουσινιώτης.
Όταν όμως ο τελευταίος με τον αδελφό του οικοδόμησαν το 1908 το «Πανελλήνιον», τον «Νέο
Κόσμο» ανέλαβε ο Νικ. Καρανίκας, ο οποίος μερικά χρόνια αργότερα συνεταιρίσθηκε με τον Μήτσο Αντωνιάδη, που υπήρξε κληρονόμος του Αγγελίδη. Μεταπολεμικά και το καφενείο αυτό με τις θαυμάσιες τοξωτές πόρτες και το περίτεχνο μεταλλικό στέγαστρο αντικαταστάθηκε από μια πολυώροφη οικοδομή.
-Ακολουθούσε ισόγειο κτίριο με τρεις τοξωτές πόρτες, το οποίο στέγασε κατά καιρούς διάφορα
καταστήματα.
-Στη συνέχεια και σε μικρή απόσταση πίσω από την οικοδομική γραμμή ήταν το Ξενοδοχείο
«Αβέρωφ», που είχε μια είσοδο προς την Κεντρική Πλατεία και άλλη μια προς την οδό Ρούσβελτ
(Φαρσάλων τότε). Όταν κατά το 1932-33 σταμάτησε να λειτουργεί ως ξενοδοχείο, οι ιδιοκτήτριες
αδελφές Κων. Κουτσίνα το νοίκιασαν σε διάφορες οικογένειες. Η είσοδος του ξενοδοχείου που
υπήρχε προς την Κεντρική Πλατεία καταργήθηκε το 1934 με την ανοικοδόμηση στη θέση αυτή μιας σειράς καταστημάτων.
-Συνέχεια από το ξενοδοχείο υπήρχε το εστιατόριο «Αβέρωφ», που για πολλά χρόνια ήταν το
καλύτερο απ’ όσα υπήρχαν στη Λάρισα μέχρι το 1940. Η ιδιοκτησία της οικοδομής ανήκε στην οικογένεια Μανεσιώτη και αρχικά την επιχείρηση του εστιατορίου την είχε κάποιος Κολοφωτιάς,
τον οποίο διαδέχθηκε ο Τάσος Παπαϊωάννου. Ο «Αβέρωφ» είχε την καλύτερη κουζίνα στην πόλη,αλλά όμως ήταν απρόσιτος για τα κοινά βαλάντια. Η επίπλωσή του ήταν πολυτελέστατη, με
βιεννέζικες καρέκλες, λινά τραπεζομάντηλα και πετσέτες. Τα καλοκαίρια ο «Αβέρωφ», όπως αργότερα και ο «Ερμής» στη γωνία Κούμα και Μ.Αλεξάνδρου, άπλωνε τραπέζια στο πεζοδρόμιο και στον προ αυτού χώρο της πλατείας. Η πελατεία του αποτελείτο από δημοσίους υπαλλήλους,από περαστικούς και από άτομα της ανώτερης κοινωνίας της Λάρισας, οι περισσότεροι των οποίων για λόγους επίδειξης κάθονταν τα καλοκαιρινά βράδια στα τραπεζάκια που άπλωνε ο «Αβέρωφ»στην κεντρική πλατεία και έτρωγαν οικογενειακώς ή με φιλικές παρέες.
-Στο χώρο που καλύπτουν σήμερα η Τράπεζα Εργασίας και πρόσφατα στη γωνία ένα κατάστη-
μα με είδη αρτοπωλείου, κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια βρισκόταν ο κινηματογράφος
«Ορφεύς», ο οποίος είχε αφήσει εποχή ειδικά για το θερινό του τμήμα. Προπολεμικά στη θέση αυτή βρισκόταν το καφενείο «Παράδεισος» και αυτό ιδιοκτησία της οικογένειας του φαρμακοποιού Μανεσιώτη.
Ο «Παράδεισος» ήταν ένα από τα σπουδαιότερα καφενεία της Λάρισας, το οποίο συγχρόνως διέθετε και ευρύχωρη σκηνή στην οποία εμφανίσθηκαν κατά διαστήματα σπουδαίοι θίασοι
και διάσημα μουσικά συγκροτήματα. Η Κοτοπούλη, η Κυβέλη και πολλοί άλλοι μουσικοί καλλιτέ-
χνες τίμησαν το παλκοσένικο του «Παραδείσου»μέχρι το 1940.
Ας μην ξεχνάμε ότι τα παλιά χρόνια η Λάρισα θεωρούνταν σπουδαία θεατρική αγορά για τους
θεατρικούς επιχειρηματίες. Τον χειμώνα μόνον ο «Παράδεισος» και το «Πανελλήνιον» μπορούσαν να φιλοξενήσουν θεατρικά σχήματα, ενώ το καλοκαίρι προστίθενταν το «Φρούριο», η «Καλλιθέα»που βρισκόταν στον λόφο, εκεί που σήμερα είναι το Ηρώο και ο «Απόλλων» αριστερά από την έξοδο της γέφυρας προς τον Πέρα μαχαλά. Υπήρχαν μέρες που έρχονταν και έπαιζαν ταυτόχρονα τρεις θίασοι σε ισάριθμα θέατρα.
Κατά τις αρχές του 20ού αιώνα (1902) στο κτίριο που αργότερα στέγασε το καφενείο «Παρά-
δεισος» βρίσκουμε να λειτουργούν το καφεζαχαροπλαστείον «Τέμπη» του Λ. Αντωνιάδη και το
Συμβολαιογραφείον του Ανδρέα Ροδόπουλου[3],όπως διακρίνεται και στη δημοσιευόμενη φωτογραφία.
[1]. Παλαιότερα τα ξενοδοχεία όπου διανυκτέρευαν οι επισκέπτες της Λάρισας ονομάζονταν Ξε-
νοδοχεία ύπνου, σε αντιδιαστολή με τα εστιατόρια τα οποία ονομάζονταν ξενοδοχεία φαγητού.
[2]. Ο Αλκιβιάδης Μακρής ήταν πρώτος εξάδελφος του δημοσιογράφου και εκδότη της εφημερίδος «Μικρά» Θρασύβουλου Μακρή. Ήταν πατέρας του γνωστού λαογράφου του Βόλου Κίτσου Μακρή (Λάρισα 1917-Βόλος 1988).Το 1926 ο Αλκιβιάδης Μακρής μετέφερε την επιχείρησή του στο Βόλο.
[3]. Ο Ανδρέας Ροδόπουλος ήταν παππούς του πολιτικού Τάκη Ροδόπουλου και του συγγραφέα Μ.Καραγάτση.

ελευθερία λάρισας

ΕΛΛΗΝΩΝ  μύθοι
Από τον Κων/νο Οικονόμου*

O Ορφέας

ΓΕΝΙΚΑ: Σύμφωνα με την ελληνική Μυθολογία, ο Ορφέας ήταν ο κύριος
εκπρόσωπος της τέχνης του τραγουδιού και της λύρας, ενώ είχε ιδιαίτερη σημασία στη θρησκευτική ιστορία της αρχαίας Ελλάδας. Γεννήθηκε στην Πιερία στον οικισμό Πίμπλεια, κοντά στους πρόποδες του Ολύμπου. Αργότερα εμφανίζεται ως βασιλιάς των Κικόνων της Θράκης. Ο τάφος του  επιδεικνυόταν κατά την Αρχαιότητα κοντά στα Λείβηθρα του Ολύμπου. Αναφορές στον Ορ-
φέα δεν συναντάμε ούτε στον Όμηρο ούτε στον Ησίοδο. Πάντως την εποχή του Ιβύκου [μετά το 540 π.Χ], ο Ορφέας ήταν ήδη γνωστός. Ο λυρικός ποιητής Πίνδαρος αναφέρει τον Ορφέα ως “πατέρα των τραγουδιών". Από τον 6ο αιώνα π.Χ., ο Ορφέας θεωρήθηκε ένας από τους βασικούς ποιητές και μουσικούς της Αρχαιότητας, μάλιστα καλείτο εφευρέτης της λύρας. Με τη δύναμη της μουσικής του και του τραγουδιού του μπορούσε να γοητεύσει άγρια ζώα, να σύρει δέντρα και βράχους σε χορό, ακόμη και να σταματήσει τη ροή των ποταμών! Πέρα από το μουσικό του χάρισμα, ο Ορφέας θεωρείται πως
δίδαξε στην ανθρωπότητα τις τέχνες της φαρμακευτικής, της γραφής και της γεωργίας. Ακόμη, συνδεδεμένος με τη θρησκευτική-λατρευτική ζωή, ο Ορφέας ήταν οιωνοσκόπος και μάντης. Εξασκούσε την αστρολογία, ίδρυσε πολλά σημαντικά μυστήρια, όπως αυτά του Απόλλωνα και του Διονύσου [η λατρεία του οποίου από τη Θράκη κατέβηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα], ενώ
καθιέρωσε τελετουργικά, δημόσια και ιδιωτικά αλλά και εξαγνιστικές τελετουργίες-καθαρμούς.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ: Πιθανή πρόταση για την προέλευση του ονόματος Ορφέας είναι η συσχέτιση με την ελληνική λέξη ορφανός. Κάποιοι άλλοι πιθανολογούν την προέλευση του ονόματος στη σημασιολογικά κοντινή ηχητικά και σημασιολογικά λέξη “γοάω”, δηλαδή θρηνώ, τραγουδώ άγρια, μαγεύω.
Η λέξη ορφικός ορίζεται ως μυστικός, μαγευτικός και εκστασιακός, και πιθανόν, εξαιτίας του μαντείου του Ορφέα, ορφικός μπορεί επίσης να σημαίνει μαντικός. Σύμφωνα με μια τρίτη ετυμολογική εκδοχή το όνομά του προέρχεται από το “όρφνη” (σκοτάδι).
ΚΑΤΑΓΩΓΗ: Σύμφωνα με την παράδοση, ο Ορφέας ήταν γιος του Οιάγρου, βασιλιά της Θράκης. Την περίοδο που αναφερόμαστε, πριν τα Αρχαϊκά χρόνια, η Θράκη φαίνεται πως περιελάμβανε μια έκταση από την περιοχή του Ολύμπου μέχρι τα Στενά του Ελλησπόντου, καθώς μάλιστα στα ορφικά κείμενα (“Αργοναυτικά”) αναφέρεται ότι ο Ορφέας γεννήθηκε στο όρος Ελικών στα Λίβηθρα (Πίπλαν Πιερίας). Σε άλλες παραδόσεις, γονείς του είναι η Μούσα Καλλιόπη και ο Απόλλων. Ο Ορφέας έμαθε μουσική από το Λίνο,ή από τον Απόλλωνα, που του έδωσε τη λύρα του ως δώρο.
ΣΤΗΝ ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ: Παρά τη θρακική καταγωγή του, ο Ορφέας συμμετείχε στο ταξίδι της Αργούς. Ο Ιάσων έμαθε από τον Χείρωνα πως χρειαζόταν οπωσδήποτε τον Ορφέα για να μπορέσουν να περάσουν άθικτοι από τις Σειρήνες. Οι Σειρήνες κατοικούσαν σε τρία μικρά, βραχώδη νησιά και τραγουδούσαν όμορφα τραγούδια που δελέαζαν τους ναυτικούς
προς αυτές. Όταν ο Ορφέας άκουσε τις φωνές τους, πήρε τη λύρα του και έπαιξε μια ομορφότερη μουσική, πνίγοντας τη δικιά τους.
ΟΡΦΕΑΣ ΚΑΙ ΕΥΡΥΔΙΚΗ: Γνωστότερος μύθος στον οποίο πρωταγωνιστεί,ο Ορφέας, είναι αυτος της συζύγου του Ευρυδίκης. Η Ευρυδίκη [αλλού παρουσιάζεται με το όνομα Αγριόπη], μια πανέμορφη Νύμφη, ερωτεύτηκε τον Ορφέα και τον παντρεύτηκε. Κάποτε, όμως, ο Αρισταίος, γιος της Κυρήνης και του Απόλλωνα, ζηλεύοντας την ομορφιά της άρπαξε την Ευρυδίκη, κάποια
στιγμή όταν ο Ορφέας απουσίαζε. Εκείνη κατάφερε να δραπετεύσει από τον απαγωγέα της, αλλά, κατά τη δραματική της φυγή, δαγκώθηκε από φίδι και πέθανε. Ο Ορφέας, πάνω από τη νεκρή σύζυγό του, αλλόφρων, έπαιξε τόσο συγκινητικά θρηνητικά τραγούδι, που νύμφες και θεοί έκλαψαν και τον συμβούλευσαν να καταφύγει στο θεό του Άδη, τον Πλούτωνα και να ζητήσει
πίσω την Ευρυδίκη. Ο Ορφέας, πράγματι, κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο και με τη μουσική του απάλυνε την καρδιά του Πλούτωνα και της Περσεφόνης,οι οποίοι συμφώνησαν να επιτρέψουν στην Ευρυδίκη να επιστρέψει μαζί του στη γη. Αλλά ο όρος που συνόδευε την απόφαση ήταν πως έπρεπε να περπατά μπροστά από αυτήν και να μην κοιτάξει πίσω του μέχρι να φτάσει στον
πάνω κόσμο. Μέσα στην αγωνιώδη χαρά του αθέτησε την υπόσχεση, στέφοντας το βλέμμα του προς την αγαπημένη του. Τότε, η Ευρυδίκη εξαφανίστηκε απ’τα μάτια του! Αξίζει εδώ να αναφερθεί ότι την ιστορία αυτή, διέσωσε γραπτά ο Βιργίλιος. Όμως, και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, πριν απ' αυτόν,μιλούν για την επίσκεψη του Ορφέα στον κάτω κόσμο [Πλάτων]. Ο Οβίδιος,διαφοροποιούμενος, λέει πως ο θάνατος της Ευρυδίκης από τσίμπημα φιδιού δεν προκλήθηκε κατά τη δραπέτευσή της από τον Αρισταίο, αλλά την ώρα του χορού της με τις Ναϊάδες τη μέρα του γάμου της!
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η διάσημη ιστορία της Ευρυδίκης ίσως είναι μεταγενέστερη προσθήκη στους Ορφικούς μύθους. Συγκεκριμένα, το όνομα Ευρυδίκη (“ευρεία δικαιοσύνη”) θυμίζει μυστηριακούς τίτλους της Περσεφόνης. Ο μύθος μπορεί να προέρχεται από έναν άλλο θρύλο για τον Ορφέα κατά τον οποίο ταξιδεύει στα Τάρταρα για να γοητεύσει τη θεά Εκάτη [Εννοδία].
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ: Σύμφωνα με την υπόθεση χαμένου έργου του Αισχύλου, ο Ορφέας στο τέλος της ζωής του περιφρόνησε τη λατρεία όλων των θεών εκτός από του Ηλίου, τον οποίο αποκαλούσε Απόλλωνα. Ένα πρωινό ανέβηκε το Παγγαίο, όπου εκεί κοντά υπήρχε μαντείο του Διονύσου, για να χαιρετήσει τον Ήλιο κατά την ανατολή, αλλά σκοτώθηκε από Θρακικές
Μαινάδες, επειδή δεν τιμούσε τον πρώην προστάτη του, το Διόνυσο [Ανάλογος είναι και ο μύθος με τον “ασεβή” προς το Διόνυσο βασιλιά Πενθέα,στις “Βάκχες” του Ευριπίδη]. Συγκεκριμένα, κατά τον Οβίδιο [Μεταμορφώσεις XI], οι Θρακικές Μαινάδες, ακόλουθοι του Διονύσου, περιφρονημένες από τον Ορφέα, αρχικά του έριξαν ραβδιά και πέτρες ενώ έπαιζε, αλλά η μουσική του ήταν τόσο όμορφη που ακόμα και οι πέτρες και τα κλαδιά αρνούνταν να τον χτυπήσουν. Εξαγριωμένες οι Μαινάδες τον έσκισαν σε κομμάτια με την “κλασική” φρενίτιδα των Βακχικών τους οργίων. Το κεφάλι και η λύρα του,τραγουδώντας θρηνητικά τραγούδια, μεταφέρθηκαν από τον Έβρο στη θάλασα. Τα κύματα τα μετέφεραν στη Λέσβο, όπου κατά την παράδοση οι κάτοικοι έθαψαν το κεφάλι του, ενώ ένας ναός κατασκευάστηκε προς τιμήν του κοντά στην Άντισσα. Η λύρα μεταφέρθηκε στον ουρανό από τις Μούσες,δημιουργώντας τον ομώνυμο αστερισμό. Οι Μούσες, έπειτα, αναζήτησαν και βρήκαν το διαμελισμένο σώμα του και το έθαψαν κάτω από τον Όλυμπο,όπου αηδόνια κελαηδούσαν πάνω από τον τάφο του. Η ψυχή του επέστρεψε στον Άδη, όπου επανενώθηκε με την αγαπημένη του Ευρυδίκη.
ΟΡΦΙΚΑ: Ένας μεγάλος αριθμός ελληνικών θρησκευτικών ποιημάτων σε δακτυλικό εξάμετρο αποδόθηκαν στον Ορφέα. Από την τεράστια αυτή λογοτεχνική παραγωγή, μόνο δύο παραδείγματα επιζούν ολόκληρα: μία ομάδα ύμνων συντεθειμένων κάπου γύρω στον 2ο ή 3ο αιώνα π.Χ., και μια Ορφική “Αργοναυτική Εκστρατεία”, γραμμένη ανάμεσα στον 4ο και τον 6ο αιώνα π.Χ. Πρωιμότερη ορφική λογοτεχνία, που μπορεί να χρονολογηθεί μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ., επιζεί σε σπαράγματα παπύρων ή σε παραπομπές μεταγενέστερων συγγραφέων. Η λεγόμενη ορφική ποίηση απαγγελλόταν σε μυστηριακά τελετουργικά και εξαγνιστικές ιεροτελεστίες. Όσοι ήταν ιδιαίτερα αφοσιωμένοι σ’ αυτά τα τελετουργικά και ποιήματα συχνά ήταν χορτοφάγοι, ενώ απείχαν από ερωτικές επαφές, πρακτική που έμεινε γνωστή ως ορφικός βίος.

*Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου,
είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέας
Konstantinosa.oikonomou@gmail.com
www.scribd.com/oikonomoukon

Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα


ΤΑ ΚΤΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΠΛΑΤΕΙΑΣ (Βόρεια πλευρά)

Τα κτίρια της βόρειας πλευράς της Κεντρικής Πλατείας.Σχέδιο του αρχιτέκτονα-μηχανικού Βασιλείου Τσολάκη (1η φωτό)

Τα κτίρια της βόρειας πλευράς της Κεντρικής Πλατείας. Φωτογραφία του Γκίνη. 1935
Από το φωτογραφικό αρχείο του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας)2η φωτό)

Αρχίζουμε την περιήγηση των κτιρίων της Κεν-
τρικής Πλατείας από την βόρεια πλευρά της. Κατά την περίοδο  του μεσοπολέμου υπήρχαν στην πλευρά αυτή οκτώ κτίρια, τα οποία είχαν πρόσοψη επί της οδού Κύπρου. Ο δρόμος αυτός άλλαξε ονομασία τρεις φορές. Από το 1891 ήταν γνωστός ως Αλεξάνδρας[1]. Μετά το 1932 μετονομάσθηκε ως οδός των Έξη[2]και μεταπολεμικά, κατά τη διάρκεια του αγώνα για την ανεξαρτησία της Κύπρου από την αγγλική κατοχή, πήρε τη σημερινή της ονομασία.
--Αρχίζοντας από αριστερά όπως βλέπουμε το σχέδιο, στη γωνία των σημερινών οδών Κύπρου και Παπαναστασίου υπήρχε διώροφο κτίριο, στολισμένο εξωτερικά με αδρά νεοκλασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, το οποίο έβλεπε και προς την οδό Απόλλωνος. Στον όροφο στεγαζόταν το «Ξενοδοχείον Όλυμπος», με επιχειρηματία τον Τσούκαρη, ενώ στο ισόγειο υπήρχε μια σειρά καταστημάτων, των οποίων η χρήση άλλαζε συχνά.
--Στην απέναντι γωνία βρισκόταν ισόγειο κτίσμα στο οποίο κατά την είσοδο των ελληνικών στρατευμάτων το 1881 στη Λάρισα υπήρχε ζαχαροπλαστείο που το λειτουργούσε κάποιος Ευθύμιος Σαρανταένας από τη Λαμία και ήταν γνωστός στους κατοίκους της Λάρισας από την μεγάλη γενειάδα που έτρεφε (ο Θρασύβουλος Μακρής τον περιγράφει ως «διαπρεπή γενειοφόρο»).Αργότερα στο κτίριο αυτό είχε το φαρμακείο του ο Ισραηλίτης Ματαλών.
Το φαρμακείο του Ματαλών το συνέχισε αργότερα ο φαρμακοποιός Νικόλαος Ζησιάδης από τη Ραψάνη, αδελφός του δικηγόρου και βουλευτή Τυρνάβου Βασίλειου Ζησιάδη, ο οποίος και το διατήρησε με την επωνυμία «Φαρμακείον Ν. Ζησιάδου και Σία»μέχρι το 1941. Ήταν χαρακτηριστική η διαφημιστική επιγραφή του φαρμάκου «Σαντράλ» που υπήρχε για ένα διάστημα στο στηθαίο της στέγης, στην πλευρά που έβλεπε προς την Πλατεία.
--Σε επαφή με το προηγούμενο κτίριο βρισκόταν το «Μέγα Ξενοδοχείον το Στέμμα». Κατασκευάσθηκε επί δημαρχίας Διονυσίου Γαλάτη σε μια περιοχή όπου υπήρχαν ερειπωμένες ιδιοκτησίες Οθωμανών,οι οποίες περιήλθαν στην δημοτική αρχή μετά την αποχώρησή τους από τη Λάρισα το 1881.Άρχισε να λειτουργεί από το 1887 ως δημοτική επιχείρηση,με ανεπτυγμένα 18 δωμάτια στον όροφο. Στο ισόγειο υπήρχαν δύο μεγάλες αίθουσες, η μία στέγαζε εστιατόριο και η άλλη καφενείο. Αποτελούσε ένα από τα πρώτα επιβλητικά δημόσια κτίρια που δημιουργήθηκαν στην μεταπελευθερωτική Λάρισα και για την εποχή του ήταν ένα άνετο και πολυτελές κατάλυμα για τους εφήμερους επισκέπτες της πόλεως. Την άνοιξη του 1897, κατά τη διάρκεια του ελληνοτουρκικού πολέμου, στα δωμάτιά του κατέλυσαν πολεμικοί ανταποκριτές και απεσταλμένοι όλων των μεγάλων εφημερίδων της Ευρώπης και της Αμερικής, καθώς και υψηλόβαθμοι Έλληνες αξιωματικοί.
--Λαϊκή Τράπεζα. Ακριβώς δίπλα από το ξενοδοχείο και σε επαφή μαζί του ήταν ένα ισόγειο γω-
νιακό οίκημα, το οποίο έβλεπε και επί της οδού Φιλελλήνων. Από την πλευρά της οδού Κύπρου λειτουργούσε για πολλά χρόνια το υποκατάστημα της Λαϊκής Τράπεζας, ενώ από την πλευρά της Φιλελλήνων στεγάσθηκαν κατά καιρούς διάφορα καταστήματα, όπως του Ιωάννη Κουμουνδούρου, που εκτός από βιβλιοπώλης ήταν και φωτογράφος.
Με την ευκαιρία που αναφέραμε την οδό Φιλελλήνων, θα πρέπει να τονισθεί ότι σε φωτογραφίες
του 1897 φαίνεται καθαρά πως η βόρεια πλευρά της πλατείας ήταν συνεχόμενη και ότι η οδός Φιλελλήνων ανοίχθηκε μεταγενέστερα, ίσως λίγο πριν το 1905, όταν κατασκευάσθηκε το κτίριο του Χατζημέτου.
--Λέσχη Ασλάνη. Ήταν το κομψότερο κτίριο της πλατείας. Αρχές του 20ου αιώνα ισοπεδώθηκαν οι ποινικές φυλακές και ορισμένα καταστήματα του μουσουλμάνου μεγαλοκτηματία Χατζημέτου που υπήρχαν στην περιοχή και στη θέση τους κατασκευάσθηκε το 1905 διώροφη οικοδομή, η οποία εκμεταλλευόμενη τη γωνιακή της θέση κοσμήθηκε στη στέγη με έναν κομψό τρούλο. Το 1906 στον όροφο ο επιχειρηματίας Ιωάννης Ασλάνης δημιούργησε τη περίφημη Λέσχη που αναβάθμισε την κοινωνική ζωή της Λάρισας. Το 1919 στη θέση της στεγάσθηκε το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία». Η ιδιοκτησία του κτιρίου το 1923, μετά την μικρασιατική καταστροφή και τις ανταλλαγές των πληθυσμών, περιήλθε στο δημόσιο και το 1935 παραχωρήθηκε στον Στρατό
αποκλειστικά για τη στέγαση της Λέσχης Αξιωματικών.
--Ακολουθούσε το Καφενείον «Εμπορικόν», από τα παλαιότερα της πόλεως, το οποίο υπήρχε στη θέση αυτή μέχρι τη δεκαετία του 1980. Σ’ όλο αυτό το διάστημα το καφενείο άλλαξε πολλούς επιχειρηματίες και ήταν στέκι εργατών, αλλά και των αμαξάδων, οι οποίοι στάθμευαν τα λαντό τους κατά μήκος της βόρειας πλευράς της πλατείας.
--Στη συνέχεια ήταν το Φαρμακείο Αγαμέμνονα Αστεριάδη.Ήταν το παλαιότερο της Λάρισας, μια
που η λειτουργία του ανιχνεύεται ακόμα και από την περίοδο της τουρκοκρατίας, όταν είχε ιδρυθεί
από τον πατέρα του Αγαμέμνονα, Κωνσταντίνο Αστεριάδη[3].
--Αμέσως μετά, στη γωνία με την οδό Πανός,υπήρχε διώροφο κτίριο στο ισόγειο του οποίου λει-
τουργούσε το Παντοπωλείο Μενελάου Καρυώτη,από τα κεντρικότερα και δημοφιλέστερα της πόλεως. Όλα αυτά τα κτίρια της βόρειας πλευράς της πλατείας ήταν κτισμένα σύμφωνα με την επικρατούσα την περίοδο εκείνη αρχιτεκτονική αντίληψη του νεοκλασικισμού, που είχε σαν χαρακτηριστικό την πλούσια εξωτερική διακόσμηση. Όμως το καταστροφικό 1941 (σεισμός-βομβαρδισμοί) επέφερε σημαντικές ζημιές σε όλα και σήμερα δεν έχει διασωθεί κανένα απ’ αυτά έστω και σαν δείγμα.
----------------------------------------------------
[1]. Η πριγκίπισσα Αλεξάνδρα (1870-1891) ήταν κόρη του βασιλιά Γεωργίου Α’. Το 1889 παντρεύτηκε τον μέγα δούκα της Ρωσίας Παύλο Αλεξάνδροβιτς και πέθανε το 1891 σε ηλικία 21 ετών, λίγες ημέρες μετά τη γέννηση του δεύτερου παιδιού της. Για να τιμηθεί η μνήμη της δόθηκε
το όνομά της σε δρόμους και δημόσια κτίρια σε όλη τη χώρα. Εκτός από τη Λάρισα υπάρχει και στην Αθήνα μέχρι σήμερα η οδός Αλεξάνδρας, το νοσοκομείο Αλεξάνδρα,κλπ.

[2]. Η ονομασία οδός των Έξη δόθηκε όταν το 1932 ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος εξέφρασε την επιθυμία να αποκατασταθεί η μνήμη των έξι (πέντε πολιτικοί και ένας στρατιωτικός) εκτελεσθέντων το 1922 ως πρωταίτιοι της μικρασιατικής καταστροφής.

[3]. Λεπτομέρειες για το φαρμακείο αυτό βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το Φαρμακείο Κων. Αστεριάδη στη Λάρισα. Ιστορικά τεκμήρια, εφ, «Ελευθερία», ένθετο «Πολιτισμός», Λάρισα, φύλλο της 22ας Οκτωβρίου του 2011.

ελευθερία λάρισας

ΛΑΡΙΣΑ - Μια εικόνα χίλιες λέξεις...

Η αγορά της Λάρισας το 1803

Το χαρακτικό που δημοσιεύεται σήμερα έχει τον τίτλο Bazar de Larisse, δηλαδή η αγορά της Λάρισας και έχει δημοσιευθεί στη γαλλική έκδοση του οδοιπορικού του Jacob Bartholdy (1779-1825)[1]. Ο Bartholdy ήταν Πρώσος με εβραϊκές καταβολές. Γεννήθηκε στο Βερολίνο και υπήρξε ελληνομαθής και φανατικός αρχαιολάτρης. Κατά το ταξίδι του στην Ελλάδα το 1803-1804 συνοδευόταν από τον Αυστριακό ζωγράφο και χαράκτη Gropius, ο
οποίος και φιλοτέχνησε το χαρακτικό που βλέπουμε.
Στη Λάρισα οι δύο περιηγητές έφθασαν στις 29 Αυγούστου του 1803. Ας δούμε πως περιγράφει ο ίδιος ο Bartholdy στο βιβλίο του την εικόνα. «Τα μαγαζιά στη σειρά που συγκροτούν την αγορά στις τουρκικές πόλεις,μοιάζουν σχεδόν με το μαγαζί των δύο ραφτάδων, που τους βλέπουμε να επιδιορθώνουν τη φορεσιά ενός νέγρου, ενώ αυτός τους παρατηρεί με την πίπα στο στόμα. Είναι καθισμένοι πάνω σε κάτι σαν ντιβάνι, όμοιο με αυτό των καφενέδων που βρίσκεις συχνά σε όλες τις περιοχές της Ανατολής. Μερικές φορές φυτεύουν κλήματα, τα οποία τους χρησιμεύουν για σκιά... Ο σκύλος που βλέπουμε στην ίδια εικόνα είναι πιστό αντί-
γραφο των σκυλιών που συναντά κανείς, κοπάδια ολόκληρα, στις πόλεις των Οσμανλήδων και που η αναίδειά τους προκαλεί τα παράπονα όλων των ταξιδιωτών. Είναι κάτι σαν τσομπανόσκυλα μεσαίου αναστήματος, με άσπρο συνήθως τρίχωμα, βρώμικα κατά τα άλλα, ισχνά και σχεδόν όλα προσβεβλημένα από ψώρα. Περιφέρονται παντού με σκυφτό το κεφάλι και με την ουρά κάτω από τα σκέλια. Ωστόσο η ράτσα τους δεν είναι κακή.
Βλέπουμε ακόμα δύο φιγούρες στο κάτω μέρος της  ίδιας στάμπας. Η φορεσιά, το πρόσωπο, καθώς και η στάση είναι χαρακτηριστικά. Ο γενίτσαρος που τον βλέπουμε καθιστό, δεν φοράει το σαρίκι της στολής του,που είναι και αυτό χαρακτηριστικό και καθορισμένο για τους γενίτσαρους της εθνοφρουράς. Ο Τούρκος αντικριστά είναι ένας πολυβολητής ή τοπτσής του τακτικού στρατού, με το σαρίκι της στολής του»[2].
Η σκηνή του χαρακτικού την οποία περιγράφει ο συγγραφέας πρέπει να διαδραματίζεται σε αγορά κοντά στην εβραϊκή συνοικία της Λάρισας, σύμφωνα και με όσα αναφέρει στο υπόλοιπο κείμενό του ο συγγραφέας. Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζουν και όσα εικονογραφούνται
στο δεύτερο επίπεδο της εικόνας, πίσω από το παζάρι.
Αριστερά διακρίνεται ο τρούλος ενός μουσουλμανικού τεμένους με τον μιναρέ του, ο οποίος δεν έχει απεικονισθεί ολόκληρος. Σύμφωνα με τον Θεόδωρο Παλιούγκα τα τζαμιά που είχαν τρούλο κατά την περίοδο εκείνη στη Λάρισα ήταν δύο, του Χασάν μπέη, το οποίο ήταν το μεγαλύτερο και το επισημότερο της πόλεως και βρισκόταν κοντά στην μεγάλη πέτρινη γέφυρα του Πηνειού και του Ομέρ μπέη, το οποίο ήταν πίσω από την περιοχή που είναι σήμερα το Δημοτικό Ωδείο. Υπολογίζεται ότι στο χαρακτικό του Gropius πρέπει να απεικονίζεται το πρώτο, γιατί εκεί κοντά βρισκόταν και τότε, όπως και σήμερα,η εβραϊκή συνοικία της Λάρισας. Δεξιά και σε μικρή από-
σταση κάποιο τοπίο υπαίθρου, που προσιδιάζει με κοίτη ποταμού και εκατέρωθεν όχθες, γεμίζει την εικόνα, ενώ στο βάθος προβάλλει χαμηλή οροσειρά.
Συμπερασματικά για το χαρακτικό αυτό της Λάρισας μπορούμε να πούμε ότι παρ’ όλο που ο Gropius επισκέφθηκε τη Λάρισα, εν τούτοις τα απεικονιζόμενα στοιχεία της εικόνας δεν προσφέρουν δυνατότητες για την ταυτοποίηση της περιοχής και η τελική πεποίθηση είναι ότι η καταγραφή από τον ζωγράφο δεν ήταν επιτόπια,αλλά μεταγενέστερη. Παρ’ όλα αυτά όμως, πρόκειται για μια αρκετά χαριτωμένη σκηνή, η οποία εκτός των άλλων αποτυπώνει και την ποικιλία φυλών και εθνοτήτων που συμμετείχαν στη ζωή της πόλης. Τούρκοι,Έλληνες, Εβραίοι και Νέγροι συγχρωτίζονταν στην αγορά μιας από τις μεγαλύτερες πόλεις του ελληνικού χώρου κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.
[1] .Voyage en Grèce fait dans les années 1803 et 1804 par J.L. Bartholdy. Traduit de l’Allemand par A. du C. Paris (1807).
[2]. J. Bartholdy. Ταξιδιωτικές εντυπώσεις από την Ελλάδα (1803-1804). μετ. Φώντας Κονδύλης, εκδ. Εκάτη, Αθήνα (1993), σ. 246-256.
nikapap@hotmail.com

ελευθερία λάρισας

Η Ζωοδόχος Πηγή και οι ομώνυμοι ναοί της Κωνσταντινούπολης και της Λάρισας

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου

ΣΥΝΑΞΑΡΙ: Ένα από τα πολλά ονόματα της Θεοτόκου είναι και το “Ζωοδόχος Πηγή”, αφού γέννησε την Ζωή, που είναι ο  Χριστός. Το όνομα αυτό αποδόθηκε στην Παναγία από τον Ιωσήφ τον Υμνογράφο (9ος αι.). Η γιορτή αναφέρεται στα εγκαίνια του Ναού της Παναγίας, γνωστού ως «Ζωοδόχος Πηγή
στο Μπαλουκλί», έξω από τα θεοδοσιανά τείχη της Κωνσταντινούπολης, όπου και τα λεγόμενα "παλάτια των πηγών", θέρετρα Βυζαντινών Αυτοκρατόρων. Εκεί υπήρχε αγίασμα που επιτελούσε και επιτελεί πολλά θαύματα.
Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ: Ο Ιερός Ναός Ζωοδόχου Πηγής στην Πόλη ανεγέρθηκε από τον αυτοκράτορα Λέοντα τον Θράκα,που, πριν γίνει αυτοκράτορας, ως απλός στρατιώτης, συνάν-
τησε έναν τυφλό έξω από την Χρυσή Πύλη της Βασιλεύουσας.Ο τυφλός του ζήτησε νερό να πιει και ο Λέων αναζήτησε την πηγή του νερού στην κατάφυτη περιοχή, αλλά δεν μπόρεσε να την ανακαλύψει. Η διήγηση προσθέτει πως ο Λέων λυπήθηκε που δεν βρήκε νερό να δώσει στον τυφλό. Άκουσε τότε φωνή να του λέει: «Βασιλιά Λέοντα», ενώ ακόμη ήταν στρατιώτης, “είσελθε βαθύτερα στο δάσος, και αφού λάβεις με τις χούφτες σου το θολερό αυτό νερό, να ξεδιψάσεις τον τυφλό και να του πλύνεις τα μάτια. Τότε θα γνωρίσεις ποια είμαι εγώ που κατοικώ στο μέρος
αυτό”. Ο Λέων έκανε αμέσως όπως τον διέταξε η φωνή και ο τυφλός είδε το φως του. Η φωνή εκείνη ήταν της Παναγίας. Όταν ο Λέων έγινε αυτοκράτορας (457-474), με ευγνωμοσύνη έκτισε στο μέρος εκείνο του αγιάσματος Ιερό Ναό προς τιμήν της Παναγίας. Όταν κατέρρευσε ο Ναός από τον χρόνο,ο Ιουστινιανός ανοικοδόμησε τη Ζωοδόχο Πηγή,καθιστώντας το ναό μεγα-
λοπρεπέστερο, ενώ αργότερα ο Βασίλειος Α’ ο Μακεδών, μετά από σεισμό,ανέλαβε την ανακαίνισή του (869). Ο Ναός αυτός κατέρρευσε τον 15ο αιώνα. Ο Pierre Gylles σημειώνει ότι εκείνη την περίοδο (16ος αι.), η εκκλησία δεν υπήρχε πια, αλλά οι ασθενείς εξακολουθούν να επισκέπτονται την Πηγή. Το 1825 το αγίασμα καταστράφηκε από γενιτσάρους κατά την εξέγερσή τους. Το 1833 ο Πατριάρχης Κωνστάντιος Α’ ξαναέκτισε τον Ναό πάνω στα ερείπια του παλαιού. Τα εγκαίνια έγιναν την 2/2/1835 από τον ίδιο τον Πατριάρχη στοΜπαλουκλί. Μπαλουκλί σημαίνει τόπος με ψάρια, αφού στην δεξαμενή της Πηγής υπάρχουν ψάρια. Σήμερα, εκτός από τη
μεγάλη εκκλησία, λατρευτικό κέντρο του συγκροτήματος αποτελεί ο υπόγειος ναός της Ζωοδόχου Πηγής, όπου βρίσκονται η δεξαμένη με το αγίασμα και τα ψάρια. Aκόμη και Tούρκοι
πηγαίνουν στην εκκλησία αυτή, παίρνουν αγιασμένο νερό και θεραπεύονται. Να σημειώσουμε ότι το 1955 ο ναός βεβηλώθηκε από όχλο Τούρκων που όρμησαν διαλύοντας τα πάντα στην περίοδο των Σεπτεμβριανών, του ξεσπάσματος δηλαδή των βαρβάρων κατά κάθε τι χριστιανικού και ελληνικού στην Κωνσταντινούπολη. Στον ναό αυτό θεραπεύθηκαν η αυτοκρά-
τειρα Ζωή, οι αυτοκράτορες Ιουστινιανός, Λέοντας Σοφός,Ρωμανός Λεκαπηνός, ο Ανδρόνικος Γ’ , ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Στέφανος, ο Ιεροσολύμων Ιωάννης, πλήθος κληρικών, μοναχών και απλών πιστών. Τον 14ο αιώνα ο Νικηφόρος Κάλλιστος παραθέτει έναν κατάλογο 63 θαυμάτων.
Ο ΟΜΩΝΥΜΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ: Ως το τέλος της Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι στη συνοικία Ταμπάκικα εκκλησιάζονταν στο Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Αχιλλίου, όσο αυτός 
λειτουργούσε. Το 1877 οικοδομήθηκε σε κεντρικό σημείο της συνοικίας ένα παρεκκλήσι της Παναγίας Φανερωμένης όπου υπήρχε και παλαιό κοιμητήριο. Την ίδια χρονιά, εμφανίστηκε μία μοναχή ονόματι Θεοφανία, που εργάσθηκε αμισθί στο παρεκκλήσιο του μικρού κοιμητηρίου. Η Θεοφανία εγκαταστάθηκε κοντά στο μικρό ναΐσκο, σε ένα μικρό κελλάκι, ζώντας ασκητικά. Ο Κύριος βλέποντας την καθαρότητα της ψυχής της, της αποκάλυψε σε όνειρο ότι στο σημείο που υπάρχει το μαγγανοπήγαδο, στο βάθος του, βρίσκεται παλαιά θαυματουργή εικόνα της Θεομήτορος από πολλά χρόνια. Η μοναχή ξαναείδε σε όνειρο, αυτή τη φορά την Υπεραγία Θεοτόκο, να την οδηγεί στο μαγγανοπήγαδο και να της δείχνει ότι στο βυθό του βρίσκεται η εικόνα της. Τότε η μοναχή ανέφερε τα θαυμαστά όνειρα τα όνειρα στον τότε ιερέα του Ναΐσκου και κατόπιν στον Επίσκοπο Λαρίσης Νεόφυτο. Η μοναχή Θεοφανία ένδακρυς διηγήθηκε στον Επίσκοπο τα όνειρά της και εκείνος έδωσε εντολή να βρεθεί συνεργείο για να αντλήσει το νερό
του πηγαδιού. Με εγκύκλιό του μάλιστα κάλεσε ιερείς και πιστούς να παραστούν στην τελετή. Έτσι, μία μέρα σχηματίστηκε πομπή γύρω από το πηγάδι με τους ιερείς ενδεδυμένους τα
ιερά τους άμφια, τον Επίσκοπο επικεφαλής, παρουσία πλήθους κόσμου και αφού προηγήθηκε παράκληση στην Υπεραγία Θεοτόκο, άρχισε η άντληση του νερού οπότε στο βυθό εμφανίστηκε η εικόνα. Μεγάλη η συγκίνηση και η χαρά όλων, ενώ αμέσως ήχησε η καμπάνα του κωδωνοστασίου του Ναΐσκου.
Ο Μητροπολίτης Νεόφυτος καθάρισε από τις λάσπες την εικόνα και με πομπή την οδήγησε στο Μητροπολιτικό Ναό Αγίου Αχιλλίου όπου εναποτέθηκε προς προσκύνηση για σαράντα ημέρες. Την εικόνα αυτή, η οποία απεικονίζει την Υπεραγία Θεοτόκο και τον Κύριο, την ονόμασε ο Επίσκοπος, Ζωοδόχο Πηγή, και έδωσε εντολή να φιλοξενηθεί στον Μητροπολιτικό Ναό μέχρι ανεγέρσεως Ιερού Ναού. Η εικόνα αυτή βρίσκεται μέχρι και σήμερα στον Ναό της Ζωοδόχου Πηγής χαρίζοντας,ευλογία, παραμυθία και θαύματα στους πιστούς. Μετά την κατάρτιση ερανικής επιτροπής ανεγέρσεως Ιερού Ναού, ο Μητροπολίτης Νεόφυτος διόρισε τον ιερέα Δημήτρη Σακελλαρίου επικεφαλής στη διενέργεια εράνου σε όλη τη Θεσσαλία, που είχε πλέον ενσωματωθεί με την ελεύθερη Ελλάδα. Έτσι χτίστηκε ο πρώτος ναός Βασιλικού ρυθμού. Ο Ι. Ναός αυτός κατεδαφίστηκε και στη θέση του ανηγέρθη νέος μεγαλοπρεπής Ναός τη δεκαετία του 1990.
Η ΕΟΡΤΗ: Η σημερινή εορτή είναι α’ Κινητή εορτή, διότι εξαρτάται από την ημέρα του Πάσχα, όπως και άλλες μεγάλες εορτές (Ανάληψη, Πεντηκοστή, κ.ά.) Εορτάζεται την Παρασκευή της Διακαινησίμου, δηλαδή την εβδομάδα που ακολουθεί αμέσως μετά το Πάσχα. Β’ Είναι Θεομητορική εορτή γιατί είναι μία εορτή πρός τιμήν της Παναγίας. H εορτή αυτή, αντίθετα με τις υπόλοιπες Θεομητορικές, έχει σχέση με τις θαυμαστές επεμβάσεις της Παναγίας πρός σωτηρίαν ανθρώπων που την επικαλέσθηκαν με πίστη. Όπως στο Mπαλουκλί εορτάζουν την Zωοδόχο Πηγή και ο ναός εκείνος της Θεοτόκου είναι πηγή θείων δωρεών, έτσι και κάθε εκκλησία με ορθόδοξο ιερέα που λειτουργεί και τελούνται τα άγια μυστήρια, είναι μία
ζωοδόχος πηγή. “Στήν Eκκλησία τρέχει το αθάνατο νερό της διδασκαλίας του Kυρίου. Tο νερό αυτό που ξεδιψά, πηγάζει από την υπερτάτη θυσία του Kυρίου. Tο νερό αυτό θεραπεύει,
δίνοντας υγεία στις ανάπηρες και τραυματισμένες ψυχές, διά πρεσβειών της Παναγίας.” (Αυγ. Καντιώτης).

ελευθερία λάριασας

Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα

Τα κτίρια της Κεντρικής πλατείας

Από σήμερα θα αρχίσει μια σειρά κειμέ-
νων τα οποία σκοπό έχουν να γνωρίσουν
στους συμπολίτες μας την περιοχή της Κεν-
τρικής Πλατείας της Λάρισας, του κεντρικό-
τερου σημείου της πόλεώς μας, όπως εξε-
λίχθηκε από τα πρώτα μεταπελευθερωτικά
χρόνια (1881) και διατηρήθηκε μέχρι τις συμ-
φορές που έπληξαν τη Λάρισα κατά τον Β’
Παγκόσμιο Πόλεμο (1940).
Όταν μετά την συνθήκη του Βερολίνου
ενσωματώθηκε το 1881 η Θεσσαλία στο ελ-
ληνικό βασίλειο, η Λάρισα ήταν μια τυπική
τουρκόπολη, με δαιδαλώδη ρυμοτομία, στε-
νούς και βρόμικους δρόμους, παραμελημένα και ερειπωμένα τζαμιά και πρόχειρες φτωχικές και ισόγειες κατοικίες. Η πόλη δεν είχε να επιδείξει σπουδαία και σύγχρονα για την εποχή κτίρια, αν εξαιρέσει κανείς το τουρκικό Διοικητήριο στη σημερινή Κεντρική Πλατεία, το οποίο είχε κτισθεί πέντε χρόνια πριν, το 1876, μερικά μεγάλα και ακαλαίσθητα τούρκικα αρχοντικά (κονάκια) στον
κεντρικό τομέα της πόλεως και λίγες ευπρόσωπες κατοικίες Ελλήνων αστών στην συνοικία Αρναούτ (Αγ. Αθανασίου). Το νέο σχέδιο πόλεως που άρχισε να εκπονείται το 1883 υιοθέτησε σύγχρονα ρυμοτομικά πρότυπα, ενώ κατά τη δόμηση των νέων κτιρίων επικράτησαν νεοκλασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία όχι μόνο στα δημοσία κτίρια, αλλά και στις ιδιωτικές κατοικίες. Για τη Λάρισα ήταν τότε η εποχή της ραγδαίας αλλοιώσεως των αναλογιών του πληθυσμού. Η μαζική
αποχώρηση του μουσουλμανικού στοιχείου απογύμνωσε πληθυσμιακά κατά ένα μεγάλο μέρος την πόλη. Όμως η προσδοκώμενη λόγω θέσεως ανάπτυξή της αποτέλεσε πόλο έλξεως ελληνικού πληθυσμού όχι μόνον από τις γύρω ορεινές περιοχές, αλλά και από διάφορα μέρη της παλαιάς Ελλάδος. 
Τα νέα πληθυσμιακά δεδομένα και το εγκεκριμένο από την πολιτεία νέο ρυμοτομικό σχέδιο, με-
τατόπισε το κέντρο της διοικητικής, εμπορικής και κοινωνικής ζωής της πόλεως στην περιοχή της κεντρικής πλατείας Θέμιδος.
Σιγά-σιγά η Λάρισα άρχισε να γίνεται μια όμορφη πολιτεία, με σταδιακά αυξανόμενο 
πληθυσμό[1], με σπουδαία εμπορική κίνηση,πλειάδα εκλεκτών επιστημόνων, αφθονία
προϊόντων κάθε είδους και διάθεση ψυχαγωγίας. Διέθετε δύο σιδηροδρομικούς σταθμούς, (ο σταθμός του διεθνούς όπως λεγόταν η γραμμή Αθηνών – Λαρίσης – Θεσσαλονίκης και ο σταθμός του Θεσσαλικού, δηλαδή η γραμμή Λαρίσης – Βόλου – Καλαμπάκας), απέραντα στρατιωτικά στρατόπεδα, σπουδαία σε αρχιτεκτονική έμπνευση και εσωτερική διακόσμηση αρχοντικά, καθώς και περίτεχνα δημόσια κτίσματα. Υπήρχε πληθώρα μικρών κομψών ξενοδοχείων, εμπορικών καταστημάτων κάθε είδους, πολλά κέντρα διασκεδάσεως, μέχρι και κλειστές ιδιωτικές λέσχες.
Η Κεντρική πλατεία , η οποία κατά καιρούς είχε διάφορες ονομασίες, περιστοιχιζόταν και από τις τέσσερις πλευρές της με κτίρια θαυμάσιας αρχιτεκτονικής έμπνευσης,τα οποία είχαν αρχίζει να οικοδομούνται από τα τέλη του 19ου αιώνα, αμέσως μετά την απελευθέρωση, μέχρι και τις αρχές του 20ου. Όλα αυτά στο σύνολό τους αποτελούσαν ένα πολύτιμο περιδέραιο νεοκλασι-
κών κτισμάτων γεμάτων χάρη και ομορφιά,περασμένο κυκλικά γύρω από τους δρόμους της πλατείας.
Μοιρασμένες στις κεντρικές συνοικίες της Λάρισας υπήρχαν και πολλές κατοικίες που είχαν κτίσει με φροντίδα και καλαισθησία γαιοκτήμονες και πλούσιοι αστοί της πόλεως, για να στεγάσουν τις οικογένειές τους. Διαβαίνοντας τους κεντρικούς δρόμους προπολεμικά, συναντούσες αρχοντικά που η ομορφιά τους σε υποχρέωνε να σταθείς και να τα περιεργασθείς, χωρίς να τα προσπεράσεις. Και ήταν πολλά. Όμως ο μεγάλος σεισμός της 1ης Μαρτίου του 1941 και οι βομβαρδισμοί της ιταλικής και της γερμανικής αεροπορίας που ακολούθησαν,
κατέστρεψαν ή δημιούργησαν ανεπανόρθωτες ζημίες σε πολλά από τα κτίσματα αυτά. Αλλά και όσα επέζησαν απ’ αυτές τις συμφορές, τα βρήκε άλλη μεγαλύτερη.
Γερασμένα από τον χρόνο, ασυντήρητα και τραυματισμένα από τις κατοχικές κακουχίες, εύκολα παραδόθηκαν στις οικονομικές απολαβές της «αντιπαροχής» χωρίς αντίσταση.
Όταν επισκεπτόμαστε διάφορες πόλεις του εξωτερικού μας προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση η διατήρηση της ρυμοτομίας και της αρχιτεκτονικής δομής της παλιάς πόλεως, του ιστορικού κέντρου όπως συνηθίζεται να ονομάζεται σήμερα. Όμως εκεί δεν διανοούνται να γκρεμίσουν κάποια από τα κτίρια αυτά και στη θέση τους να οικοδομήσουν άλλα σύγχρονα πολυώροφα μεγαθήρια. Ίσως κάποιοι να ισχυρίζονται ότι η Λάρισα πέρασε το φρικτό 1941. Σκεφθείτε
όμως το παράδειγμα, ας πούμε της Δρέσδης και άλλων πόλεων της Κεντρικής Ευρώπης,
οι οποίες ισοπεδώθηκαν κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και ξα-
νακτίσθηκαν ακριβώς όπως ήταν. Στη Λάρισα είναι αλήθεια ότι κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια υπήρξαν ισχυρές φωνές οι οποίες τόλμησαν να προτείνουν την ανάπτυξη της νέας πόλεως μακριά από το κέντρο της. Χώρος υπήρχε αρκετός. Όμως επικράτησαν οι στενές οικονομικές αντιλήψεις ορισμένων και έτσι βρεθήκαμε στο σημερινό σημείο. Η ευκολία με την οποία η πόλη κατέστρεψε μεταπολεμικά τα παλιά θαυμάσια κτίσματά της, έστω και τραυματισμένα, και ουσιαστικά διέγραψε την ίδια την ιστορία της, φαίνεται να ξεπερνά ακόμα και τις συμφορές που της προξένησαν τα φυσικά φαινόμενα και οι βαρβαρικές επιδρομές. Έτσι
σήμερα δεν έχει να θαυμάσει κανείς στην πόλη μας παρά μόνον τις θεόρατες τσιμεντένιες κατασκευές, κτισμένες η μία δίπλα στην άλλη, χωρίς ελεύθερους χώρους και πράσινο, χωρίς ομορφιά και αρχιτεκτονική έμπνευση. Μου κάνει εντύπωση μάλιστα η αναφορά ορισμένων στον όρο «Ιστορικό κέντρο» και για την πόλη μας. Ποιο ιστορικό κέντρο; Εκτός από τον οικοπεδικό χώρο, έχει μείνει κάποιο ιστορικό κτίσμα έστω και από την προπολεμική Λάρισα στο κέντρο της;
Θα μπορούσαμε ίσως να περιορισθούμε κατ’ ανάγκην στο λόφο της Ακροπόλεως,του Φρουρίου όπως επικράτησε να λέγεται,αλλά και εκεί η κατάσταση έχει ξεφύγει από καιρό.
Σκαλίζοντας πρόσφατα κάποιο φωτογραφικό αρχείο, έπεσα σ’ αυτή τη σπάνια 
αεροφωτογραφία η οποία απεικονίζει το κέντρο της Λάρισας όπως ήταν το 1917, περίπου εκατό χρόνια πριν και πρέπει να είναι απ’ όσο γνωρίζω η πρώτη αεροφωτογραφία της πόλεώς μας. Τραβήχτηκε από την αεροπορία των γαλλικών στρατευμάτων της Αντάντ που είχαν φθάσει και στη Λάρισα και δημοσιεύθηκε σε γαλλικό περιοδικό την ίδια χρονιά[2]. Στη φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο αποδίδεται σε λεπτομέρεια η Κεντρική Πλατεία. Χρειάζεται κάποια προ-
σοχή για να προσανατολισθεί κάποιος όταν την μελετάει.
Εκείνο που κάνει εντύπωση στην αεροφωτογραφία είναι η παρουσία στο κέντρο της αχανούς σε έκταση πλατείας, μιας κατασκευής, λεπτομέρειες της οποίας δεν μπορούν να φανούν στην φωτογραφία . Επρόκειτο για μια εξέδρα υπερυψωμένη κατά πέντε βαθμίδες από τον υπόλοιπο χώρο. Η εξέδρα αυτή έχει μια μικρή ιστορία, που νομίζω ότι αξίζει τον κόπο να την περιγρά-
ψουμε. Στήθηκε για πρώτη φορά το 1883,επί δημαρχίας Αργυρίου Διδίκα, του πρώτου
Έλληνα Δημάρχου στην περιοχή του Αλκαζάρ. Διαβάζουμε στα πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου Λαρίσης, εγκρίθηκε «πίστωσις προς ανέγερσιν …ενός παραπήγματος ως τόπου όπου θα παιανίζει η Μουσική στο άλσος των Μουσών», όπως ονομαζόταν τότε ο σημερινός κήπος του Αλκαζάρ. Σκοπό είχε να φιλοξενεί τις Κυριακές και τις γιορτές την μπάντα του Στρατού[3], για να εκτελεί διάφορα μουσικά προγράμματα «προς ψυχαγωγίαν των περιπατητών».
Το 1896, κατά τη δημαρχιακή θητεία του Κωνσταντίνου Αναστασιάδη, αποφασίσθηκε να μεταφερθεί η μαρμάρινη εξέδρα «εις την πλατείαν Δικαστηρίων, την μόνην θέσιν όπου λαμβάνει αναψυχήν ο κόσμος και εις την οποίαν συγκεντρούται όλη η Λάρισα και παιανίζει η Μουσική εις ωρισμένας ημέρας της εβδομάδος, ήτις υποπίπτει και εις την αντίληψιν των ξένων».
Το 1930, επί δημαρχίας Μιχαήλ Σάπκα,στα σχέδια μέτρων αναπλάσεως της πλατείας, απομακρύνθηκε η εξέδρα, δημιουργήθηκαν παρτέρια σε διάφορους σχηματισμούς και φυτεύτηκαν δένδρα και λουλούδια από τα φυτώρια της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής, με την επιμέλεια του κηπουρού Ιωάννη Κατσίγρα, πατέρα του γιατρού και μεγάλου ευεργέτη της Λάρισας Γεωργίου Κα-
τσίγρα.
----------------------------------------
[1]. Η πρώτη επίσημη απογραφή μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας έγινε το 1889 και ο πληθυσμός του «Δήμου Λαρίσσης» ανέρχονταν σε 15.859 κατοίκους. Το 1881 προφανώς ο πληθυσμός θα ήταν μικρότερος.
[2]. περ. Le Patriote Illustree, Paris (1917)σελ. 337.Η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο του Θανάση Μπετχαβέ.
[3]. Η Φιλαρμονική του Δήμου ιδρύθηκε αργότερα και η πρώτη δημόσια εμφάνισή της καταγράφεται την Πρωτοχρονιά του 1907 με μαέστρο τον ιταλό Μάριο Ρουτζέρο.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com

ελευθερία λάρισας