ΕΛΛΗΝΩΝ μύθοι
Από τον Κων/νο Οικονόμου*

Φυλλίς και Δημοφών [η αγάπη και η αμυγδαλιά]


Η ΦΥΛΛΙΣ: Η Φυλλίς ήταν μία από τις θυγατέρες του βασιλιά της Θράκης, Σίθωνα. Μητέρα της Φυλλίδος ήταν η Νύμφη Μενδιής ή Αγ χινόη. Σύμφωνα με μία άλλη αναφορά, ο πατέρας της Φυλλίδας ονο μαζόταν Λυκούργος και ήταν επίσης βασιλιάς της Θράκης.
 Ο ΔΗΜΟΦΩΝ: Ο Δημοφών [Δημοφόων < δήμος (λαός) + φόως (φως, λάμψη), "το φως του λαού, αυτός που φωτίζει το λαό του"], ήταν μυθικός βασιλιάς των Αθηνών, γιος του Θησέα και της Αίθρας ή [κατά το Διόδωρο] της Αμαζόνας Αντιόπης. Όταν, ο πολιτικός αντίπαλός του Θησέα, Μενεσθέας, απόγονος του Ερεχθέα, κατά τη διάρκεια απουσίας του Θησέα στον Άδη, κατέλαβε την εξουσία του στην πόλη, ο Θησέας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα, στέλνοντας τον Δημοφώντα και τον αδελφό του Ακάμαντα στην Εύβοια, στον βασιλιά Ελεφήνορα. Αργότερα ο Δημοφών κι ο αδελφός του μαζί με το βασιλιά της Εύβοιας εξεστράτευσαν κατά της Τροίας [Τρωικός Πόλεμος]. Μάλιστα ο Δημοφών ήταν από τους λιγοστούς άνδρες που εισήλθαν στο Δούρειο Ίππο. 
Ο ΓΑΜΟΣ ΔΗΜΟΦΩΝΤΑ – ΦΥΛΛΙΔΟΣ: Επιστρέφοντας από την Τροία στην Αθήνα μετά το τέλος του πολέμου, ο Δημοφών έφτασε στους Βισάλτες στη Θράκη, ίσως εξαιτίας κάποιας θαλασσοταραχής. Στην ακρογιαλιά εκείνη έπαιζε μια παρέα κοριτσιών. Ανάμεσά τους ήταν και η πριγκιποπούλα Φυλλίδα. Ο Δημοφώντας, επικεφαλής των ναυτών, ζήτησε από τα κορίτσια να μην φοβούνται. Οι άνδρες έψαχναν απλά μια πηγή για να γεμίσουν με νερό τα άδεια τους δοχεία. Η βασιλοπούλα, γοητευμένη από τους ευγενικούς τρόπους του νεαρού Δημοφώντα και εμπιστευόμενη το ένστικτό της, κάλεσε τους στρα- τιώτες στο παλάτι όπου τους φιλοξένησαν με τιμές. Η πριγκιποπούλα γοητεύτηκε από την στάση και το παράστημα του Δημοφώντα. Μα και κείνος δεν έμεινε αδιάφορος από την χάρη και την ομορφιά της κόρης. Ο Έρωτας δεν άργησε να έλθει. Ήταν φλογερός και αμοιβαίος. Τον γάμο των δυο νέων ευλόγησε ο βασιλιάς Σίθωνας εκτιμώντας το ήθος και την ευγενική καταγωγή του γαμπρού του. Τίμησε δε την ένωση αυτή με πλούτη και γη από το βασίλειό του φροντίζοντας να μην λείψει τίποτα από τους νεόνυμφους. Μάλιστα η Φυλλίδα, σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, απέκτησε από τον γάμο αυτό δύο αγόρια. Ο Δημοφών, ωστόσο, έπρεπε να γυρίσει στην Αθήνα για να βοηθήσει τον πατέρα του στους αγώνες κατά των πολιτικών του αντιπάλων, αλλά, πριν φύγει, ορκίστηκε στη Φυλλίδα πως θα επέστρεφε γρήγορα κοντά της. Η Φυλλίδα τον ξεπροβόδισε μέχρι τις Εννέα Οδούς (την μεταγενέστερη Αμφίπολη), όπου του έδωσε ένα ιερό κουτί, που του είπε πως ήταν της θεάς Ρέας, το οποίο αυτός δεν έπρεπε να ανοίξει παρά μόνο όταν θα έχανε την ελπίδα να ξαναγυρίσει στη γυναίκα του. Ο Δημοφών δεν μπόρεσε να επιστρέψει γρήγορα στην Αθήνα, διότι φεύγοντας από τη Θράκη, μια τρικυμία τον παρέσυρε στην Κύπρο. ΦΥΛΛΙΣ ΚΑΙ ΑΜΥΓΔΑΛΙΑ: Σύμφωνα με μια παραλλαγή του μύθου, η Φυλλίδα είχε απλώς αρραβωνιαστεί τον Δημοφώντα κι εκείνος έμεινε για πάντα πιστός σ’ αυτήν και δεν λησμόνησε ποτέ την υπόσχεσή του να επιστρέψει κοντά της. Όταν τελικά μπόρεσε να επιστρέψει στη Θράκη για να τη συναντήσει και να την παντρευτεί, ήταν δυστυχώς ήδη πολύ αργά. Η Φυλλίδα, απογοητευμένη από την καθυστέρηση του Δημοφώντα, είχε πεθάνει από τον καημό της και μάλιστα είχε με- ταμορφωθεί σε αμυγδαλιά, που έμενε όλο το χρόνο χωρίς φύλλα. Όμως, ο Δημοφών δεν μπορούσε μακριά από την αγαπημένη του. Αγνοώντας τις νουθεσίες φίλων και συγγενών να παραμείνει μέχρι να ανοίξει ο καιρός, εκείνος, που είχε πλέον επιστρέψει στην Αθήνα, ξεκίνησε μες στην καρδιά του χειμώνα το ταξίδι της επιστροφής. Για μέ- ρες περπατούσε μες στον βοριά, το κρύο και το χιόνι ώσπου έφτασε στη Θράκη. Αναζητώντας την αγαπημένη του έφτασε στο σημείο του αποχαιρετισμού. Εκεί ακριβώς είδε να στέκεται ένα ψηλό ξεραμένο δέντρο χωρίς καρπούς και φύλλα. Ο νέος κατάλαβε τι είχε συμβεί και βγάζοντας μια κραυγή πόνου με δάκρυα στα μάτια αγκάλιασε σφιχτά τον ξερό κορμό σαν να αγκάλιαζε το σώμα της αγαπημένης του. Και τότε σαν από θαύμα, ζωή πλημμύρισε το άψυχο ξύλο και τα γυμνά κλαδιά του δέντρου στολίστηκαν με πανέμορφα μικρά λευκά άνθη που ανέδυαν μια υπέροχη, ευωδία. 
Η ΑΡΑ [ΚΑΤΑΡΑ]: Μια άλλη παραλλαγή, λέει ότι μετά από αρκετό καιρό η Φυλλίδα, απελπισμένη από το γεγονός ότι ο σύντροφός της δεν επέστρεφε, πήγε στο σημείο όπου τον είχε αποχαιρετήσει, στους Εννέα Δρόμους, κι εκεί καταράστηκε τον άπιστο, όπως πίστευε, άνδρα της και στη συνέχεια κρεμάστηκε σε ένα δέντρο. Από τότε, το δέντρο στο οποίο κρεμάστηκε ή ίσως και όλα τα δέντρα της περιοχής, από τη θλίψη τους για το φριχτό τέλος της Φυλλίδας, δεν κρατούσαν ποτέ τα φύλλα τους. Το ίδιο συνέβαινε και με τα δένδρα που οι γονείς της φύτεψαν στον τάφο της. Στο μέρος που θάφτηκε, λέει μια άλλη πα- ραλλαγή, φύτρωσε μια αμυγδαλιά, που άνθισε μόνο, στα τέλη κάποιου χειμώνα, όταν ο Δημοφώντας, ξαναπέρασε από εκεί. Στο μεταξύ, σύμφωνα με την ίδια εκδοχή, ο Δημοφών, μετά από καιρό, βέβαιος πια ότι δεν επρόκειτο να γυρίσει στη Φυλλίδα, άνοιξε το κουτί που αυτή του είχε δώσει και τότε είδε ένα όραμα που τον συνεπήρε κάνοντάς τον να ιππεύσει το άλογό του και, καλπάζοντας ορμητικά, να πέσει, κατά λάθος, επάνω στο σπαθί του που φορούσε και να σκοτωθεί, ενώ οι δικοί του άνθρωποι εγκαταστάθηκαν, πλέον, οριστικά στην Κύπρο.
 Η ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΚΑΜΑ: Σε πολλές παραλλαγές του μύθου αντί για τον Δημοφώντα πρωταγωνιστεί ο αδελφός του, Ακάμας. Στην Κύπρο, μάλιστα, υπάρχει ακρωτήριο με το όνομα Ακάμας, ενώ πόλη με το όνομα Ακαμάντιον υπήρχε στη Φρυγία. ΠΗΓΕΣ – ΣΧΟΛΙΑ: Η ιστορία αυτή εμφανίζεται στο δεύτερο βιβλίο του έπους «Ηρωίδες» του Ρωμαίου ποιητή Οβίδιου, αλλά και σε έργο του ποιητή Καλλιμάχου. Αξίζει να σημειωθεί πως η αρχαία ονομασία «Εννέα Οδοί» για την Αμφίπολη, προέρχεται από τον μύθο της Φυλλίδας, η οποία λέγεται ότι είχε πάει εννέα φορές στην ακτή, περιμένοντας την επιστροφή του Δημοφώντα. 
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ: Είναι πολύ πιθανό η ιστορία να πλάστηκε τον 5ο π.Χ. αιώνα από τους Αθηναίους, για λόγους πολιτικούς. Συγκεκριμένα, το 437 π.Χ., οι Αθηναίοι έδιωξαν τους Ηδωνούς που κατοικούσαν τότε στις Εννέα Οδούς, αποίκησαν την πόλη και την μετονόμασαν σε Αμφίπολη, οπότε και επινόησαν ένα μύθο που να απο- δεικνύει ότι η χώρα αυτή συνδεόταν με την Αθήνα ήδη από τους μυθικούς χρόνους. Λίγο αργότερα, ο ρήτορας Αισχίνης χρησιμοποίησε τον ίδιο μύθο για να αντικρούσει το βασιλιά της Μακεδονίας, Φίλιππο, που διεκδικούσε την Αμφίπολη. Ενώ η κατάρα της Φυλλίδας προς τον Αθηναίο Δημοφώντα, στο συγκεκριμένο σημείο, τις Εννέα Οδούς, απο- τυπώνει πιθανώς σε ενός είδους “κατάρα” που βάραινε τους Αθηναίους γιατί στα μέρη αυτά ηττήθηκαν πολλές φορές!
 * Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, είναι δάσκαλος, συγγραφέας Konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon

http://mythiki-anazitisi.blogspot.gr/2013/04/blog-post_7032.html

Η Μάχη των Πλαταιών

Τον Αύγουστο του 479 π.Χ. (στις 27 Αυγούστου, κατά μία εκδοχή) οι Έλληνες νικούν του Πέρσες στην πεδιάδα των Πλαταιών και εξαφανίζουν οριστικά την περσική απειλή από τον ελλαδικό χώρο.

Ο Περσικός στρατός υπό τον Μαρδόνιο, αφού ξεχειμώνιασε στη Θεσσαλία, ετοιμάσθηκε την άνοιξη του 479 π.X. να επιτεθεί εκ νέου κατά της Αθήνας. Προτού όμως ξεκινήσει, ο Μαρδόνιος έστειλε στην Αθήνα το σύμμαχό του και υποτελή βασιλέα της Μακεδονίας, Αλέξανδρο Α', με συγκεκριμένες προτάσεις ειρήνης. Πρότεινε στους Αθηναίους να γίνουν σύμμαχοί του κι αυτός θα αναλάμβανε όχι μόνο να ανοικοδομήσει την κατεστραμμένη πόλη και τους ναούς της, αλλά θα τους καθιστούσε ηγεμόνες της Ελλάδας.

Η θέση των Αθηναίων, που επιστρέφοντας από τη Σαλαμίνα μετά την περίφημη ναυμαχία (480 π.Χ.) βρήκαν την πόλη και τους ναούς τους ερείπια, ήταν απελπιστική. Εξ άλλου, οι Σπαρτιάτες, φοβούμενοι μήπως οι Αθηναίοι δελεασθούν από τις προτάσεις του Μαρδονίου και υποκύψουν, έστειλαν κι αυτοί πρέσβεις στην Αθήνα, με εντολή ν’ αποτρέψουν την παραδοχή των προτάσεων του Μαρδονίου από τους Αθηναίους.

Οι Αθηναίοι τότε αναδείχθηκαν άξιοι των περιστάσεων. Ανέθεσαν στον Αριστείδη να δώσει την πρέπουσα απάντηση και στις δυο αντιπροσωπείες. Στον μεν Αλέξανδρο είπε: «Όσο ο ήλιος εξακολουθεί τον δρόμο του, οι Αθηναίοι δεν πρόκειται να γίνουν σύμμαχοι των Περσών. Κι επειδή έχουν τις ελπίδες στους θεούς, που τα ιερά και τα αγάλματά τους εμόλυναν και κατέστρεψαν οι Πέρσες, θα εξακολουθήσουν να πολεμούν για την ελευθερία τους». Στους δε Σπαρτιάτες απάντησε: «Ούτε τόσο χρυσάφι υπάρχει στη γη, ούτε χώρες τόσο πλούσιες, για να δεχθούμε να προδώσουμε την πατρίδα μας και να γίνουμε φίλοι των Περσών. Βιαστείτε μόνο να στείλετε βοήθεια, γιατί ο Μαρδόνιος γρήγορα θα έλθει εναντίον μας.»

Όταν ο Μαρδόνιος πληροφορήθηκε την απόρριψη των προτάσεών του, ξεκίνησε αμέσως από τη Θεσσαλία, εισέβαλε στην Αττική, που την κατέλαβε και τη λεηλάτησε. Έπειτα, αφού προχώρησε ως την Αθήνα, που τη βρήκε πάλι έρημη από κόσμο, κατάστρεψε ό,τι είχε απομείνει από την πρώτη καταστροφή κι επέστρεψε και στρατοπέδευσε στη Βοιωτία.

Οι Έλληνες με αρχηγό το βασιλιά της Σπάρτης Παυσανία και με την καθοριστική συμμετοχή των Αθηναίων υπό τον Αριστείδη, στην αρχή φοβήθηκαν και παρατάχθηκαν στις υπώρειες του Κιθαιρώνα. Ο Μαρδόνιος έστειλε εναντίον τους το Ιππικό του, αλλά οι Έλληνες απέκρουσαν την επίθεσή του και σκότωσαν τον αρχηγό του Μασίστιο. Το γεγονός αυτό τους έδωσε θάρρος, κατέβηκαν στην πεδιάδα κοντά στις Πλαταιές και στρατοπέδευσαν απέναντι από τους Πέρσες.

Πολύτιμες πληροφορίες για τις πολεμικές προετοιμασίες των Περσών έδωσε ο βασιλιάς της Μακεδονίας, Αλέξανδρος Α’, σε μυστική του συνάντηση με τους Αθηναίους στρατηγούς τις παραμονές της μεγάλης μάχης. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αφού διακήρυξε ότι είναι Έλληνας από παλιά γενιά, τους είπε ότι δεν θέλει να δει την πατρίδα του να πέφτει από τη λευτεριά της στη δουλεία.

Στην πεδιάδα των Πλαταιών έγινε μάχη φοβερή (στις 27 Αυγούστου 479 π.Χ. κατά μία εκδοχή), στην οποία οι Πέρσες έπαθαν μεγάλη καταστροφή. Όλος ο στρατός του Μαρδονίου κατανικήθηκε και διαλύθηκε και ο ίδιος σκοτώθηκε από πέτρα, που του πέταξε ο Σπαρτιάτης Αρίμνηστος και τον χτύπησε στο κεφάλι. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, από τις 300.000 των Περσών και των Ελλήνων συμμάχων τους μόνο 40.000 γλίτωσαν και εγκατέλειψαν τον ελλαδικό χώρο με επικεφαλής τον Αρτάβαζο. Από τους 110.000 Έλληνες, έπεσαν στο πεδίο της μάχης 1360 στρατιώτες, που τάφηκαν επί τόπου με μεγάλες τιμές.

Τα άφθονα λάφυρα που κυρίευσαν οι Έλληνες στις Πλαταιές, τα μοιράσθηκαν μεταξύ τους, αφού αφιέρωσαν μεγάλο μέρος από αυτά στους θεούς. Μετά τη νίκη τους, οι Έλληνες τιμώρησαν του Θηβαίους, που είχαν συμμαχήσει με τους Πέρσες και διέλυσαν τη Βοιωτική Ομοσπονδία, στην οποία η Θήβα είχε ηγετική θέση.

Η απόκρουση και η εκμηδένιση και της δεύτερης περσική εισβολής (480-479 π.Χ.)  είναι ένα γεγονός με πολύ μεγάλη σημασία για τον ελληνικό κόσμο, αλλά και για τον κόσμο ολόκληρο. Οι ελληνικές πόλεις εξασφάλισαν την ελευθερία τους, δηλαδή την απαραίτητη προϋπόθεση για την οικονομική, πολιτική, και πολιτιστική τους ανάπτυξη. Μπόρεσαν, έτσι, στα χρόνια που ακολούθησαν, να δημιουργήσουν ένα λαμπρό πολιτισμό, τα επιτεύγματα του οποίου έγιναν κτήμα ολόκληρης της ανθρωπότητας.

 Περί Πηγών...

Φιλοποίμην ο Μεγαλοπολίτης - Ο έσχατος των Ελλήνων

Ο Φιλοποίμην, ο επονομαζόμενος και "έσχατος των Ελλήνων"(1), γεννήθηκε το 253 π. Χ. στην Μεγαλόπολη, ήταν γιος του Κραύγιδος αλλά επειδή έμεινε ορφανός σε νεαρή ηλικία και μεγάλωσε από ένα φίλο του πατέρα του, τον Κλέανδρο.

 

Από νωρίς έδειξε κλίση προς την πολεμική τέχνη και ήδη από την εφηβεία του λάμβανε μέρος σε μικρές επιδρομές πολεμιστών της Μεγαλόπολης εναντίον άλλων πόλεων. Ακολούθησε την σωματική άσκηση ως στάση ζωής που ερχόταν σε αντίθεση με τον πολυτελή και τριφυλό βίο των συμπατριωτών του εκείνη την εποχή. 

Όταν δεν ησκείτο στα όπλα εργαζόταν επίπονα στο κτήμα του όπως ένας απλός εργάτης, ζώντας λιτά. Με τα έσοδα από το κτήμα του αγόραζε κυρίως όπλα και άλογα, ενώ στον ελεύθερο χρόνο του μελετούσε συγγράμματα Ελλήνων φιλοσόφων, αλλά και τα Ομηρικά έπη. Διάβαζε επίσης συγγράμματα για την στρατηγική (όπως τα "Τακτικά" του Ευαγγέλου), αλλά δεν περιοριζόταν μόνο στην θεωρία, αλλά εξέταζε και στην πράξη τοποθεσίες, ρέματα, χαντάκια, ποταμούς, στενώματα πεδιάδων, υπολογίζοντας με πρακτικό τρόπο ζητήματα στρατηγικής. 

Ο Φιλοποίμην από νωρίς ασχολήθηκε με τα δημόσια πράγματα συμμετέχοντας σε δημόσιες ομιλίες και συγκεντρώσεις, ενώ καθημερινά συναναστρεφόταν με φίλους και συμπολίτες του στην αγορά. Η εποχή κατά την οποία ανδρώθηκε ο Φιλοποίμην ήταν εποχή παρακμής για τον Κλασσική Ελλάδα. Το μοντέλο της πόλης κράτους έτεινε να εγκαταλειφθεί καθώς δεν εξυπηρετούσε τις ανάγκες της εποχής. Οι δύο μεγάλοι συνασπισμοί πόλεων ήταν η Αιτωλική και η Αχαϊκή συμπολιτεία, ενώ μεγάλη στρατιωτική και πολιτική δύναμη είχε και η Μακεδονία. Η υπερδύναμη της εποχής ήταν φυσικά η ανερχόμενη Ρώμη που βρίσκοντας συνεχώς αφορμές ακολουθούσε μια όλο και περισσότερο παρεμβατική πολιτική στον Ελλαδικό χώρο.

 Στα μισά του 3ου αιώνα π.χ. χάρις τις μεταρρυθμίσεις του Βασιλιά Κλεομένη Γ΄, η Σπάρτη ανέκαμψε στρατιωτικά και πολιτικά, απειλώντας την κυριαρχία της Αχαϊκής Συμπολιτείας στην Νότια Πελοπόννησο μετά τις αποσκιρτήσεις πολλών πόλεων της Αρκαδίας. Το 222 π. Χ. ο Κλεομένης σε μια αιφνιδιαστική επίθεση του κατά της Μεγαλόπολης εισχώρησε και κατέλαβε την αγορά της. Οι κάτοικοι της κατάφεραν να διαφύγουν, ενώ ο Φιλοποίμην μαζί με λίγους ακόμη πολέμησε κατά τον εισβολέων στο κέντρο της πόλης και αποχώρησε μόνο όταν ο ίδιος πληγώθηκε και σκοτώθηκε το άλογο του.

 Χάρις στην μάχη αυτή, οι κάτοικοι της πόλης βρήκαν ευκαιρία να ξεφύγουν από μια πιθανή αιχμαλωσία καταφεύγοντας στην Μεσσηνία. Ο Κλεομένης έστειλε πρεσβευτές καλώντας τους πρόσφυγες να επιστρέψουν στις εστίες τους υποσχόμενος ότι δεν θα τους πειράξει, αλλά ο Φιλοποίμην έπεισε τους συμπατριώτες του να μην επιστρέψουν γιατί κάτι τέτοιο θα τους καθιστούσε αιχμαλώτους του Κλεομένη. Τελικώς λόγω της άρνησης των Μεγαλοπολιτών να επιστρέψουν, ο Κλεομένης αποχώρησε άπρακτος καταστρέφοντας όμως μεγάλο τμήμα της πόλης. Η ανερχόμενη δύναμη της Σπάρτης είχε προσελκύσει πολλές πόλεις της Αρκαδίας που αποχωρούσαν από την Αχαϊκή Συμπολιτεία και συμμαχούσαν με τον Κλεομένη.  

 Η μάχη της Σελλασίας - ο Φιλοποίμην ίππαρχος των Αχαιών

Κλεομένης Γ΄

Για να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο του Κλεομένη, οι Αχαιοί απευθύνθηκαν στον ισχυρό Βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονο Γ΄ Δώσωνα, ο οποίος συγκέντρωσε μια μεγάλη στρατιά αποτελούμενη από 30.000 οπλίτες και εισέβαλε στην Λακωνική ακολουθούμενος από τους Αχαιούς συμμάχους του. Ο Κλεομένης αντιλαμβανόμενος την κρισιμότητα της κατάστασης απελευθέρωσε όλους τους είλωτες δίνοντας τους δικαιώματα πολίτη, κατάφερε βιαστικά να συγκεντρώσει 1.000 μισθοφόρους και τελικά παρέταξε μια στρατιά 20.000 ανδρών.

 Ακολούθησε η μάχη της Σελλασίας, μια από της σημαντικότερες του ύστερου Αρχαίου Ελληνισμού, κατά την οποία αρχικώς οι Σπαρτιάτες αιφνιδίασαν τους αντιπάλους τους με μια ισχυρή επίθεση στο κέντρο της παράταξης με αρχηγούς τον Ευκλείδα και τον ίδιο τον βασιλιά Κλεομένη. Στην κρίσιμη στιγμή που διαφαινόταν μια πιθανή νίκη των Σπαρτιάτων, το ιππικό των Αχαιών επιτέθηκε με σφοδρότητα στο δεξιό των αντιπάλων τους χάρις την ηγεσία του Φιλοποίμενος. Η επίθεση αυτή συνέτριψε το δεξιό άκρο των Σπαρτιατών που σταδιακά ξεκίνησαν να υποχωρούν. Η υποχώρηση εξελίχθηκε σε φυγή κατά την οποία σκοτώθηκαν ο Κλεομένης και ο Ευκλείδας. Η στρατιωτική δύναμη της Σπάρτης εκμηδενίστηκε για να μην ανακάμψει ποτέ ξανά. Ο Αντίγονος επέβαλλε την ειρήνη στην περιοχή αποκαθιστώντας την επιρροή των Αχαιών.

 Μετά την μάχη της Σελλασίας ακολούθησε μια δεκαετία χωρίς στρατιωτικές εξελίξεις στην περιοχή. Κατά την περίοδο αυτή ο Φιλοποίμην ταξίδεψε στην Κρήτη όπου πολέμησε ως μισθοφόρος στους πολέμους μεταξύ των πόλεων του νησιού. Στις μάχες αυτές, ο Φιλοποίμην απέκτησε πολύτιμη εμπειρία, ενώ έμαθε τα πολεμικά τεχνάσματα στην πράξη. Επιστρέφοντας στην Πελοπόννησο είχε εδραιωθεί ήδη η φήμη του σε σημείο να οριστεί αρχηγός του ιππικού (ίππαρχος) της Αχαϊκής συμπολιτείας.

 Την εποχή εκείνη οι πολεμιστές ήταν υποχρεωμένοι να κομίζουν οι ίδιοι τα όπλα τους και τον εξοπλισμό τους. Έτσι και οι ιππείς όφειλαν να συντηρούν εξ ιδίον τα άλογα τους. Για τον λόγο αυτό οι ιππείς ήταν όλοι από εύπορες οικογένειες που χάρις την επιρροή τους, απέφευγαν την στράτευση είτε έστελναν αντικαταστάτες, ενώ οι ίδιοι ήταν εντελώς άπειροι και ακατάλληλοι. Ο Φιλοποίμην δεν ανέχτηκε τίποτε από όλα αυτά, επέβαλλε την κανονική στράτευση όλων των ιππέων, κατέβαλλε προσπάθειες ώστε να συντηρούνται σωστά τα πολεμικά άλογα, ενώ ο ίδιος με συνεχείς περιοδείες του στις πόλεις του κοινού παρακινούσε τους νέους να φιλοτιμηθούν και να στρατευθούν για την ελευθερία της πατρίδας τους. Εκτός αυτών, ο Φιλοποίμην καθιέρωσε να γίνονται συνεχώς ασκήσεις, συνοδείες και αγώνες μεταξύ των ιππέων, ώστε να διατηρούνται σε εγρήγορση, ενώ τους δίδαξε ελιγμούς κατά ιππέα και κατά ουλαμό. Όλη αυτή η εργώδης προσπάθεια απέδωσε σύντομα καρπούς, ώστε η Αχαϊκή Συμπολιτεία αναγνωρίζοντας την προσφορά του τον εξέλεξε στρατηγό.

 Οι στρατηγίες του εναντίον της Αιτωλικής Συμπολιτείας και της Σπάρτης

 

Το 209 π.Χ. η Αιτωλική Συμπολιτεία με σύμμαχους από τις πόλεις της Ηλείας χωρίς αφορμή διεξήγαγαν μια άγρια επιδρομή στα εδάφη των Αχαιών λεηλατώντας και καταστρέφοντας πόλεις και αγρούς. Ακολούθησε η μάχη στον Λαρισό ποταμό (2), κατά την οποία ηττήθηκαν κατά κράτος οι επιδρομείς. Στην μάχη αυτή έμεινε ξακουστή η προσωπική μονομαχία του Φιλοποίμενος με τον ίππαρχο των Αιτωλών Δαμόφαντο, κατά την οποία ο Φιλοποίμην σκότωσε τον αντίπαλο του και σκόρπισε φόβο στις τάξεις των Αιτωλών. Μετά την σημαντική αυτή νίκη ο Φιλοποίμην καθιερώθηκε στην συνείδηση όλων ως ο κορυφαίος στρατηγός της εποχής του. Αυτός επιδόθηκε στην οργάνωση του πεζικού των Αχαιών, τους οποίους εξόπλισε με σάρισες και μεγάλες ασπίδες και τους δίδαξε τα προτερήματα της οργανωμένης φάλαγγας και των ελιγμών της.

 Ακολούθησε το 209 π. Χ. ένας νέος πόλεμος κατά της Σπάρτης που είχε ως ηγέτη τον τύραννο Μαχανίδα. Συγκεκριμένα όταν οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στην Μαντίνεια, ο Φιλοποίμην οδήγησε όλο τον στρατό των Αχαιών εναντίον τους. Στην Μαντίνεια έγινε μια μεγάλη μάχη καθώς και οι δύο στρατοί είχαν χιλιάδες μισθοφόρους στις τάξεις τους. Αρχικώς νικούσαν οι Σπαρτιάτες, αλλά έκαναν το μοιραίο λάθος οι ιππείς με επικεφαλής τον Μαχανίδα να αποσπαστούν από τους οπλίτες.

 Τότε ο Φιλοποίμην με την φάλαγγα του που είχε μείνει ανέπαφη επιτέθηκε εναντίον των Σπαρτιατών που πίστευαν ότι νικούσαν και ήταν απροετοίμαστοι και σκότωσε σχεδόν 4.000 οπλίτες τους. Ο Μαχανίδας βλέποντας την σφαγή προσπάθησε να ξεφύγει αλλά ο Φιλοποίμην τον κυνήγησε χωρίς έλεος και τον σκότωσε με έναν περιπετειώδη τρόπο (3).  Μετά την Μαντίνεια ο Φιλοποίμην έφτασε στο απόγειο της δόξας του, καθώς η φήμη του ήταν πλέον πανελλήνια. Είχε αυξήσει τόσο τις προσδοκίες των Ελλήνων, ώστε στα Νέμεια εντελώς συμπτωματικά μπήκε στο στάδιο ακολουθούμενος από τους νέους που είχε γυμνάσει στα πολεμικά, όταν συμπτωματικά ο κιθαρωδός Πυλάδης τραγουδούσε τον στίχο"δίνω στους Έλληνες το ένδοξο και μεγάλο στολίδι της ελευθερίας". Όλοι οι παρόντες γύρισαν και κοίταξαν τον εισερχόμενο και χειροκρότησαν με χαρά, καθώς ήλπιζαν πως ο Φιλοποίμην θα τους επανέφερε στο παλαιό ένδοξο φρόνημα και θα αναζωογονούσε .

 Η συνέχεια όμως έμελλε να διαψεύσει τις ελπίδες τους. Το πρώτο λάθος του Φιλοποίμενος έγινε όταν το 199 π.Χ. δεν εξελέγη στρατηγός των Αχαιών επειδή επικράτησαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι, και ταξίδεψε στην Κρήτη κατά παράκληση των Γορτυνίων που τον ζήτησαν για στρατηγό.

 Για την απόφαση του αυτή να αποχωρήσει από την πατρίδα του σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο, κατηγορήθηκε έντονα από τους συμπολίτες του, σε σημείο να συζητηθεί η πιθανότητα μέχρι και να τον αποκηρύξουν. Ο Φιλοποίμην οργίστηκε και στράφηκε φανερά εναντίον της Μεγαλόπολης στο "κοινό" των Αχαιών με αποτέλεσμα να παραμεριστεί εντελώς από τους συμπολίτες του. Επιστρέφοντας από την Κρήτη το 193 π.Χ., ο Φιλοποίμην βρήκε μια εντελώς διαφορετική κατάσταση από αυτή που είχε αφήσει: ο Φίλιππος ο Ε΄ είχε συντριβεί στην μάχη στις Κυνός Κεφαλές από τον Ρωμαίο Τίτο Φλαμινίνο, ενώ στην Σπάρτη είχε επικρατήσει ο τύραννος Νάβις ο οποίος είχε πρόσκαιρα αναβιώση την Σπαρτιατική ισχύ και βρισκόταν σε πόλεμο με τους Αχαιούς.

 Η στρατηγία κατά της Σπάρτης  του Νάβι και η τελική εξόντωση της

 

Νάβις

Οι Αχαιοί εξέλεξαν εκ νέου τον Φιλοποίμενα για στρατηγό τους για να τους οδηγήσει κατά του Νάβι. Αυτός αρχικά έκανε ένα μεγάλο λάθος: παρακίνησε τους Αχαιούς να ναυπηγήσουν στόλο και να ναυμαχήσουν με τους Σπαρτιάτες. Οι Αχαιοί ηττήθηκαν, ενώ και ο ίδιος ταπεινώθηκε καθώς χρησιμοποίησε ένα παλαιό πλοίο, το οποίο έμπαζε νερά και από το οποίο κινδύνεψαν πολλοί πολίτες. Μετά την προσωρινή νίκη του, ο Νάβις πίστεψε πως είχε συντρίψει τους Αχαιούς και πολιόρκησε το Γύθειο.

 Ο Φιλοποίμην οδήγησε τους Αχαιούς σε μια νυχτερινή έφοδο εναντίον του Σπαρτιατικού στρατοπέδου, σκοτώνοντας πολλούς, ενώ έκαψε τις σκηνές τους και το στρατόπεδο τους. Λίγες μέρες μετά, ο στρατός των Αχαιών έπεσε σε ενέδρα του Νάβι, όμως ο Φιλοποίμην και πάλι αντέδρασε μεθοδικά και ψύχραιμα. Χάρις τις διαταγές του, ο στρατός του βγήκε από την μειονεκτική θέση και επιτιθέμενος συνέτριψε τον Νάβι, του οποίου ο στρατός διαλύθηκε. Την νύχτα που ακολούθησε, ο Φιλοποίμην με ενέδρες στην περιοχή αιχμαλώτισε και σκότωσε πολλούς Σπαρτιάτες που προσπαθούσαν να σωθούν οπισθοχωρώντας. Το επιστέγασμα της επιτυχίας του αυτής ήταν η πραγματοποίηση της μεγάλης του επιθυμίας: βαδίζοτας με τον στρατό του κατά της Σπάρτης που βρισκόταν σε αναταραχή λόγω της δολοφονίας του Νάβι από τους Αιτωλούς(4), έπεισε -με δυσκολία- τους πολίτες της να ενταχθούν στην Αχαϊκή Συμπολιτεία.

 Σύντομα όμως οι Σπαρτιάτες αποσκίρτησαν από την Αχαϊκή Συμπολιτεία και ο στρατηγός των Αχαιών Διοφάνης αποφάσισε να εκστρατεύσει εναντίον τους. Ο Φιλοποίμην που τότε ήταν απλός ιδιώτης καθώς δεν είχε εκλεγεί στρατηγός, προσπάθησε να ματαιώσει την εκστρατεία αυτή, ώστε να μην δοθεί νέα αφορμή στους Ρωμαίους να επέμβουν στη περιοχή. Έτσι, ως ιδιώτης εισήλθε στην Σπάρτη και με επαφές που έκανε με τους άρχοντες της πόλης κατάφερε η Σπάρτη να επιστρέψει στην Συμπολιτεία.

 Οι Σπαρτιάτες όμως αποσκίρτησαν εκ νέου, εξοργίζοντας τον Φιλοποίμενα, ο οποίος στην πέμπτη στρατηγία του εισέβαλε στην Σπάρτη, κατέλαβε την πόλη και θανάτωσε 80 Σπαρτιάτες από αυτούς που υποκινούσαν τις ταραχές. Γκρέμισε τα τείχη της άλλοτε ένδοξης πόλης και μοίρασε τα εδάφη της περιοχής σε Μεγαλοπολίτες. Άφησε μόνο 3.000 Σπαρτιάτες στην πόλη στους οποίους απαγόρευσε να ζουν με τους πατροπαράδοτους νόμους του Λυκούργου και τους υπόλοιπους τους μετέφερε στην Αχαΐα για να τους εγκαταστήσει μόνιμα εκεί. Επειδή αυτοί αρνήθηκαν μια τόσο σκληρή μοίρα μακριά από την πατρίδα τους, ο Φιλοποίμην σε ακόμη μια ανόσια πράξη, τους πούλησε ως δούλους και με τα έσοδα κατασκεύασε μια στοά στην Μεγαλόπολη.

 Ο σαφής Αντιρωμαϊκός προσανατολισμός του Φιλοποίμενος

 Οι εναπομείναντες Σπαρτιάτες αποτάνθηκαν στην Ρώμη ζητώντας βοήθεια κατά των Αχαιών, ενώ επανέφεραν εκ νέου την Σπαρτιατική παραδοσιακή αγωγή του Λυκούργου - αν και πλέον αυτό λίγη σημασία είχε αφού η πόλη είχε σχεδόν καταστραφεί και ξεκληριστεί από πληθυσμό.

 Η κλήση των Σπαρτιατών και η παρουσία του Αντίοχου του Γ΄ στην Αιτωλία με 10.000 στρατιώτες, επέτρεψαν στην Ρώμη να επεμβαίνει στην περιοχή με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. Ο Φιλοποίμην έβλεπε την στρατιωτική υπεροχή των Ρωμαίων, πάσχιζε όμως να κρατήσει τα προσχήματα και την ανεξαρτησία του "κοινού" των Αχαιών. Τηρούσε περήφανη στάση έναντι των απαιτήσεων των Ρωμαίων ενώ πολύ συχνά ερχόταν σε σύγκρουση με τους πολιτικούς της φιλορωμαϊκής μερίδας των Αχαιών.

Ο Φιλοποίμην προσπαθούσε συνεχώς να παρακινεί τους Αχαιούς υπέρ της ελευθερίας και κατά της επέμβασης των Ρωμαίων στα εσωτερικά τους. Σε κάποια περίσταση, ο Αρίσταινος ο Μεγαλοπολίτης, πολιτικός με μεγάλη επιρροή στους Αχαιούς, παρακινούσε τους συμπολίτες του να μην εναντιώνονται στους Ρωμαίους. Τότε ο Φιλοποίμην ξέσπασε και διακόπτοντας τον λόγο του είπε: " Άνθρωπε γιατί βιάζεσαι να δεις την μοιραία μέρα της Ελλάδας;"

 Η τελευταία και μοιραία αρχιστρατηγία - Θάνατος Φιλοποίμενος 

Αρχαία Μεσσήνη σήμερα

Το 183 π. Χ. ο Φιλοποίμην στην ηλικία των εβδομήντα ετών εξελέγη για όγδοη φορά στρατηγός των Αχαιών σε μια συγκυρία που έδινε ελπίδες ότι δεν θα χρειαζόταν να εκστρατεύσει και να αναλάβει πολεμικούς κινδύνους. Αυτό όμως δεν συνέβη. Στην Μεσσήνη ξεκίνησε μια εξέγερση από τον Μεσσήνιο Δεινοκράτη, ο οποίος παρακίνησε τους συμπολίτες του να στασιάσουν εναντίον της Αχαϊκής Συμπολιτείας και να επιτεθούν εναντίον της Κολωνίδας. Ο Φιλοποίμην, παρά το γεγονός ότι βρισκόταν στο Άργος άρρωστος από πυρετό, δεν δίστασε να εκστρατεύσει κατά των Μεσσήνιων ακολουθούμενος από τους ιππείς του, οι οποίοι όμως ήταν όλοι νέοι και άπειροι. Αρχικώς συγκρούστηκε με τον Δεινοκράτη στον λόφο του Ευάνδρου και διέλυσε τον στρατό του. Σύντομα όμως κατέφτασαν ενισχύσεις από την Μεσσήνη, ενώ και όσοι είχαν διασκορπιστεί συγκεντρώνονταν εκ νέου στους γύρω λόφους.

 Ο Φιλοποίμην φοβήθηκε μήπως κυκλωθεί και διέταξε υποχώρηση από δύσβατα μονοπάτια. Ο ίδιος παρέμενε τελευταίος στην υποχώρηση βοηθώντας και σώζοντας τους άπειρους στρατιώτες του. σε κάποια συμπλοκή όμως απομονώθηκε από τους υπόλοιπους και οι εχθροί τον κύκλωσαν. Ο Φιλοποίμην παρά την ηλικία του και την αρρώστια του πολέμησε με γενναιότητα για αρκετή ώρα, όμως μετά από αγωνιώδη προσπάθεια το άλογο του γλίστρησε παρασύροντας και τον ίδιο.

 Οι Μεσσήνιοι φέρθηκαν με αλαζονεία στον Φιλοποίμενα διαπομπεύοντας τον γηραιό αιχμάλωτο στους δρόμους της πόλης τους (5). Όταν μαθεύτηκε η αιχμαλωσία του, οι Αχαιοί έστειλαν πρεσβευτές για να τον ελευθερώσουν. Ο Δεινοκράτης όμως που ήταν άσπονδος εχθρός του, κατάλαβε πως κάθε καθυστέρηση ήταν υπέρ του Φιλοποίμενος, έτσι την νύχτα απέστειλε έναν δημόσιο υπηρέτη με δηλητήριο και τον διέταξε να το δώσει στον Φιλοποίμενα.

 Ο Φιλοποίμην βρισκόταν στο δεσμωτήριο ξαπλωμένος και μόλις είδε τον υπηρέτη να έρχεται μόλις κατάφερε να ανασηκωθεί από την αδυναμία του. Χωρίς να ρωτήσει τίποτε, μαντεύοντας το περιεχόμενο του ποτηριού το πήρε στο χέρι του και ρώτησε τον υπηρέτη αν άκουσε κανένα νέο για τους ιππείς και τον Λυκόρτα. Αυτός του απάντησε πως οι περισσότεροι γλύτωσαν και τότε ο Φιλοποίμην γύρισε ήρεμα προς το δήμιο του και του είπε: "ευτυχώς δεν αποτύχαμε σε όλα". Αμέσως μετά ήπιε το δηλητήριο και ξάπλωσε ήσυχα. Ο Θάνατος δεν άργησε να έρθει για τον τελευταίο μεγάλο στρατιωτικό ηγήτορα των Αρχαίων Ελλήνων...

 Η εκδίκηση των Αχαιών και η ταφή του Φιλοποίμενος

 Όταν η αγγελία του θανάτου του έφτασε στους Αχαιούς, όλες οι πόλεις τους πλημμύρισαν από πένθος. Οι άρχοντες συγκεντρώθηκαν στη Μεγάλη Πόλη,εξέλεξαν νέο στρατηγό το Λυκόρτα και εισέβαλαν στη Μεσσηνία, τιμωρώντας τη δολοφονία του Φιλοποίμενα με φοβερές σφαγές και καταστροφές. Ο Δεινοκράτης αυτοκτόνησε, ενώ οι Μεσσήνιοι αμέσως συνθηκολόγησαν παραδδίδοντας την σωρό του Φιλοποίμενα, αλλά και όσους πολίτες επέμεναν στον βασανισμό και την θανάτωση του

 Αφού πήραν τη σορό του, την έκαψαν και έβαλαν την τέφρα σε μια μαρμάρινη υδρία, που μετέφερε ο γιος του στρατηγού Λυκόρτα Πολύβιος (5), και ξεκίνησε μια μεγάλη πομπή από τη Μεσσήνη στη Μεγαλόπολη, την οποία ακολουθούσαν και αιχμάλωτου Μεσσήνιοι.

 Οι κάτοικοι των πόλεων απ' όπου περνούσε η πομπή υποδέχονταν το νεκρό σαν να γύριζε νικητής από εκστρατεία κι ακολουθούσαν κι αυτοί την πομπή, ως τη Μεγαλόπολη. Εκεί, άρχισαν όλοι να θρηνούν, καταλαβαίνοντας πως ο χαμός του μεγάλου αυτού άνδρα θα σήμαινε και το δικό τους χαμό. Ο Φιλοποίμην ενταφιάστηκε στην πατρίδα του με δόξες ενώ γύρω από τον τάφο του εκτελέστηκαν δια λιθοβολισμού οι αιχμάλωτου Μεσσήνιοι.

Τμήμα ειδήσεων pronews.gr

Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα

Παράσχου Μαχαλάς

Ο παλιός ναός του Αγίου Νικολάου (1857) με το χαρακτηριστικό κωδωνοστάσιο

Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια οι συνοικίες της Λάρισας διατηρούσαν την τουρκική ονομασία τους, τουλάχιστον κατά τις κα- θημερινές συνομιλίες των παλαιότερων ιδίως κατοίκων της. Και ήταν φυσικό, αφού πριν από την προσάρτηση της Θεσσαλίας το 1881 τις περισσότερες τις κατοικού- σαν Οθωμανοί πολίτες, πολλοί από τους οποίους παρέμειναν στη Λάρισα και μετά την προσάρτηση. Μετά τις μεταρρυθμίσεις (Tanzimat) των Τούρκων του 1839 και 1856 και τη σχετική φιλελευθεροποίηση για τους χριστιανούς κατοίκους του ελληνικού χώρου, μεγάλος αριθμός ελληνικού στοιχείου εποίκισε τη Λάρισα. Όλοι αυτοί προτιμούσαν να κατοικούν στις ακραίες περιοχές της πόλεως, όχι μόνον γιατί δεν ήταν επιτρεπτό να κατοικούν στο κέντρο, αλλά και για λόγους ασφαλείας σε περιπτώσεις κινδύνου. Πριν από την Επανάσταση του 1821 οι χριστιανοί Έλληνες είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν μια πολυάνθρωπη παροικία γύρω από το Φρούριο, όπου είχε την έδρα του ο μητροπολίτης και υπήρχε και ο ναός του Αγίου Αχιλλίου. Επίσης και οι Εβραίοι που κατοικούσαν συνεχώς στη Λάρισα, είχαν τη δική τους ομαδική περιοχή κατοικίας, η οποία διατηρείται μέχρι και στις ημέρες μας η ίδια. Οι κυριότερες συνοικίες που διατήρησαν για πολλά χρόνια την τουρκική τους ονομασία είναι: Αρναούτ μαχαλάς, η σημερινή συνοικία του Αγίου Αθανασίου, Σουφλάρ μαχαλάς, η συνοικία των Σαράντα Μαρτύρων, Καραγάτς μαχαλάς, η συνοικία του Αγίου Κωνσταντίνου, Τρανός μαχαλάς, η συνοικία του Αγίου Αχιλλίου, Τοφούτ μαχαλάς, η εβραϊκή συνοικία, Παζάρ μαχαλάς, το εμπορικό κέντρο όπου ήταν και η διαμονή της τουρκικής αριστοκρατίας (μπέηδες), Καγκανί μαχαλάς, η ματωμένη συνοικία, γύρω από το Δημοτικό Νοσοκομείο, Ταμπάκικα μαχαλάς, η σημερινή συνοικία των Αμπελοκήπων, Παράσχου μαχαλάς, η συνοικία του Αγίου Νικολάου, Πέρα μαχαλάς, η συνοικία του Αγίου Χαραλάμπους και πολλές άλλες μικρότερες. Όπως παρατηρούμε, ελληνικό όνομα φέρουν μόνον οι Παράσχου και Πέρα μαχαλάς, ίσως γιατί δημιουργήθηκαν στα νεώτερα χρόνια της τουρκοκρατίας. Για τον Παράσχου μαχαλά, δηλαδή τη συνοικία του Αγίου Νικολάου, τα τοπικά χρονικά δεν αναφέρουν αν στα παλαιότερα χρόνια ήταν ελληνική συνοικία. Το πι- θανότερο είναι ότι αργότερα κατοικήθηκε από χριστιανικό στοιχείο γιατί κατά την περίοδο εκείνη ανήκε στις ακραίες συνοικίες της πόλεως. Πότε πήρε την ονομασία αυτή και ποιος ήταν ο Παράσχος, δεν έχει μέχρι σήμερα επαρκώς τεκμηριωθεί. Σύμφωνα με την παράδοση η ονομασία της συνοικίας προήλθε από κάποιον Παράσχο, ο οποίος ήταν ο ιδιοκτήτης της περιοχής ή κατ’ άλλους από κάποιον ηγούμενο ο οποίος ίδρυσε στην περιοχή αυτή σχολείο στο οποίο και δίδασκε[1]. Τα όρια της συνοικίας μπορεί να προσδιορισθούν κατά προσέγγιση και με βάση τους σημερινούς δρόμους ως εξής. Ανατολικά η Ρούσβελτ, νότια λίγο πριν την Πολυτεχνείου, δυτικά την Ανθίμου Γαζή και βόρεια την Μανδηλαρά. Η πρώτη αναφορά στη συνοικία Παράσχου εντοπίζεται γύρω στα 1750 σε διάφορα εκκλησιαστικά κατάστιχα και έκτοτε γίνεται συχνή η παρουσία χριστιανικού στοιχείου στην περιοχή. Το 1826 αναφέρεται στις υπάρχουσες πηγές για πρώτη φορά το παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου, το οποίο αποτελούσε το κέντρο της συνοικίας μέχρι το 1957 που κτίσθηκε ο ναός του Αγίου Νικολάου. Το παρεκκλήσι αυτό διατηρείται μέχρι και σή- μερα στην οδό Ροϊδου και ιερουργείται τακτικά. Στη συνοικία αυτή ανήκε και το μεγαλύτερο από τα παλιά χριστιανικά νεκροταφεία της Λάρισας του 19ου αιώνα, το οποίο χρησιμοποιούσαν και άλλες συνοικίες της πόλεως. Βρισκόταν βορειοανατολικά του κτήματος Αβέρωφ, δηλαδή της μικρής εκκλησίας του Προφήτη Ηλία, δυτικά της Πύλης Φαρσάλων. Το 1902 σταμάτησαν οι ενταφιασμοί σ’ αυτό γιατί το 1899 άρχισε να λειτουργεί το Α’ Δημοτικό Νεκροταφείο της Λάρισας[2]. Πριν από το 1881 αναφέρεται ότι στη συνοικία αυτή και συγκεκριμένα ανατολικά του ναού του Αγίου Νικολάου ήταν εγκατεστημένα τα διάφορα Προξενεία, το Ελληνικό, το Αγγλικό, το Ισπανικό. Ιδιαίτερα το τελευταίο είχε υπό την προστασία του τους περισσότερους Λαρισινούς Ισραηλίτες, οι οποίοι από τον καιρό του διωγμού τους από την καθολική Ισπανία, ήρθαν στην Ελλάδα (Σεφαραδίτες) και αρχικά λόγω της τουρκοκρατίας δια- τήρησαν όχι μόνον την ισπανική γλώσσα, αλλά και την υπηκοότητα. Το ίδιο συνέβη και με την παρουσία του Ελληνικού Προξενείου. Οι Έλληνες της πόλεως αναθάρρησαν, γιατί μπορεί μεν να ήταν Οθωμανοί πολίτες, αλλά σαν χριστιανοί είχαν κάποια αδιόρατη προστασία κυρίως από τον Έλληνα και τους άλλους χριστιανούς Προξένους. Στη συνοικία αυτή δημιουργήθηκε και ο πρώτος πυρήνας της Λαρισαϊκής αστικής τάξεως.Ήταν η περίοδος που είχε αρχίσει να φυσάει κάποιος άνεμος ελευθερίας και οι Τούρκοι έδειχναν μεγαλύτερη ανοχή, γιατί αναγνώριζαν ότι το ελληνικό στοιχείο είχε καταφανή υπεροχή απέναντι στο τουρκικό. Μετά την απελευθέρωση οι περισσότεροι εύποροι κάτοικοι εκεί έκτιζαν τα σπίτια τους. Η οικονομική ζωή της πόλεως βρισκόταν στα χέρια τους και χάρη στην ευμάρειά τους οικοδομούσαν ωραία σπίτια, τα περισσότερα σε ρυθμό νεοκλασικό. Έτσι ο Παράσχου μαχαλάς ήταν, όπως θα λέγαμε σήμερα, το «Κολωνάκι» της Λάρισας. Κατά την περίοδο του χειμώνα η συνοικία αυτή είχε ένα σοβαρό μειονέκτημα. Επειδή τοπογραφικά βρισκόταν σε κάπως χαμηλότερο επίπεδο από τις γύρω περιοχές, υπέφερε από σοβαρές πλημμύρες. Παρ’ όλον ότι οι Τούρκοι είχαν κατασκευάσει προστατευτική τάφρο, το γνωστό «Κουλούρ-ντου», εν τούτοις δεν απέφευγε τις ζημιές από τα νερά. Όταν μάλιστα υπήρχε πολυήμερη βροχόπτωση ή ξέσπαζε κάποια μεγάλη μπόρα, φούσκωναν το Κοτζαμπασιώτικο και το Νεμπεγλεριώτικο ρέμα, μεταβάλλονταν σε ορμητικούς χείμαρρους και κατέκλυζαν τον Παράσχου μαχαλά. Στις αρχές του 20ου αιώνα έγινε μία από τις μεγαλύτερες πλημμύρες, που σάρωσε κυριολεκτικά τη συνοικία. Σπί- τια κατέρρευσαν, ισόγεια και υπόγεια γέμισαν νερά και οι κάτοικοι τραβήχτηκαν στο εσωτερικό[3]. Μια άλλη έγινε στα 1931. Ύστερα από μια καταρρακτώδη βροχή που κράτησε τρία μερόνυχτα, τα νερά των δύο χειμάρρων που αναφέρθηκαν υπερεκχείλισαν από την προστατευτική τάφρο και έφθασαν μέχρι εκεί που σήμερα στεγάζεται το Ταχυδρομείο. Κινητοποιήθηκε ακόμα και το Τάγμα Γεφυροποιών, το οποίο έριξε βάρκες και οι στρατιώτες βοηθούσαν την μεταφορά ανθρώπων και οικιακών σκευών. Τελικά από τη μάστιγα αυτή απαλλάχθηκε η συνοικία το 1935 και μετά, όταν έγιναν τα αντιπλημμυρικά έργα, τα οποία προστάτευσαν και τις άλλες πλημμυροπαθείς συνοικίες των Αμπελοκήπων (Ταμπάκικα) και του Αγίου Χαραλάμπους Πέρα μαχαλάς). Ένα πολύ γραφικό θέαμα παρουσίαζαν και οι μονοκατοικίες της συνοικίας αυτής, οι οποίες συνήθως περιβάλλονταν από ευρύτατες αυλές, πλημμυρισμένες από ποικιλίες λουλουδιών κάθε εποχής. Εξ άλλου μυρωμένη ήταν η ατμόσφαιρα και σ’ ολόκληρη την άλλη πόλη, γιατί οι παλιοί Λαρισαίοι είχαν πάθος με τα λουλούδια και οι οικοδέσποινες συναγωνίζονταν ποιά θα παρουσίαζε την καλύτερα ανθισμένη αυλή της. Επίσης οι κάτοικοι του Παράσχου μαχαλά, λόγω της οικονομικής τους άνεσης, είχαν αναπτυγμένο και το μουσικό αίσθημα. Ήταν γοητευτικό τις ήσυχες καλο- καιρινές βραδιές να ακούει κανείς τους κανταδόρους που γύριζαν στους δρόμους και τραγουδούσαν. Χάρη στη μουσική αυτή παράδοση συγκροτήθηκε το 1910 και η πρώτη εκκλησιαστική χορωδία στη Λάρισα, που έψαλλε κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας στον ναό του Αγίου Νικολάου. Σήμερα ο Παράσχου μαχαλάς αλλάζει μορφή. Πολυκατοικίες έχουν ξεφυτρώσει παντού. Τα παλιά όμορφα σπίτια (πύργος του αξιωματικού Βερύκιου, αρχοντικό του Θεόδωρου Μαρκίδη, κατοικία του Ιωάννη Άρτη και άλλα) έχουν κατεδαφισθεί και πέρα από τη συνοικία αυτή προβάλλουν άλλες νέες συνοικίες, όπως της Νεράιδας, των Ηπειρωτών, της Αναλήψεως, κλπ. και η πόλη σε λίγο θα ενωθεί με τη γειτονική Νίκαια. ———————————————————
 [1]. Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881), τόμ. Α’, Λάρισα (1996) σελ. 168. 
[2]. Γρηγορίου Αλέξανδρος, Το Α’ Δημοτικό Νεκροταφείο της Λάρισας (1899-1993), Θεσσαλονίκη (2013) σ. 17-18. 
[3]. Από το ημερολόγιο της Αγγελικής Μακρή, συζύγου του Θρασύβουλου Μακρή, διαβάζουμε: «1908. Σεπτεμβρίου 20, ημέραν Σάββατον και ώραν 10ηνπρομεσημβρινήν, εγένετο πλημμύρα των υδάτων των ποταμίσκων και χειμάρρων των χωρίων Μαϊμουλίου, Νεμπεγλέρ και των πέριξ, κατακλυσάντων την συνοικίαν Παράσχου, πολλών οικιών καταστρεψάντων, μεταξύ των οποίων και την επί της οδού Γρηγορίου του Ε΄, αριθμ. 1 ιδικήν μας».Τότε ήταν που ο Θρασύβουλος Μακρής, μανιώδης συλλέκτης γραμματοσήμων,θρήνησε την απώλεια ενός μεγάλου μέρους της συλλογής του.

ελευθερία λάρισας

ΕΛΛΗΝΩΝ μύθοι
Από τον Κων/νο Οικονόμου*

Η Αταλάντη

ΓΕΝΙΚΑ: Η Αταλάντη εί- ναι μια ηρωίδα της ελληνι- κής Μυθολογίας που έλκει την καταγωγή της σε πα- ραδόσεις της Αρκαδίας αλλά και της Θήβας.
ΣΤΗ ΘΗΒΑ: Όσοι αρχαίοι συγγραφείς πι- στεύουν ότι η ηρωίδα κα- τάγεται από τη Θήβα, αναφέρουν την Αταλάντη ως κόρη του Σχοινέα και εγγονή του Αθάμαντα. Μητέρα της ήταν η Κλυμένη1 κόρη του βασιλιά Μινύα. Η Αταλάντη ήταν ωραιότατη κοπέλα αλλά και περίφημη δρομέας. Απέφευγε τελείως τη συναναστροφή με άλλες παρθένες και τρόμαζε ιδιαίτερα στην ιδέα του γάμου. Επειδή όμως πολλοί επιθυμούσαν να την παντρευτούν, και ο πατέρας της απαιτούσε να διαλέξει κάποιον αντάξιό της, εκείνη δήλωσε ότι θα παντρευόταν μόνον εκείνον που θα κατάφερνε να την νικήσει σε αγώνα δρόμου. Όμως, όποιος υποψήφιος θα έχανε στον αγώνα αυτός θα φονεύονταν στη συνέχεια από την ίδια! Αν και οι όροι ήταν βαρείς, πολλοί ήταν και οι μνηστήρες και, όπως καταλαβαίνουμε, πολλά υπήρξαν και τα θύματά της. Τελικά βρέθηκε κάποιος που κατάφερε να την νικήσει. Ήταν ο Ιππομένης ή Μελανίων, που το κατόρθωσε, όμως, χάρη σε ένα δώρο της θεάς Αφροδίτης. Η θεά του είχε δώσει τρία μήλα των Εσπερίδων με τη ρητή εντολή να τα χρησιμοποιήσει μόνο όταν κινδύνευε να χάσει στον αγώνα, ρίχνοντας ένα-ένα στα πλάγια. Πράγματι η Αταλάντη, σίγουρη για τη νίκη της, λοξοδρομούσε κάθε φορά για να κυνηγήσει τα μήλα, με αποτέλεσμα τελικά να χάσει τον αγώνα. Έτσι, μετά τη νίκη του, ο Ιππομένης νυμφεύθηκε την Αταλάντη. Επειδή, όμως, ο Ιππομένης ξέχασε να κάνει τις απαραίτητες γαμήλιες σπονδές στην Αφροδίτη, που τόσο τον είχε βοηθήσει, καταδικάστηκαν να μείνουν οι δυο τους για πάντα στο ιερό δάσος της Ήρας μεταμορφωμένοι σε λιοντάρια! Κατά μια άλλη εκδοχή, το ότι χρησιμοποίησαν ως ερωτική κλίνη το ιερό δάσος της θεάς Ήρας ή κατ' άλλους της Ρέας, ήταν η αιτία που οι θεοί τους τιμώρησαν. Η Ήρα έδειξε την αγανάκτησή της στην ασέβεια των δύο θνητών, μεταμορφώνοντας και τους δύο εραστές σε ζεύγος λεόντων! Η διήγηση αυτή έφτασε σε μας από τους Καταλόγους Γυναικών του Ησιόδου [Ηοίαι]. Βεβαίως η μυθική αυτή ιστορία απαντάται και σε άλλους συγγραφείς με παραλλαγές. Ακόμη, πριν νυμφευθεί η Αταλάντη, φαίνεται ότι συμμετείχε στο κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου, όπου και πέτυχε να τραυματίσει πρώτη το ζώο και να λάβει, ως εκ τούτου το δέρμα του ζώου από τον φονέα του κάπρου, Μελέαγρο. 
ΣΤΗΝ ΑΡΚΑΔΙΑ: Κατά την δεύτερη εκδοχή του Μύθου, η Αταλάντη ήταν κόρη κάποιου βασιλιά. Όμως, όταν γεννήθηκε, ο πατέρας της [πιθανώς ο Ιάσιος του Άργους], απογοητευμένος που το νεογέννητο ήταν κόρη, την άφησε, μωρό ακόμη, στο βουνό Μαίναλο. Εκεί μια αρ- κούδα τη φρόντισε το πρώτο διάστημα, ενώ έπειτα την πήραν μαζί της κάποιοι κυνηγοί και έζησε μ' αυτούς μεγάλο χρονικό διάστημα. Έτσι, η Αταλάντη έμαθε την τέχνη του κυνηγιού. Η νεαρή κυνηγός ζούσε από τότε στα αρκαδικά βουνά και ανήκε στην ακολουθία της Αρτέμιδος. Αυτός ήταν και ο βασικός λόγος που δεν επιθυμούσε να την αγγίξει άνδρας. Βεβαίως, στην εκδοχή αυτή του Μύθου, η Αταλάντη δεν είναι δρομέας. Ένας ακόμη λόγος που δεν ήθελε να την πλησιάσει ερωτικά άνδρας, ήταν μια επίθεση που είχε δεχθεί στα εφηβικά της χρόνια από δύο Κενταύρους. Συγκεκριμένα, της είχαν επιτεθεί οι Υλαίος και Φοίκος, δύο τρομεροί Κένταυροι, αλλά εκείνη τους σκότωσε με τα βέλη της. Παρ' όλα αυτά, η Αταλάντη [και στην εκδοχή αυτή] παντρεύτηκε τον Μελανίωνα, ο οποίος αρχικά δεν ήθελε να ακούσει τίποτε για γάμο. Σε συνάντησή τους όμως, η κοινή τους αυτή παράδοξη πεποίθηση τους έκανε να αισθανθούν μεταξύ τους έλξη και τελικά να ενωθούν. Από τον γάμο αυτό γεννήθηκε ο Παρθενοπαίος2.
 ΑΡΓΟΝΑΥΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ: Αξίζει να σημειωθεί ότι η Αταλάντη, μαζί με το Μελέαγρο, εμφανίζονται και ως μέλη του πληρώματος της Αργούς κατά την Αργοναυτική εκστρατεία. Μάλιστα, μετά το τέλος της εκστρατείας, στους ταφικούς αθλητικούς αγώνες που έγιναν προς τιμήν του Πελία, πατέρα του Ιάσονα, η Αταλάντη νίκησε στην πάλη τον Πηλέα!
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, 3 9 2. Αισχύλος, Αταλάντη[αποσπ.].
 Οβίδιος, Μεταμορφώσεις 8 270, 10 560 κ.ε. Οβίδιος, Heroides 4 99 κ.ε. Υγίνος, Fabulae 70, 99, 185, 270. Οβίδιος, Τέχνη της Αγά- πης 2 188. Βιργίλιος, Γεωργικά, 6 61.
 Προπέρτιος, Ελεγείες 1 1 1. Νόννος, Διονυσιακά 12 88. 
Στάτιος, Θηβαΐδα 4 246, 309. 6 631,561. 9 570,789. Αισχύλος, Επτά επί Θήβας. Ευριπίδης, Φοίνισσαι 145. Απολλώνιος ο Ρόδιος, Αργοναυτικά Η. Καλλίμαχος, Ύμνοι. Αιλιανός, Ποικίλη Ιστορία. Φιλόστρατος ο Νεότερος, Οβίδιος, Ιστορία της Αγάπης. Θεόκτριτος Ειδύλλια 3 40 κ.ε. Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη 4 65 4.
 * Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέας konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon 
1. Η Κλυμένη αυτή είναι διαφορετική από τη συνώνυμή της μητέρα του Φαέθοντα. 2. Ο Παρθενοπαίος ήταν ο ένας από τους επτά αρχηγούς που εξεστρά- τευσαν εναντίον των Θηβών, που έγιναν γνωστοί ως οι Επτά επί Θήβας. Ο Παρθενοπαίος σκοτώθηκε από τον Περικλύμενο (γιο του Ποσειδώνα), κατά τον Ευριπίδη [Φοίνισσες, στ. 1160 κ.ε.]

ελευθερία λάρισας

ΛΑΡΙΣΑ - Μια εικόνα χίλιες λέξεις...

Αποψη της Λάρισας από το ρολόι

Πριν από δέκα μήνες περίπου (5 Οκτωβρί- ου 2014) είχαμε δημοσιεύσει φωτογραφία της προπολεμικής Λάρισας, η οποία απεικόνιζε από ψηλά τον κεντρικό τομέα της πόλεως. Στη σημερινή εικόνα ο ίδιος φωτογράφος με- τακινήθηκε δεξιότερα και αιχμαλώτισε με τον φακό του το νοτιοδυτικό τμήμα της. Η φω- τογραφία αυτή προέρχεται από επιστολικό δελτάριο, το οποίο κυκλοφόρησε μετά το 1935 από το βιβλιοχαρτοπωλείο της Λάρισας Α. Παναγιωτακόπουλου & Σία. Η λήψη της φωτογραφίας έγινε μια ηλιό- λουστη ημέρα από τον πύργο του προπολε- μικού ρολογιού της Λάρισας και ο φακός εστιάσθηκε προς τα νοτιοδυτικά, όπου είχε τη δυνατότητα να αποτυπώσει από ένα ψηλό σημείο και από μια ασυνήθιστη οπτική γωνία, μεγάλη έκταση της πόλεως. Παρατηρώντας με μια γρήγορη ματιά τη φωτογραφία αυτή αποκομίζουμε μια γενική εικόνα ενός μεγάλου οικιστικού συνόλου, με χαμηλά ισόγεια οικήματα, μερικά διώροφα και σπάνια μεγάλα δημόσια ή ιδιωτικά κτίρια. Εάν δεν υπήρχαν κάποια οικοδομήματα-οδη- γοί, καθώς και ο υπότιτλος της κάρτας, ασφαλώς η ταυτοποίηση της πόλεως θα ήταν δύσκολη. Γιατί εδώ αντικρίζουμε μια Λάρισα αγνώριστη. Μέσα σε ογδόντα χρόνια η πόλη άλλαξε τελείως μορφή και δεν έχει καμία σχέ- ση με αυτήν της φωτογραφίας. Ο καταστροφικός σεισμός του 1941, η ...ελαφρότητα ορισμένων οικοδομικών νο- μοθετημάτων και η περίφημη συναλλαγή της «αντιπαροχής», συσσώρευσαν στο με- γαλύτερο μέρος της πόλεως πολυώροφες οικοδομές χωρίς καμία αρχιτεκτονική ομορ- φιά. Νομίζω ότι ο μελλοντικός ιστορικός κτι- ρίων θα αναζητήσει, αλλά δυστυχώς δεν θα μπορέσει να εντοπίσει έστω και ένα οικοδό- μημα της μεταπολεμικής περιόδου, άξιο ιδι- αίτερης μνείας (πλην ίσως της Στρατιωτικής Λέσχης). Ας αναλύσουμε όμως τη σημερινή εικόνα. Πριν όμως θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η αφ’ υψηλού απεικόνιση της πόλεως έχει το μειονέκτημα στη συγκεκριμένη φωτογραφία πως ένα μεγάλο μέρος της περιοχής κατα- λαμβάνουν οι στέγες με τα κεραμίδια των ισό- γειων καταστημάτων και κατοικιών, τα οποία προπολεμικά άλλαζαν κατά διαστήματα ιδιο- κτήτες, ενοικιαστές και χρήση. Όπως κάνου- με συνήθως, τη φωτογραφία την υποδιαιρού- με σε τρία επίπεδα, το εμπρός, το μεσαίο και το πίσω. Στο πρόσθιο μέρος συναντάμε αριστερά τη διασταύρωση των οδών Ηφαίστου και Βενι- ζέλου. Το γωνιακό κτίριο δεξιά, που ουσια- στικά αντιπροσωπεύει τρία συνεχόμενα κα- ταστήματα, σε ορισμένα σημεία έχει και άνω όροφο. Σήμερα σ’ αυτό το σημείο υπάρχει τριώροφο κτίσμα. Και το μεν ισόγειο στεγάζει το καφέ «Κλίμαξ», ενώ οι επάνω δύο όροφοι φιλοξενούσαν μέχρι πρότινος το ξενοδοχείο «Lido», ενώ σήμερα λειτουργεί ο «Οργανισμός Λίντο», ένας πολυχώρος για κάθε είδους εκ- δηλώσεις επιπέδου και συγκεντρώσεις. Απέ- ναντι υπάρχουν ισόγεια καταστήματα δια- φόρων χρήσεων, τα οποία συνεχίζονται σε πυκνή διάταξη καθ’ όλο το μήκος της οδού Ηφαίστου, μέχρι τη διασταύρωσή της με την οδό Μανωλάκη. Στο δεύτερο, το μεσαίο επίπεδο, διαγρά- φεται η πορεία της οδού Μανωλάκη, στην οποία δεσπόζει, στο κέντρο περίπου της φω- τογραφίας, το νεοκλασικό κτίριο Οικονόμου- Φαληρέα. Η κατασκευή του άρχισε στα τέλη του 19ου αιώνα και το 1902 το κτίριο βρισκό- ταν προς το τέλος του, τελικά όμως τη σημε- ρινή του μορφή την απέκτησε το 1909 και αμέσως περιήλθε στην κατοχή του ενός εκ των τριών αδελφών Οικονόμου, του Αναστα- σίου, η οικογένεια του οποίου το κατοίκησε μέχρι το 1916.Το κτίριο αυτό είναι ένα από τα λίγα που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα, ίσως επειδή πρόλαβε η πολιτεία να το εντάξει στα διατηρητέα και σήμερα στεγάζει, έπειτα από προσεγμένη συντήρηση, τις υπηρεσίες του ΟΚΑΝΑ. Στο τρίτο επίπεδο διακρίνονται στο βάθος δύο μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα. Το ένα αριστερά με τα πολλά παράθυρα είναι το κτί- ριο του Α’ Γυμνασίου Αρρένων Λάρισας. Δεξιά πίσω μόλις διαγράφεται σε επίπεδη γραμμή το 404 Στρατιωτικό Νοσοκομείο και εντελώς στην άκρη δεξιά μέρος από το 7ο Δημοτικό Σχολείο. Από την παρουσία στη φωτογραφία των τριών αυτών κτιρίων μπορούμε να χρο- νολογήσουμε τη φωτογραφία, γιατί γνωρί- ζουμε ότι τα σχολικά συγκροτήματα άρχισαν να κτίζονται από το 1930 και τέθηκαν σε λει- τουργία γύρω στα 1935, ενώ το Στρατιωτικό Νοσοκομείο είχε μακρύ χρόνο κατασκευής και εγκαινιάσθηκε επίσημα το 1936. Πιστεύω ότι οι παλαιότεροι, αφού προσα- νατολίστηκαν στη φωτογραφία, μπορούν εύ- κολα να εντοπίσουν και άλλες κατοικίες και καταστήματα σε διάφορα σημεία του χώρου που απεικονίζεται στην εικόνα. 
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ

ελευθερία λάρισας

Αίας ο Σαλαμίνιος, ένας γίγαντας ύψους 4 μέτρων...

Αίας ο Σαλαμίνιος, ένας γίγαντας ύψους 4 μέτρων...

Γράφει ο συγγραφέας Γιώργος Λεκάκης

www.lekakis.com

Το θέμα του Αίαντος δεν έχει εξετασθεί όπως θα του έπρεπε. Ο Σαλαμίνιος ήρως ήταν γίγας και το θέμα του γιγάντιο.Όπως αναφέρει ο αδιάψευστος Παυσανίας, οι επιγονατίδες του Αίαντος ήταν ακριβώς στο μέγεθος ενός δίσκου πεντάθλου αγοριού. Ο δίσκος ενός αγοριού είχε περίπου 12 εκατ. διάμετρο, ενώ μια κανονική επιγονατίδα ενήλικος είναι περίπου 5 εκατ.! Αυτό, με απλήαναλογία και απλά μαθηματικά, μας λέει ότι ο Αίας είχε περίπου 4,3 μ. ύψος! Γι’ αυτό αναφέρεται ως γίγας.
Αυτό αποκλείει την ιστορία του Τρωικού να συμβαίνει στα μυκηναϊκά χρόνια, διότι σε αυτά δεν συνυπήρχαν 4μετροι γίγαντες και απλοί άνθρωποι. Αυτό συνέβαινε στα πολύ παλαιότερα χρόνια, στα παλαιολιθικά... Αλλά το θέμα των γιγάντων είναι θέμα ταμπού για την Αρχαιολογία και την Ανθρωπολογία…
Ως γνωστόν, μετά την ταφή του Έκτορος, ο Αχιλλεύς γυρνά γύρω από τα τείχη της Τροίας, λέγοντας ότι έρχεται η καταστροφή της πόλεως! Ο Απόλλων, θυμωμένος, με το πρόσχημα του Πάριδος, τον κτυπά στην πτέρνα, το μόνο θνητό του μέρος, και τον σκοτώνει. [1]Μετά τον θάνατο και την κηδεία του, ο Αίας ζητά τα όπλα του Αχιλλέως. Δικαιωματικώς, δεδομένου ότι ήταν συγγενής του (ήταν ο εξάδελφός του). Αλλά λόγω της οργής της Αθηνάς, ο Αγαμέμνων και ο Μενέλαος τον απορρίπτουν και τα δίνουν στον ευνοούμενό της και συγχωριανό της, βασιλιά της Ιθάκης, Οδυσσέα. Ο Αίας γίνεται έξαλλος και σε μια στιγμή τρέλλας σκοτώνει τα κοπάδια του και αυτοκτονεί με το ίδιο ξίφος που είχε λάβει από τον Έκτορα, όταν αντιμετώπισαν ο ένας τον άλλον σε μια μονομαχία!


Όμως, δεν αυτοκτονούν έτσι απλά οι γίγαντες. Πολλοί οι μύθοι της σύγχρονης λαογραφίας μας, κατά τους οποίους άκακοι γίγαντες κατοικούσαν σε ανεξάρτητα χωριά, γειτονικά με χωριά στα οποία κατοικούσαν «κανονικοί άνθρωποι», αλλά μια μέρα αποφάσισαν ν’ αυτοκτονήσουν, διότι οι άνθρωποι τους εκμεταλλεύονταν και τους αδικούσαν στις δοσοληψίες…
Η αυτοκτονία του Αίαντος του Τελαμωνίου ήταν από τα προσφιλέστερα θέματα στην αρχαία ζωγραφική. Και συνέχισε έως τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. Η μανία του απασχόλησε και ιατρικά συνέδρια και συγγράμματα, ενώ η δίκη του Τεύκρου, που επακολούθησε, είναι παροιμιώδης στην Ιστορία της Νομικής Επιστήμης και του Αρχαίου Δικαίου (δυστυχώς δεν διδάσκεται στους φοιτητές Νομικής στην Ελλάδα).
Ο Τεύκρος εκδιώχνεται από την πατρώα γη, και του δίνεται έτσι η ευκαιρία, ως άλλος Οδυσσέας, να πλανηθεί στις θάλασσες και να ιδρύσει αποικίες, επ’ ωφελεία του αγαπημένου του νησιού, της Σαλαμίνος. Έτσι ιδρύει αποικίες στην Κρήτη, την Κύπρο, την Ιβηρική, την Β. Ιταλία, κ.ά. Ειδικώς στην Ιταλία το θέμα του Αίαντος (Aivas, Evas, Ajax, ετρουσκ. Αich) ήταν ιδιαιτέρως αγαπητό.
Στο Paestum της Πομπηίας, λ.χ. το μουσείο είναι γεμάτο από συναρπαστικά ευρήματα της περιοχής (που χρονολογούνται από την νεολιθική εποχή), αλλά οι πρώτες μετόπες του ναού από τον ποταμό, διηγούνται ιστορίες της ελληνικής μυθολογίας, με σπάνιες εικόνες από την ελληνική αρχαϊκή εποχή, όπως τον Αίαντα, από την «Ιλιάδα», να πέφτει επάνω στο σπαθί του, και ν’ αυτοκτονεί… Το σημαντικό είναι οι σωστές αναλογίες: Ο Αίας, αν και διπλωμένος στα δυο, έχει ύψος όσο το κτήριο δίπλα του! Αν υποθέσουμε ότι ένα μονώροφο κτήριο έχει ύψος περίπου 2 μ., τότε το γλυπτό σωστά απεικονίζει τον Αίαντα ως έχοντα ύψος πάνω από 4 μ.! 
Αφορμή για όλα αυτά, μου έδωσε ένας πανέμορφος ετρουσκικός ερυθρόμορφος κύλικας-κρατήρας (του 400-350 π.Χ., ύψους 39,37 εκατ.) για κρασί, από το Vulci [2], που υπάρχει αυτήν την στιγμή στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου (αρ. 1867,0508.1328). Το αγγείο έχει «φυγαδευθεί» από το 1867 από την αινιγματική Ετρουρία, αποικία των Τρώων, προς την Αγγλία, όπου και αγοράσθηκε από το Βρετανικό Μουσείο. Άγνωστο πώς, αφού απαγορεύεται η αγοραπωλησία αρχαίων…

Όσον αφορά το αγγείο, έχει σχέδια κόκκινα σε μαύρο φόντο, με λευκά σημεία, στο γνωστό ετρουσκικό ύφος. Κάτω από τα σχέδια, υπάρχουν “palmettos”.
Στην α όψη αυτού του αγγείου, εικονίζεται η σκηνή της αυτοκτονίας του Αίαντος. Γυμνός και γενειοφόρος, ο Σαλαμίνιος ήρως φορώντας ένα στεφάνι, πέφτει στα γόνατά του, προς τ’ αριστερά επάνω από το σπαθί του, το οποίο βγαίνει μέσα από το σώμα του, από τον αριστερό ώμο του! Το αίμα είναι ορατό γύρω από το τραύμα και την λαβή του σπαθιού και κάνει την εικόνα συγκλονιστική. Στ’ αριστερά είναι η ασπίδα του. Παραπάνω, ένα ένδυμα με αναρτημένο σε δύο «μανταλάκια». Στα δεξιά, είναι μια μεγάλη θήκη, με λευκή ταινία, ένα κούτσουρο από δένδρο, και ένα ένδυμα επίσης αναρτημένο σε δύο «μανταλάκια». Η σκηνή εκτυλίσσεται στην σκηνή του Αίαντος. Το έδαφος υποδεικνύεται παρακάτω. Επάνω από τον Αίαντα, είναι ανάδρομα γραμμένη επιγραφή, σε λευκό χρώμα, με το όνομά του!
Στην β όψη, εικονίζεται ο Ακταίων να καταβροχθίζεται από τα κυνηγόσκυλα του, ενώ υπάρχει και πάλι επιγραφή, σε ετρουσκικούς χαρακτήρες, που γράφει «NVIATA, Α(κ)ταίων».
Πολλά έργα με θέμα τον Αίαντα υπάρχουν σε μουσεία, σε τοιχογραφίες, σε αγγεία, σε σφραγιδόλιθους. Ήταν αγαπημένο θέμα και του Εξηκία. Θα επανέλθω.

--> 
[1]: Αλλά, αυτή η ιστορία αφήνει ανοικτά κι άλλα ενδεχόμενα… Ο Pierre Grimal λ.χ. στο βιβλίο «Κλασικοί Μύθοι» (εκδ. Penguin) λέει πως ο Αχιλλεύς ήταν θυμωμένος με τον Αγαμέμνονα και πήρε την Ωραία Ελένη μακριά, καθώς και ο ίδιος ήταν μνηστήρας της!
Η δε Bettany Hughes στο έργο της «Ωραία Ελένη» λέει ότι αυτή ελατρεύετο ως φαρμακεύτρα θεά του οπίου! Γιατί άραγε να ήταν τόσο πολυπόθητη η Ελένη και να είχε τόσους πολλούς μνηστήρες; Ένας άλλος μύθος λέει, επίσης, ότι παρέλασε γυμνή ενώπιον εκατό Δαναών αρχόντων!
[2]: Αρχαία ετρουσκική πόλη, του Montalto di Castro, στην επαρχία του Viterbo, στο Λάτσιο, στην δεξιά όχθης του ποταμού Fiora. Ήταν μία από τις μεγαλύτερες πόλεις-κράτη, με ισχυροτάτη ναυτιλία και εμπόριο με την Ελλάδα και την Ανατολή. (Αποδεικνύεται από τα πολυτελή ταφικά αντικείμενα που ευρέθησαν στην νεκρόπολη και σήμερα δυστυχώς είναι διάσπαρτα σε μουσεία σ’ όλον τον κόσμο).
Στις γύρω νεκροπόλεις υπάρχουν χιλιάδες τάφοι, σε διάφορα σχήματα και τύπους: Απλοί τάφροι, τύμβοι , θαλαμωτοί, κλπ. δείχνοντας την πολυπολιτισμικότητα της πόλεως, με κέντρο τον ελληνικό πολιτισμό. Ανάμεσα στα πιο γνωστά: Ο μεγάλος τύμβος της Cuccumella (ύψους 18μ., διαμέτρου 75μ.!), η Cuccumelletta, η Ροτόντα, ο λεγόμενος «τάφος του François», κ.ά. Στην Osteria υπάρχουν διάφοροι θαλαμωτοί τάφοι, που χαρακτηρίζονται από το σκαλιστό ταβάνι, όπως ήταν το έθιμο στα ετρουσκικά σπίτια.

Ανάμεσα στα πιο εντυπωσιακά μνημεία, είναι το επιβλητικό Διαβολογέφυρο (3ου αι. π.Χ.), το οποίο υψώνεται 30 μ. υψηλά, επάνω από τον ποταμό Fiora, κοντά στο μεσαιωνικό κάστρο της Badia!

ΕΛΛΗΝΩΝ μύθοι
Από τον Κων/νο Οικονόμου*

Η Ηώς
Η Ηώς με το άρμα της (Πίνακας του Guercino)

ΓΕΝΙΚΑ – ΚΑΤΑΓΩΓΗ: Η Ηώς στην Ελληνική Μυθολογία ήταν η θεότητα της αυγής, κόρη του Τιτάνα Υπερίωνα, που θεωρείται και πατέρας του Ηλίου, και της Τιτανίδας Θείας. Στο καθημερινό ουράνιό της ταξίδι προηγείται του αδελφού της Ήλιου. Κατ’ άλλη παράδοση ήταν κόρη της Ευρυφάεσσας ή του Ηλίου και της Ευφροσύνης, που για πολλούς αρχαίους
ταυτιζόταν με τη Νύκτα.
Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΗΣ ΚΑΙ Η ΖΗΛΕΙΑ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ: Διακρινόμενη μεταξύ των θεών από το ελκυστικό κάλλος της και τις δελεαστικές χάριτες που είχε, η Ηώς προσέλκυσε τα ερωτικά βλέμματα του Άρη, με τον οποίο έγινε τελικά ζευγάρι. Όταν το έμαθε αυτό η θεά Αφροδίτη είδε στο πρόσωπο της Ηούς μια ανταγωνίστρια και έτσι την «καταράστηκε» ο βίος της να είναι γεμάτος με εφήμερους έρωτες, που ποτέ δε θα τη δίνουν ικανοποίηση και ευτυχία. Πράγματι, απειράριθμες ήταν πλέον οι θρυλούμενες παραδόσεις γύρω από τις ερωτικές σχέσεις της Ηούς, που σε καμιά απ'αυτές δεν βρήκε ίχνος ευτυχίας.
ΗΩΣ ΚΑΙ ΑΣΤΡΑΙΟΣ: Πρώτος στο κατάλογο των συζύγων της ήταν ο Αστραίος, που από πολλούς θεωρήθηκε η προσωποποίηση του έναστρου ουρανού, με τον οποίο απέκτησε πολυάριθμους αστέρες. Ανάμεσα στα παιδιά της απ' την ένωσή της αυτή, ήταν ο Εωσφόρος (Αυγερινός, ο πλανήτης Αφροδίτη, για την Αστρονομία), πολλά άστρα, ενώ παιδιά της υπήρξαν και οι τέσσερις κύριοι άνεμοι, οι Αργέστης1, Βορέας, Ζέφυρος2 και Νότος, που αποτελούν προσωποποιήσεις των κυρίων διευθύνσεων των ανέμων που φυσούν στην Ελλάδα. Τέλος από τον Αστραίο, η Ηώ απέκτησε και μία κόρη, τη Δίκη.
ΗΩΣ ΚΑΙ ΤΙΘΩΝΟΣ: Δεύτερος σύζυγος της Ηούς ήταν οΤιθωνός. Ένας πανέμορφος νεαρός, λέει ο μύθος, γιος του Λαομέδοντα, τον οποίο απήγαγε η Ηώς στα ανάκτορά της, στις όχθες του Ωκεανού [στους Μύθους ο Ωκεανός θεωρείτο ένας τεράστιος ποταμός που περιτριγύριζε τον τότε γνωστό κόσμο], αφού μάλιστα ζήτησε και πέτυχε από το Δία την αθανασία του εραστή της. Όμως, το μεγάλο της λάθος εδώ ήταν το ότι ξέχασε να ζητήσει και την αιώνια νεότητά του. Και παρότι φρόντισε να τρέφεται ο Τιθωνός με αμβροσία και του ύφαινε λαμπρά ενδύματα, οι τρίχες της κεφαλής του άρχισαν να λευκαίνουν, ενώ βαθιές ρυτίδες αυλάκωναν το πρόσωπό του. Έτσι, με την πάροδο του χρόνου, έγινε αγνώριστος, διατηρώντας μόνο τη γλυκιά φωνή του. Τότε η Ηώς ζήτησε από τον Δία και τον μεταμόρφωσε σε τέττιγα, δηλαδή σε τζιτζίκι. Κατά μια άλλη παραλλαγή του μύθου, η Ηώς τον πήρε μαζί της στην Αιθιοπία, όπου και απέκτησε μαζί
του δυο γιους, τον Ημαθίωνα και τον φημισμένο ήρωα Μέμνονα, που υπήρξε κύριος ήρωας ενός έπους του Αρκτίνου3, με τον τίτλο “Αιθιοπίς”.
ΗΩΣ ΚΑΙ ΩΡΙΩΝ: Τελικά η κατάρα της Αφροδίτης φαίνεται πως ήταν πολύ δυνατη! Έτσι, μετά την απογοήτευσή της με τον Τιθωνό, η Ηώς ερωτεύτηκε τον γίγαντα κυνηγό, Ωρίωνα, τον οποίον μάλιστα ... απήγαγε από την Τανάγρα. Όμως και αυτόν τον στερήθηκε πολύ σύντομα. Κι ενώ του
μετέδωσε το αθεράπευτο ερωτικό της πάθος και την αγάπη της, η θεά Άρτεμη τη χτύπησε με τα βέλη της στη νήσο Ορτυγία [Δήλος], είτε διότι τόλμησε να προκαλέσει αυτήν σε αγώνα δισκοβολίας, είτε εξ αγνοίας της θεάς. Κατ' άλλη εκδοχή, που είναι και πιο ενδιαφέρουσα, η Ηώς ερωτεύθηκε τον τυφλό Ωρίωνα, όταν αυτός έφθασε στα όρια του Ωκεανού (κάτι σαν τα πέρατα του κόσμου, τον απώτατο ορίζοντα), αναζητώντας θεραπεία και ικέτευσε τον αδελφό της, Ήλιο, να του αποκαταστήσει την όραση με τις ακτίνες του, πράγμα που τελικά έγινε.
ΗΩΣ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΟΣ: Μετά τον φόνο του Ωρίωνα και τη μεταμόρφωσή του από τους θεούς σε αστερισμό, στην καρδία της Ηούς πήρε σειρά ο ήρωας της Αττικής Κέφαλος, γιος του Ερμή και σύζυγος της Προκρίδος,της οποίας και έγινε ακούσια ο φονιάς της. Αφού καταδικάστηκε και αυτός από τους θεούς, η Ηώς αναζήτησε ερωτικό δεσμό από τον Κλείτο, γιο του Μαντίου, αλλά και αυτόν ακολούθησαν πολλοί άλλοι. Πάντως από τη σχέση της με τον Κέφαλο απέκτησε τον “αρματηλάτη” του Ήλιου, τον Φαέθοντα.
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΗΟΥΣ: Η θεότητα αυτή ήταν καθημερινή πρόδρομος του Ήλιου στον οποίον και άνοιγε κάθε αυγή με τα ρόδινα χέρια της τη «Θύρα της Ανατολής», όπως πίστευαν οι πρόγονοί μας. Έπειτα φορούσε στεφάνι με άνθη που της εφοδίαζαν τα πουλιά και με πολύπτυχο πέπλο
ανέβαινε στο τέθριππο άρμα της ρίχνοντας προς τη γη άνθη, ενώ με υδρίες σκορπούσε ροδόσταμο στη Γη (τη λεγόμενη πρωινή δρόσο), της οποίας οι σταγόνες άστραφταν σαν διαμάντια στις πρώτες ακτίνες του Ήλιου που την ακολουθούσε. Αυτό ήταν το καθημερινό έργο της Ηούς, της πανέμορφης αυτής θεότητας που εξύμνησαν αρχαίοι Έλληνες ποιητές, οι οποίοι με θαυμασμό περιέγραψαν τα ροδόχροα δάκτυλά της, τον χιονόλευκο λαιμό της, τους θαυμαστούς οφθαλμούς της, το απαστράπτον πέπλο της (μπορούμε να φανταστούμε την Ηώ με τα χρώματα του ανατολικού ορίζοντα, λίγο πριν την ανατολή του ηλίου, την ώρα δηλαδή του λυκαυγούς) στολίζοντας το όνομά της με πλήθος θαυμαστικών επιθέτων ή επιφωνημάτων, όπως φάεννα, βοώπις, ευπλόκαμος, κροκόπεπλος, λευκόπτερος, ροδόπηχυς, ροδοστεφής, ροδόσφυρος, ροδοδάκτυλος, χρυσήνιος, χρυσόθρονος, χρυσοπέδιλος, κ.ά..
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ: Όλοι οι ελληνικοί μύθοι είναι αλληγορική και εκλαϊκευμένη αναφορά σε ανθρώπινες παρατηρήσεις της πρώιμης αχαιότητας και της προϊστορίας. Ο μύθος της Ηούς το επιβεβαιώνει. Το όνομά της ως «ηριγένεια θεά» (γεννημένη το πρωί) έχει την ίδια ετυμολογία με την λατινική Aurora, απογόνου του Υπερίονα4, (εκείνου, δηλαδή, που πορεύεται πάνω από τη Γη), και της «Ευρυφάεσσας» (της διαχέουσας τη λάμψη της μακριά), ή της «Θείας» (= η τρέχουσα στον ουρανό) και οι συγγένειές της με τον Ήλιο, τη Σελήνη, τον Φαέθοντα, τον αρχαίο Εωσφόρο που ως πτερωτός «δαίμων» προηγείται του άρματος του Ηλίου, αλλά και τα επίθετά
της, ομολογούν την ταύτισή της με την ιδεατή αντίληψη της αυγής. Αλλά και το «ερωτικό» των μύθων της, σε συνδυασμό με τη μικρή χρονικά απόλαυση του ωραίου που αγάπησε δεν ξεφεύγει της πραγματικότητας. Οι ήρωες και οι κυνηγοί που φεύγουν από τα «άγρια χαράματα» [δες Ωρίων] που θα λέγαμε σήμερα, στους μύθους φαίνονται να απάγονται από τη θεά και να ερωτοτροπούν μ’ αυτή! Κι εκείνη συνεχίζει να σκορπά γύρω της την πρωινή δροσιά και θα συνεχίζει.
Η ΗΩΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ: Η Ηώς εικονίζεται στην τέχνη ως μία ωραιότατη νέα, άλλοτε με φτερά και άλλοτε πάνω σε χρυσό άρμα που το σέρνουν άσπρα άλογα, να ραίνει τη Γη με δροσιά. Στις παραστάσεις που σώζονται (αγγεία κυρίως), εμφανίζεται να έχει φτερά, κάτι που είναι λογικό, ως θεότητα που ακολουθεί τον Ήλιο και ταξιδεύει στον ουρανό.

* Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου είναι δάσκαλος, συγγραφέας.
Konstantinosa.oikonomou@gmail.com
www.scribd.com/oikonomoukon
1. Ο Βορειοδυτικός.
2. Ο Δυτικός.
3. Ο Αρκτίνος ήταν αρχαίος Έλληνας επικός ποιητής. Κατάγονταν από τη Μίλητο και έζησε περί τον 7ο αιώνα π.Χ. Στα επικά εργα του φέρεται να μιμείται τον Όμηρο.
4. Για πολλούς φιλολόγους, ο Υπερίων είναι το πρώτο όνομα του Ηλίου, κατά την πρώτη φάση της δημιουργίας των θεών από τους ανθρώπους [Χάος, Έρεβος, Ωκεανός, Τηθύς, Κρόνος,κ.ά.]

ελευθερία λάρισας