ΛΑΡΙΣΑ. Μια εικόνα, χίλιες λέξεις…

Η οδός Αλεξάνδρας το 1935

Η οδός Αλεξάνδρας (Κύπρου) του φωτογράφου Παντελή Γκίνη. 1935

Η οδός Αλεξάνδρας (Κύπρου) έχει αναφερθεί πολλές φορές στα σημειώματά μας. Και είναι φυσικό, γιατί ανέκαθεν ήταν μία από τις κεντρικότερες οδικές αρτηρίες της Λάρισας, διέθετε αξιόλογα κτίρια, γι’ αυτό και είναι πολυφωτογραφημένη.

Η σημερινή φωτογραφία είναι του Λαρισαίου Παντελή Γκίνη. Γεννήθηκε στη πόλη Δάρδα της Β. Ηπείρου, αλλά σε ηλικία 15 τον βρίσκουμε στο Άγιον Όρος όπου εργαζόταν ο πατέρας του. Στην Αθωνική πολιτεία μαθήτευσε σε σπουδαίους αγιογράφους μοναχούς. Όταν το 1908 υποχρεώθηκε από τις τουρκικές αρχές να καταταγεί στον στρατό, εγκατέλειψε σιωπηρά το Άγιον Όρος, το οποίο την περίοδο εκείνη ανήκε στην τουρκική επικράτεια και αναγκάσθηκε να καταφύγει στην Ελλάδα.

Το 1911 βρήκε καταφύγιο στη Λάρισα όπου συνάντησε κάποιον γνωστό του, ο οποίος λόγω επαγγέλματος είχε εμπορικές δοσοληψίες (εικόνες, άμφια και λοιπά λειτουργικά είδη) με το Άγιον Όρος και εγκαταστάθηκε μόνιμα. Εργάσθηκε ως αγιογράφος, αρχικά σε συνεργασία με τον Ιωάννη Παντοστόπουλο και στη συνέχεια είχε μακροχρόνια και εποικοδομητική συνεργασία με τον ζωγράφο-αγιογράφο Χρυσόστομο Παπαμερκουρίου, ενώ παράλληλα παρέδιδε και μαθήματα ζωγραφικής σε νέους που αγαπούσαν την τέχνη αυτή. Από το 1925 άρχισε να ασχολείται και με την φωτογραφία[1]. Δεν ήταν φωτογράφος studio, αλλά αποτύπωνε με τον φακό του τοπία της Λάρισας και της περιοχής. Ένα από τα τοπία της Λάρισας του Παντελή Γκίνη θα περιγράψουμε σήμερα.

Ο φωτογράφος ανέβηκε στο υπερώο του νεοκλασικού κτιρίου του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας και έστρεψε τον φακό του ανατολικά. Στη φωτογραφία ξεχωρίζει η ευθεία της οδού Αλεξάνδρας η οποία εκτείνεται από την διασταύρωσή της με την οδό Ακροπόλεως (Κύπρου) και φθάνει μέχρι την οδό Βόλου (23ης Οκτωβρίου). Με την λήψη αυτή το τοπίο που αποτυπώνεται χωρίζεται σε δύο τμήματα, αριστερό και δεξιό.

Το αριστερό τμήμα ξεκινάει από το ισόγειο κτίσμα που στέγαζε το φαρμακείο του Νικολάου Ζησιάδου και Σία, του οποίου μέρος της επιγραφής μόλις διακρίνεται. Ακολουθεί το ξενοδοχείο «Στέμμα». Είχε κτισθεί το 1887 επί δημαρχίας Διονυσίου Γαλάτη και στη φωτογραφία διακρίνεται μόνον ο όροφος που φιλοξενούσε το ξενοδοχείο. Φαίνεται καθαρά ότι διατηρούσε ακόμη την κομψή του εμφάνιση, ενώ το ισόγειο δεν είναι ορατό καθώς καλύπτεται από τα δένδρα του πεζοδρομίου. Απουσιάζει η επιγραφή «Μέγα Ξενοδοχείον το Στέμμα» που ήταν γραμμένη στα ελληνικά και τα γαλλικά από την περίοδο της κατασκευής του και βρισκόταν κάτω από τη στέγη της πρόσοψης.

Στη συνέχεια μόλις αποτυπώνεται το ισόγειο όπου λειτουργούσε για πολλά χρόνια η Λαϊκή Τράπεζα. Παρεμβάλλεται η αρχή της οδού Φιλελλήνων και το επόμενο κτίριο ήταν το ομορφότερο της Πλατείας Θέμιδος (Κεντρική Πλατεία), ίσως και της Λάρισας. Η ιδιότυπη κατασκευή της γωνίας, με κορύφωση τον ψηλό τρούλο, καθιστούσε το κτίσμα μοναδικό για την πόλη [2]. Έμεινε στην ιστορία της Λάρισας σαν Λέσχη Ασλάνη, από το όνομα του επιχειρηματία που το ενοικίαζε, ενώ ήταν ιδιοκτησία του μουσουλμάνου Χατζημέτου, ενός πάμπλουτου Τούρκου που είχε παραμείνει στη Λάρισα και μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας.

Μεταπολεμικά στον χώρο αυτόν έχει οικοδομηθεί το κτίριο της Λέσχης Αξιωματικών Φρουράς Λαρίσης, το ωραιότερο σήμερα κτίριο της Πλατείας Μιχαήλ Σάπκα. Ο αρχιτέκτονας είχε την ευφυΐα να διαμορφώσει την γωνία του κτιρίου της Λέσχης στα πρότυπα του προπολεμικού κτιρίου, χωρίς φυσικά τον τρούλο. Σε απόσταση εικονίζονται τα υπόλοιπα καταστήματα της αριστερής πλευράς του δρόμου, αλλά η μακρινή απόσταση δεν προσφέρει λεπτομέρειες. Μόνον ο μιναρές του Γενή τζαμί εξέχει ακέραιος πάνω από τις στέγες των καταστημάτων.

Το δεξιό τμήμα της φωτογραφίας απεικονίζει την βόρεια πλευρά της Κεντρικής Πλατείας. Στην άκρη του δρόμου προς την πλατεία είναι σταθμευμένες ορισμένες άμαξες, οι οποίες αποτελούσαν τα αγοραία της εποχής. Αμέσως μετά την πλατεία ξεχωρίζει ένα διώροφο κτίριο με την επιγραφή «Ξενοδοχείον Ύπνου[3] Κεντρικόν». Το 1938 το ξενοδοχείο αυτό μαζί με ορισμένα διπλανά καταστήματα, όλα ιδιοκτησίας Κουτσίνα, κατεδαφίσθηκαν και στη θέσης τους κατασκευάσθηκε το τριώροφο ξενοδοχείο «Ολύμπιον». Ήταν το πολυτελέστερο ξενοδοχείο της εποχής εκείνης και φιλοξένησε πολλές προσωπικότητες της πολιτικής, των γραμμάτων και των τεχνών.

Η πιο επεισοδιακή ήταν η παραμονή το 1939 του έκπτωτου βασιλιά της Αλβανίας Ζώγου με την σύζυγό του και το νεογέννητο βρέφος τους. Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια από τον εξώστη του τελευταίου ορόφου μιλούσαν όλοι οι αρχηγοί των μεγάλων κομμάτων κατά τις προεκλογικές συγκεντρώσεις. Εδώ και μερικά χρόνια οι δύο όροφοι άλλαξαν χρήση, ενώ το ισόγειο ανέκαθεν φιλοξενούσε καταστήματα παντός είδους. Απ’ αυτά ιστορικό έμεινε το ζαχαροπλαστείο Γκουνταρούλη, από τους χώρους του οποίου περνούσε όλη η «καλή» Λάρισα. Στο βάθος, πίσω από το ξενοδοχείο «Κεντρικόν» διακρίνονται τα καταστήματα της δεξιάς πλευράς της οδού Αλεξάνδρας.

Η χρονολογία λήψεως της φωτογραφίας δεν είναι ακριβής. Αποδίδεται στα μέσα της δεκαετίας του 1930, με μεγάλη πιθανότητα να είναι του 1935, όπως και οι υπόλοιπες φωτογραφίες του με τοπία της Λάρισας, αλλά και από την παρουσία λεπτομερειών από τα απεικονιζόμενα κτίρια.

[1]. Βλέπε: Γεώργιος Γ. Γουργιώτης. Μικρά Μελετηματα, εκδ. Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου, Λάρισα (2000), σελ. 134.

[2]. Παρόμοια κτίσματα στη Θεσσαλία με τρούλο υπήρχαν προπολεμικά στην Καρδίτσα το ξενοδοχείο «Άρνη» και στον Βόλο το κτίριο Παπαστράτου στην παραλία, στο οποίο σήμερα βρίσκονται οι κεντρικές υπηρεσίες του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Από τα τρία αυτά κτίσματα επέζησε μέχρι σήμερα μόνον του Βόλου.

[3]. Γίνεται η διάκριση «Ξενοδοχείον Ύπνου», γιατί υπήρχαν και «Ξενοδοχεία Φαγητού». Η τελευταία ονομασία προσδιόριζε τα εστιατόρια.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com

ΛΑΡΙΣΑ. Μια εικόνα, χίλιες λέξεις…

Το παλαιό κτίριο της Εθνικής Τράπεζας

Το παλαιό κτίριο του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας στην Κεντρική πλατεία. Δεκαετία 1910-1920.

Ένα από τα ομορφότερα κτίρια που υπήρχαν στην προπολεμική Λάρισα ήταν και το Υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας.

Ένα πραγματικό στολίδι για την πόλη. Η Εθνική ήταν από τις πρώτες, αν όχι η πρώτη Τράπεζα, που ίδρυσε υποκατάστημα στη Λάρισα. Η Κεντρική Διοίκησή της στην Αθήνα λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας από τους Τούρκους το 1881 αποφάσισε να ιδρύσει υποκατάστημα στη θεσσαλική πρωτεύουσα. Κτίρια κατάλληλα για να στεγασθούν μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δεν υπήρχαν στην πόλη μας την εποχή εκείνη. Αρχικά ενοικιάσθηκε η κατοικία του Αχιλλέα Λογιωτάτου[1] για να στεγασθεί. Βρισκόταν στην οδό Μ. Αλεξάνδρου, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το εγκαταλειμμένο ξενοδοχείο «Άνεσις». Στο ισόγειο της κατοικίας αναπτύχθηκαν τα γραφεία της Τράπεζας, ενώ στον όροφο έμενε η οικογένεια του διευθυντού του υποκαταστήματος. Επειδή το οίκημα Λογιωτάτου δεν παρείχε μεγάλη ασφάλεια για τα ταμεία της Τράπεζας, λέγεται ότι τα βράδια κατέβαζαν τις τεράστιες μπάρες πίσω από την πόρτα του ισογείου, ενώ ένας ένοπλος νυκτοφύλακας μισθωμένος από την Τράπεζα περιπολούσε τον χώρο. Μετά την αποχώρηση των Τούρκων την άνοιξη του 1898 από την προσωρινή κατοχή της Λάρισας διευθυντής του υποκαταστήματος διορίσθηκε ο Γεώργιος Δεσύπρης[2], ο οποίος έμεινε στη Λάρισα μέχρι το θάνατό του το 1912.Στο οίκημα Λογιωτάτου το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας παρέμεινε μέχρι το 1907.

Όμως από τις αρχές του 20ου αιώνα η Τράπεζα αποφάσισε την κατασκευή ιδιόκτητου υποκαταστήματος στη Λάρισα. Για τον λόγο αυτό αγόρασε από τους δερβίσηδες τον τεκέ του Κουρά Εφέντη[3], ο οποίος βρισκόταν στη γωνία των οδών Αλεξάνδρας (Κύπρου) και Ακροπόλεως (Παπαναστασίου), καθώς και τα γύρω κτίσματα τα οποία κατεδάφισε όλα για να ανεγείρει στη θέση αυτή το νέο της κτίριο. Η εφημερίδα ΜΙΚΡΑ της Λάρισας της 23ης Οκτωβρίου 1905 αναφέρει ότι τη μελέτη του έργου κατασκευής του κτιρίου της Εθνικής Τράπεζας εκπόνησε ο Αθηναίος μηχανικός Μπαλάνος, ενώ η ίδια εφημερίδα δύο περίπου χρόνια αργότερα, στις 17 Ιουνίου 1907, γράφει ότι το κτίριο εγκαινιάσθηκε τον Ιούνιο του 1907 και συμπληρώνει: «Από της παρελθούσης εβδομάδος το ενταύθα Υποκατάστημα της Εθνικής Τραπέζης εγκατεστάθη εις το όπισθεν των πυρποληθέντων Δικαστηρίων[4]λαμπρόν μέγαρον, το οποίον ιδίαις δαπάναις η Τράπεζα ωκοδόμησεν».

Όπως φαίνεται και από τη φωτογραφία, η λήψη της οποίας προσδιορίζεται στη δεκαετία 1910-1920, ολόκληρο το οικοδόμημα ήταν μια τριώροφη οικοδομή με υπόγειο. Το ισόγειο φιλοξενούσε τα γραφεία και τις διάφορες υπηρεσίες της Τράπεζας, ενώ στον επάνω όροφο βρισκόταν η κατοικία του διευθυντού. Στους χώρους αυτούς έζησε και ο Μ. Καραγάτσης, όταν διευθυντής της Τράπεζας ήταν ο πατέρας του Γεώργιος Ροδόπουλος. Πολλές φορές στα διαμερίσματα αυτά φιλοξενήθηκαν και υψηλά πρόσωπα (μέλη βασιλικής οικογένειας, πολιτικοί, αξιωματούχοι, κλπ). Ο τρίτος όροφος αποτελείτο από επίμηκες υπερώο, με τριγωνική αετωματική πρόσοψη.

Όλη όμως η ομορφιά του κτίσματος επικεντρωνόταν στο νεοκλασικό προστώο του ισογείου το οποίο έβλεπε προς την πλευρά της πλατείας. Δύο ορθογώνιοι κίονες στο κέντρο διαμόρφωναν στην κεντρική είσοδο τοξοστοιχία μέσω της οποίας, με τη βοήθεια μικρής μαρμάρινης σκάλας, εισέρχονταν οι πολίτες στα ενδότερα του κτιρίου. Πάνω απ’ αυτήν υπήρχε ο μακρόστενος εξώστης του πρώτου ορόφου, τον οποίο συγκρατούσαν τέσσερα μαρμάρινα φουρούσια. Στα μαρμάρινα κιγκλιδώματα του εξώστη αυτού υπήρχε η επιγραφή ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ. Τα ανοίγματα του ισογείου (παράθυρα και πόρτες) ενισχύονταν με πυκνές και ισχυρές σιδεριές, ενώ των άλλων ορόφων ήταν ελεύθερα. Ολόκληρο το κτίριο αντανακλούσε αισθητική ομορφιά και κομψότητα, ιδιαίτερα στην πρόσοψη.

Ο σεισμός του 1941 επέφερε στο κτίσμα αρκετές ζημιές, οι σοβαρότερες των οποίων εμφανίσθηκαν στο υπερώο του τρίτου ορόφου, το οποίο τελικά κατεδαφίσθηκε. Από τα χρόνια της κατοχής αντίκριζε κανείς από την πλατεία πάνω στην ταράτσα του κτιρίου της Τράπεζας την σειρήνα η οποία ειδοποιούσε τους Λαρισαίους για τυχόν επικείμενες εχθρικές αεροπορικές επιδρομές και όχι μόνον. Μ’ αυτή τη μορφή λειτούργησε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960, οπότε ή διοίκηση της Τράπεζας προχώρησε την κατεδάφιση ολόκληρου του κτιρίου. Στη θέση του οικοδομήθηκε το σημερινό τσιμεντένιο κτίριο, επενδυμένο με μαρμάρινες πλάκες, ένας τεράστιος κύβος αισθητικά αδιάφορος. Θα ήθελα να σας συστήσω να συγκρίνετε το σημερινό κτίριο της Τράπεζας με το προπολεμικό νεοκλασικό τη φωτογραφίας και να βγάλετε μόνοι τα συμπεράσματά σας…

[1]. Ο Αχιλλεύς Λογιωτάτου (1847-1896) σπούδασε ιατρική στο πανεπιστήμιο Αθηνών και ήταν εγγονός του λόγιου Ιωάννη Οικονόμου-Λογιωτάτου. Διετέλεσε δήμαρχος Λαρίσης από τον Σεπτέμβριο του 1895 μέχρι τον θάνατό του και το 1888 για ένα μικρό διάστημα βουλευτής.

[2]. Ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα και συγχρωτίσθηκε στενά με την τοπική κοινωνία σε πολλούς τομείς. Μία από τις κόρες του, η Μαρία Δεσύπρη (Αθήνα 1892-Αθήνα 1976) τελείωσε το 1909 το Αρσάκειο της Λάρισας και το 1923 παντρεύτηκε τον Αλέξανδρο Σβώλο, καθηγητή πανεπιστημίου και πολιτικό. Η ίδια εξελέγη μεταπολεμικά βουλευτής με την ΕΔΑτο 1958 και το 1961. Από τον καιρό που ήταν ακόμη νέα και ζούσε στη Λάρισα, πρωτοστατούσε στο φεμινιστικό κίνημα.

[3]. Παπαγιαννόπουλος Ιωάννης, Επαρχία Λαρίσης, Θεσσαλικά Χρονικά, έκτακτος έκδοσις επ’ ευκαιρία της πεντηκονταετηρίδος (1881-1931) από της απελευθερώσεως της Θεσσαλίας. Πανηγυρικός τόμος της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Θεσσαλών, Αθήναι (1935) σ. 282 και Στεργιόπουλος Δημ., Μνημεία Μουσουλμανικής Ιστορίας και Τέχνης στο νομό Λάρισας, εφ. Λαρισαϊκή Ηχώ της 11ης Μαρτίου 1985.

[4]. Στη ΒΔ γωνία επί της Πλατείας Θέμιδος, βρισκόταν το θαυμάσιο νεοκλασικό κτίριο των Δικαστηρίων (Θέμιδος Μέλαθρον), κτίσμα της τουρκοκρατίας (1874), το οποίο αποτεφρώθηκε από πυρκαγιά στις 14 Ιανουαρίου 1905. Κατεδαφίσθηκε τον Οκτώβριο του 1907 και έτσι διαμορφώθηκε ο τεράστιος σημερινός χώρος ο οποίος αποτελεί την μεγάλη Κεντρική Πλατεία της Λάρισας.

Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου

nikapap@hotmail.com

ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΘΗΣΕΑ – ΠΕΙΡΙΘΟΥ:

 Για τη γνωριμία του ήρωα της Αττικής Θησέα και του Πειρίθου μας ιστορεί ο Πλούταρχος. Σύμφωνα μ' αυτόν τον ιστορικό, ο βασιλιάς της Λάρισας Πειρίθους, εγγονός του Φλεγύα και γιος του Ιξίωνα, ακούγοντας πολλά για τη γενναιότητα του ήρωα της Αθήνας, αποφάσισε να τον γνω-

ρίσει για να εξακριβώσει αν αληθεύει αυτή η

φήμη. Με ποιον όμως τρόπο; Πήγε κι έκλεψε

απ’ τον κάμπο του Μαραθώνα ένα κοπάδι βόδια του Θησέα, βασιλιά τότε της Αθήνας. Μόλις ειδοποίησαν οι υποτακτικοί του τον Θησέα,αυτός, χωρίς χρονοτριβή, έτρεξε να τον προφτάσει, μα ο Πειρίθους, όταν τον αντιλήφθηκε, δεν προσπάθησε να ξεφύγει αλλά επέστρεψε θαρραλέα για να τον συναντήσει. Όταν το βλέμμα του ενός έπεσε σ’ αυτό του άλλου,τόσο εντυπωσιάστηκαν απ’ την όψη τους και την αποφασιστικότητά τους, ώστε εγκατέλειψαν την πρόθεσή τους να κτυπηθούν. Ο βασιλιάς της Λάρισας έδωσε πρώτος το χέρι του στον Θησέα και υποσχέθηκε αποζημίωση,όμως ο Θησέας δεν δέχτηκε την αποζημίωση,παρά μόνο ζήτησε τη φιλία του. Στο τέλος η γνωριμία τους επισφραγίστηκε απ’ την αμοιβαία υπόσχεση για αιώνια αδελφική φιλία.Στα χρόνια που ακολούθησαν οι δυο καλοί φίλοι πάντα βοηθούσαν ο ένας τον άλλον στις περιπέτειές τους.

Η ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ: Αξίζει να αναφέρουμε ότι ο Πειρίθους βοήθησε τον Θησέα στην αρπαγή της Ελένης, της πασίγνωστης ωραίας Ελένης, που ήταν κόρη του Δία και της Λήδας,μέσα από τον ναό της Ορθίας Αρτέμιδος στη Σπάρτη1. Αυτό οδήγησε σε πόλεμο την Αθήνα

με τους Διόσκουρους αδελφούς της Ελένης,Κάστορα και Πολυδεύκη, με τελικό αποτέλεσμα την ήττα των Αθηναίων, την επιστροφή της μοιραίας γυναίκας στην πατρίδα της και την αιχμαλωσία της Κλυμένης, αδελφής του Πειρίθου, η οποία έγινε προσωπική δούλα της

Ελένης, ως αντίποινο για τη συνέργεια του Θεσσαλού στην αρπαγή.

ΠΕΙΡΙΘΟΥΣ ΚΑΙ ΘΗΣΕΑΣ ΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΟΥ ΑΔΗ: Όταν αργότερα πέθανε η σύζυγος

του Πειρίθου, Ιπποδάμεια, εκείνος τόλμησε να επιχειρήσει την απαγωγή της κόρης της θεάς Δήμητρας, Περσεφόνης, συζύγου ήδη του Πλούτωνα, που ήταν θεός του Κάτω Κόσμου.

Για τον σκοπό αυτό πήγαν μαζί με τον  Θησέα στον Άδη, όπου αρχικά δέχτηκαν την

ευγενική φιλοξενία του Πλούτωνα, που αγνοούσε τον σκοπό τους. Όταν όμως στην πορεία

ο Πλούτων αντιλήφθηκε τον στόχο της επίσκεψής τους, τους πρόσφερε με πονηριά θρόνους για να καθίσουν (τους θρόνους της Λήθης), όπου και κολλήθηκαν χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν, ενώ στη συνέχεια τυλίχθηκαν ασφυκτικά από φίδια, τιμωρούμενοι κατ’ αυτόν

τον τρόπο για την «ύβρι» τους. Πολύ αργότερα ο Ηρακλής κατέβηκε στον Κάτω Κόσμο

και ελευθέρωσε τον Θησέα (που ήταν απλός συνεργός στην προσπάθεια απαγωγής), ενώ,

όταν κατευθύνθηκε να κάνει το ίδιο και για τον Λαρισαίο βασιλιά, η γη άρχισε να τρέμει,

αναγκάζοντας τον Ηρακλή να παραιτηθεί από την προσπάθειά του2. Μετά από αυτή τη δυ-

ναμική εκδήλωση της αποφασιστικότητας των θεών, ο Ηρακλής εγκατέλειψε τον ήρωα Λα-

πίθη δεμένο με αλυσίδες ως κυρίως ένοχο για την προσπάθεια προσβολής και ατίμωσης

του θεού Πλούτωνα.

Αξίζει συμπληρωματικά να αναφερθεί ότι ο Πειρίθους έλαβε μέρος σε πανελλήνιες εκστρατείες όπως: το κυνήγι του Καλυδώνιου κάπρου, την Αργοναυτική εκστρατεία, τον

Τρωικό πόλεμο καθώς και στην αρπαγή της βασίλισσας των Αμαζόνων Αντιόπης από τον

Θησέα.

1 «ότι Θησεύς, Πειρίθω συνθέμενος Διός θυγατέρας γαμήσαι, εαυτώ μεν εκ Σπάρτης

μετ' εκείνου ήρπασεν Ελένην δωδεκαέτη ούσαν» (Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη, 150).

2. Πειρίθω δε μνηστευόμενος τον Περσεφόνης γάμον εις Αίδου κάτεισι και Διόσκουροι

μεν μετά Λακεδαιμονίων και Αρκάδων είλον Αθήνας και απάγουσιν Ελένην και μετά ταύτης

Αίθραν την Πιτθέως αιχμάλωτον􀀀(...) Θησεύς δε μετά Πειρίθου παραγενόμενος εις Άιδου

εξαπατάται, και «ος» ως ξενίων μεταληψομένους πρώτον εν τω της Λήθης είπε καθεσθήναι θρόνω, ω προσφυέντες σπείραις δρακόντων κατείχοντο. Πειρίθους μεν ουν εις αίδιον δεθείς έμεινε, Θησέα δε Ηρακλής αναγαγών έπεμψεν εις Αθήνας.” (Απολλόδωρος,Βιβλιοθήκη,154).

 * Ο Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου

είναι δάσκαλος του 32ου Δημ. Σχ.

- συγγραφέας

Αχέροντας ο ποταμός των ψυχών ,της αναγέννησης και της αθανασίας «

Αχέροντας , ο μυθικός ποταμός γιός του Ουρανού και της Γαίας αναφέρεται ως , ο σπουδαιότερος ποταμός της αρχαιότητας μετά τον Ωκεανό.
Πολλές οι αναφορές και οι μύθοι για τον παράξενο και μυστήριο ποταμό που μετέφερε τις ψυχές στον Κάτω κόσμο , στο βασίλειο του Άδη .

Στην αρχαιότητα τα νερά του ήταν μαύρα και πικρά ,λέει ο μύθος και δεν φύτρωνε τίποτα στις όχθες του .
Σήμερα τα νερά του είναι γλυκά και πεντακάθαρα με περισσότερα από 600 είδη βλάστησης στις όχθες του .

Κάποτε δεν μπορούσε κανείς να διασχίσει τις πύλες του Άδη, τις φύλαγε ο Κέρβερος ο φοβερός και τρομερός τερατόμορφος σκύλος με τα τρία κεφάλια και την φιδίσια ουρά.
Σήμερα οι πύλες είναι ανοιχτές , προσβάσιμες σε όλους και Κέρβερος δεν υπάρχει.

Αργότερα στα χρόνια της πρώτης χριστιανικής περιόδου, φτιάχτηκε ένας άλλος μύθος που λέει , ότι στις πηγές ζούσε ένας δράκος , τον σκότωσε όμως ο ‘Αγιος Δονάτος , πολιούχος της περιοχής και τα νερά του Αχέροντα μετατράπηκαν σε γλυκά. Έτσι άλλαξε και το όνομα της κοντινότερης πόλης που λεγόταν Ισορεία κι έγινε Γλυκή. Η δε πηγή και πύλη του Κέρβερου που λεγόταν Ομφαλός , λέγεται πλέον Πηγές Αχέροντα .
Τις διασχίζει όποιος θέλει σχετικά εύκολα , αρκεί να αντέξει τα παγωμένα νερά , που αναβλύζουν βρυχώμενα μέσα απο τα βουνά , δημιουργώντας «αχό» ή βρυχηθμό που σύμφωνα με μια ερμηνεία έχει πάρει το όνομά του ο ποταμός.

Το φαράγγι και οι πηγές έγιναν προσβάσιμες μετά το 1996 , όταν άνοιξε το μονοπάτι απο το χωριό προς τις πηγές. Μέχρι τότε η πρόσβαση στις πηγές ήταν δύσβατη κι επικίνδυνη. Το κρυφό πέρασμα το γνώριζαν μόνο οι Σουλιώτες, κάποιοι κυνηγοί και βοσκοί ή εκπαιδευμένοι ορειβάτες και πεζοπόροι αργότερα.
Οι Σουλιώτες ζούσαν ανάμεσα στα ψηλά βουνά , γνωστά ως βουνά Σουλίου ή Κασσόπεια όρη που βρίσκονται πάνω απο τις πηγές του Αχέροντα και το χωριό Γλυκή . Σ΄ένα κρυφό σημείο ανάμεσα τους , όπου τα βουνά σχεδόν διπλώνουν ,σχηματίζοντας ένα φυσικό τοίχος , βρίσκεται το Σούλι και τα άλλα Σουλιοτοχώρια.
Στο κατέβασμα του απο το Σούλι, ο ποταμός σχηματίζει ένα ελικοειδές φαράγγι που πλαισιώνεται απο πανύψηλα απότομα κι επιβλητικά βράχια . Οι πολλές εναλλαγές και χρωματικές αντιθέσεις με σπάνια και πολύ πλούσια χλωρίδα και πανίδα σχηματίζουν ένα παραδεισένιο τοπίο που σου κόβει την ανάσα. Ανεβαίνοντας απο τις πηγές ή πύλες του
Άδη , αν καταφέρεις και περάσεις τα δύσκολα σημεία , γιατί υπάρχουν κάποια , αυτό που αντικρύζεις μπορείς να το παρομοιάσεις μόνο με παράδεισο .

Ίσως γιαυτό είχε τοποθετηθεί απο τον Άδη εκεί ο Κέρβερος για να φυλάει αυτόν τον πλούτο απο τους παρείσακτους ή τους ασεβείς.

Κάποτε ο Αχέροντας έδωσε νερό στους Τιτάνες ,λέει ο μύθος, ο Δίας θύμωσε και τον καταράστηκε να έχει μαύρα και πικρά νερά .
Στην πιο πρόσφατη ιστορία , ο Αχέροντας έδωσε νερό και προστάτεψε και τους Σουλιώτες . Τιτάνες και κείνοι μιας άλλης εποχής , προστάτεψαν το τόπο τους και την ελευθερία τους , με τίμημα την ίδια τους την ζωή και έμειναν στην ιστορία ως ήρωες.
Κατά μια έννοια νίκησαν τον θάνατο κι έγιναν αθάνατοι. Όπως οι ήρωες των αρχαίων μύθων , ο Οδυσσέας, ο Θησέας, ο Ηρακλής και ο Ορφέας, που ήταν οι μόνοι που κατέβηκαν στον κάτω κόσμο και γύρισαν ζωντανοί, έτσι και οι Σουλιώτες , διέσχιζαν τον Αχέροντα και το βασίλειο του Άδη – Βεζύρη παραμένοντας ζωντανοί .
Ανεβοκατεβαίνοντας μέσα από τα δύσβατα και κρυφά μονοπάτια του Αχέροντα, οι Σουλιώτες μετέφεραν τρόφιμα από τον κάμπο για τις οικογένειές τους και τα ζώα τους και κατάφερναν να επιβιώνουν στα άγονα βουνά σε πείσμα όλων των Αγάδων της εποχής που πάσχιζαν να τους υποτάξουν και δεν τα κατάφερναν επι 250 χρόνια , δίνοντας συνεχώς σκληρές μάχες.

Οι Σουλιώτες και το Σούλι έγιναν γνωστοί για το θάρρος και την ανδρεία τους όσο και για την αυτοθυσία τους. Λίγο πολύ όλοι έχουν ακούσει για το Κούγκι ή το Ζάλογγο αλλά ελάχιστοι γνωρίζουν την πραγματική ιστορία του Σουλίου .
Το Σούλι και τα 11 χωριά του, ήταν μια ανεξάρτητη κι ελεύθερη Συμπολιτεία που άντεξε 250 χρόνια ελεύθερη επί Τουρκοκρατίας .
Οι Σουλιώτες δεν πολεμούσαν για να ελευθερωθούν αλλά πολεμούσαν για να μην σκλαβωθούν. Είχαν κερδίσει ήδη την ελευθερία τους , όταν αποφάσισαν να ανέβουν και να ζήσουν στα βουνά δημιουργώντας το δικό τους αυτόνομο και αυτοδιοικούμενο κράτος.
Αυτό που έκανε διαφορετικούς αυτούς τους γενναίους πολεμιστές ήταν η δύναμη της ψυχής τους και η μεγάλη τους πίστη στο Θεό. Πίστευαν στην αθανασία των ψυχών κι αυτό ήταν το πιο ισχυρό τους όπλο που τους έκανε ανίκητους.
Οι Σουλιώτες λέγεται ότι ήταν απόγονοι των Σελλών , εξ ου και το όνομα Σούλι , κατά μια ερμηνεία και Σελλοί ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της Ηπείρου που αργότερα ονομάστηκαν Έλληνες . (wikipedeia)

Σύμφωνα μ΄ αυτήν την ερμηνεία , μπορεί να εξηγηθεί και η σημασία του Αχέροντα ως ο μοναδικός δρόμος για τον τότε Κάτω κόσμο. Μιά και οι Σελλοί κατοικούσαν ψηλά στα βουνά της Ηπείρου ( Πάνω Κόσμος) και ο Αχέροντας κατέβαινε απο κει καταλήγοντας στην θάλασσα, ίσως ήταν ο μόνος δρόμος που υπήρχε , συνδέοντας τον Πάνω και Κάτω Κόσμο , τα βουνά με τη θάλασσα. Γι αυτούς μάλλον άλλος κόσμος δεν θα υπήρχε , δεν θα γνώριζαν άλλον , εκτός από τη δική τους περιοχή.
Στο μέσον περίπου του ποταμού , κάποτε υπήρχε και μια λίμνη που σχηματιζόταν απο τον Αχέροντα και τους παραποτάμους του , Κοκκυτό και Περιφλεγέθοντα , η Αχερουσία λίμνη , που έκρυβε το βασίλειο του Άδη στα επίσης μαύρα νερά και έγκατά της .Στο σημείο που συναντιόταν τα τρία ποτάμια ήταν η φοβερή και τρομερή Στύγα , στα νερά της οποίας λέγεται , ότι βούτηξε τον Αχιλλέα η μητέρα του , για να γίνει αθάνατος.
Σήμερα μετά την αποστράγγιση της που έγινε το 1960 έχει μετατραπεί σ ΄έναν καταπράσινο κι εύφορο κάμπο . Το επιβλητικό Νεκρομαντείο που ανασκάφτηκε το 1958 και βρίσκεται ψηλά σ΄ ενα λόφο , ειναι το μόνο που έμεινε για να μας θυμίζει εκείνες τις εποχές , του μύθους ,τους θρύλους , την ιστορία αλλά και της πεποιθήσεις της Αρχαίας Ελλάδας περί ψυχών και θανάτου.
Ήταν το πιο φημισμένο Νεκρομαντείο της αρχαιότητας και ίσως το μοναδικό , όπου κατέφευγαν οι συγγενείς για να επικοινωνήσουν με τους νεκρούς τους και να πάρουν πληροφορίες για το μέλλον τους μια και πίστευαν ότι οι ψυχές των νεκρών ήταν αθάνατες και είχαν την ικανότητα να βλέπουν το μέλλον μετά το θάνατό τους.
Κάθε νεκρός δε για να διασχίσει το ποτάμι και να οδηγηθεί στον Κάτω κόσμο έπρεπε να πληρώσει τον βαρκάρη Χάροντα με έναν οβολό .
Από τότε είναι γνωστή και η ρήση «ουκ αν λάβεις παρά του μη έχοντος» η οποία λέγεται ότι ειπώθηκε από τον Μένιππο , γνωστό φιλόσοφο της εποχής , στον Χάροντα επειδή δεν είχε να πληρώσει .
Το ίδιο επανέλαβαν και οι Σουλιώτες αργότερα στον Σουλτάνο , αρνούμενοι να πληρώνουν τους αβάστακτους φόρους της Οθωμανικής αυτοκρατορίες . Αυτός ήταν ο βασικός λόγος που τους οδήγησε να ζήσουν στα βουνά και να δημιουργήσουν εκεί τη δική τους αυτόνομη και αυτοδιοικούμενη πολιτεία .

Στην αρχαιότητα λέγεται επίσης , ότι το βάθος του ποταμού ήταν μεγάλο και κάτω από τα πανύψηλα βράχια σχηματιζόταν στοές, λαβύρινθοι και σύραγγες που ήταν αδύνατον να διασχίσει κάποιος χωρίς οδηγό. Αυτόν τον ρόλο έπαιζε ο ψυχοπομπός Ερμής , βοηθούσε τις ψυχές να βρούν τον δρόμο και τους παρέδιδε στον Χάροντα που τους οδηγούσε στο βασίλειο του Άδη όπου εκείνος έκρινε που έπρεπε να πάει η καθεμιά .
Με την πάροδο των αιώνων , ο Αχέροντας κατέβασε χαλίκια και πέτρες απο τα βουνά και το βάθος καλύφτηκε , οι σύραγγες και οι λαβύρινθοι θάφτηκαν και τίποτα δεν θυμίζει πιά τις θλιβερές εκείνες ιστορίες .
Τα νερά είναι ρηχά στο ύψος των πηγών , ανεβαίνοντας το φαράγγι κατά τόπους βαθαίνουν ή δημιουργούν μικρούς καταρράκτες και νερόλακκους καθώς κατεβαίνουν ορμητικά απο τα βουνά.

Κάποτε ήταν ο ποταμός της λύπης και της μεγάλης θλίψης , ο ποταμός του «αχ».
Σήμερα είναι ο ποταμός της χαράς και της αναζωογόνησης μια και τα νερά του περιέχουν πολύ οξυγόνο ,άργιλο και θειάφι και θεωρούνται ιαματικά.

Κάποτε τον Αχέροντα τον διέσχιζε ο Χάροντας ο βαρκάρης .
Σήμερα έχει πολλούς βαρκάρηδες που κάνουν ράφτινγκ, ή ξεναγήσεις και βόλτες αναψυχής.

Α-χέροντας και Χάροντας , λέξεις σχεδόν ομόρριζες, μας υπενθυμίζουν πως για τους Αρχαίους Έλληνες θάνατος και ζωή ήταν όμορες λέξεις, συγγενείς σημασίες. Δεν είναι αντίθετες, όπως επικράτησε αργότερα , αλλά αλληλένδετες έννοιες.
Μια άλλη ερμηνεία της λέξης λέει ότι Αχ – έρων , «ερών» σημαίνει κι αυτός που αγαπά (με περισπωμένη στα αρχαία ελληνικά ), αυτό το «αχ» ως πρώτο συνθετικό μπορεί να σημαίνει και το «αχ» του ερωτευμένου. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε του έρωτα να σε ταξιδεύει στην κόλαση και στον παράδεισο. Ή αλλιώς έρωτας είναι ή άλλη όψη του θανάτου , το πάθος για ζωή , η άλλη όψη του Αχέροντα.

Οι μύθοι μπλέκονται με την ιστορία και τη γλώσσα υφαίνοντας μια πολυδιάστατη πραγματικότητα με πολλές ερμηνείες και σημασίες.
Ανεβοκατεβαίνοντας τον Αχέροντα και τις στενές του πύλες, βιώνεις αυτήν την πολυδιάστατη πραγματικότητα . Έχεις την αίσθηση ότι μια βρίσκεσαι στον Πάνω Κόσμο και τον Παράδεισο , όταν ο ποταμός ειναι ήρεμος , τα καλοκαίρια , αλλά πολύ εύκολα μπορεί να βρεθείς στον Κάτω κόσμο τον χειμώνα που αγριεύει και ξεχειλίζει η οργή του. Πολλοί έχουν πνιγεί κατά καιρούς αγνοώντας τα μηνύματά του.
Όπως ο έρωτας που τη μια σε ανεβάζει στα ύψη και την άλλη σε ρίχνει στα τάρταρα.
Περπατώντας στα στενά του Αχέροντα , στο φαράγγι , βιώνεις αυτήν την αίσθηση, το δέος . Αισθάνεσαι σαν να κινείσαι μεταξύ ζωής και θανάτου.

Στον Αχέροντα με το πέρασμα των αιώνων πάντως η ζωή νίκησε το θάνατο , αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Το βεβαιώνει η μεγάλη ποικιλία ζωής κι ευφορίας της περιοχής που ποτίζεται απο το ποτάμι.
Ο Αχέρων , αχός +ρέων . Ο ποταμός που συμβολίζει τη ροή της ζωής, τη ζωή που γεννιέται ορμητικά κάνοντας θόρυβο, με βουή, αχό , αυτό είναι άλλο ένα χαρακτηριστικό του και άλλη μια ετυμολογική ερμηνεία του.
Είναι αυτό το πάθος για ζωή που κάνει θόρυβο .Είναι η ζωή που όταν τη ζείς με έρωτα ,όταν της δίνεσαι με πάθος γίνεσαι σαν τους Σουλιώτες, σαν τον Οδυσσέα, τον Θησέα, τον Ηρακλή, τον Αχιλλέα . Υπερβαίνεις τον θάνατο και κερδίζεις την αθανασία της ψυχής σου.

Αυτήν την υπέρβαση διδάσκει ο Αχέροντας , ο ποταμός των ψυχών , των ηρώων και των τιτάνων.

Γιατί πάνω απ΄όλα, απ΄όλες τις ερμηνείες και σημασίες αυτού του μυθικού ποταμού , αυτό που μας δίδαξε μέσα απο τους μύθους και την ιστορία , είναι η αθανασία της ψυχής .
Η ύπαρξή της και μετά τον θάνατο . Αυτή ήταν η βασική διδαχή των μύθων του Αχέροντα και του Νεκρομαντείου .
Η γνώση εκείνων των ανθρώπων που κατοίκησαν για πρώτη φορά τα βουνά της Ηπείρου, των Σελλών , των πρώτων Ιερέων του Αρχαίου Μαντείου της Δωδώνης , όπως αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα.

Κάποτε ήταν ο ποταμός των νεκρών .
Σήμερα είναι ο ποταμός των ζωντανών .

Κάποτε ήταν ο ποταμός του θανάτου .
Σήμερα είναι ο ποταμός της αναγέννησης , ο ποταμός της αθανασίας.