Ο ναός του Αγίου Αθανασίου
...του νικολάου παπαθεοδώρου

Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας η Λάρισα διέθετε μόνον έναν ενοριακό ναό, αυτόν του Αγίου Αχιλλίου. Βρισκόταν στο βορειοδυτικό μέρος πάνω στο λόφο της ακρόπολης, του Φρουρίου όπως τον ονομάζουμε όλοι σήμερα.Ιστορικά είναι διαπιστωμένο ότι την ίδια περίοδο υπήρχαν κάποια παρεκκλήσια σε διάφορα σημεία της πόλης, αλλά αυτά ήταν μετόχια και δεν  εξυπηρετούσαν τις χριστιανικές συνοικίες ενοριακά. Άλλωστε ο αριθμός των χριστιανών μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα ήταν αρκετά μειωμένος, επειδή «Οι Λαρισαίοι Τούρκοι είναι μισόχριστοι εις άκρο και θηριώδεις, δεν υποφέρουν να ιδούν άλλη θρησκεία και μάλιστα τη δική μας», όπως αναφέρουν οι Δημητριείς(1) το 1791. Υπήρχαν περίοδοι που ο μοναδικός ναός της πόλης δεν λειτουργούσε, είτε επειδή είχε πυρποληθεί (Ορλωφικά 1769), είτε επειδή  χρησιμοποιήθηκε για ένα διάστημα σαν αποθήκη όπλων και πυρομαχικών (1822- 1827
κατά διαστήματα) και οι χριστιανοί κάτοικοί της εκκλησιάζονταν στην Αγία Μαρίνα ή σε ναούς των γύρω χωριών.
Ο ιστορικός της Λάρισας Επαμεινώνδας Φαρμακίδης στο βιβλίο του «Η Λάρισα» έχει
καταγράψει αποφάσεις των ιεραρχών της Λάρισας (1831 με 1839) για ιερείς οι οποίοι εξυπηρετούσαν τους χριστιανούς στις ενορίες Αρναούτ και Σαρασλάρ μαχαλά(2) «επί το ψάλλειν
εν αυταίς, ευλογείν τε και αγιάζειν τους έν αυτή Χριστιανούς»(3) χωρίς να υπάρχει ναός. Ο
εκκλησιασμός των χριστιανών κατοίκων των συνοικιών αυτών, όπως και όλων των άλλων
συνοικιών της πόλης, γίνονταν αποκλειστικά στον Άγιο Αχίλλιο.
Όμως από τα μέσα του 19ου αιώνα, με τα σουλτανικά μεταρρυθμιστικά διατάγματα (Τανζιμάτ, 1856) δόθηκαν στους χριστιανούς κάποιες θρησκευτικές ελευθερίες. Από τη χρονολογία αυτή παρατηρούμε ότι επιτρέπεται η κωδωνοκρουσία στο ναό του Αγίου Αχιλλίου,η ρίψη του Σταυρού κατά την εορτή των Θεοφανίων από τον μητροπολίτη από τη γέφυρα του Πηνειού και η ανέγερση νέων ναών.
 Προηγείται ο Άγιος Νικόλαος (1857) και ακολουθούν το 1862 ο ναός των Αγίων Τεσσαράκοντα
Μαρτύρων, ο ναός του Αγίου Αθανασίου το 1869 και οι υπόλοιποι.Για τον ναό του Αγίου Αθανασίου έχει διασωθεί το πληρεξούσιο που υπέγραψαν το 1855 οι κάτοικοι των συνοικιών Αρναούτ και Σαρασλάρ για την κατασκευή του ναού(4), το οποίο έχει ως εξής:
«Σήμερον την 26 Φευρουαρίου του έτους χιλίου οκτακοσίου πεντηκοστού πέμπτου συνελθόντες οικειοθελώς άπαντες οι κάτοικοι του Αρναούτ και Σαρασλάρ Μαχαλά και συσκεφθέντες συνενέσει του Σεβασμιωτάτου Αγίου Λαρίσσης Κυρίου Στεφάνου, απεφασίσαμεν να οι-
κοδωμήσωμεν την εν τω Μαχαλά μας εκκλησίαν του Αγίου Αθανασίου. Προς τούτο δε το
θεάρεστον έργον διορίζομεν τους κυρίους Διονύσιον, Δημήτριον Σμυρλή, Αναγνώστην Μακρήν, Μιχαλόν Χ/Μέμου, Ιωάννην Θεολόγου,Αποστόλην Εμμανουήλ, Δημήτριον Δραμάνην και Αθανάσιον Τριανταφύλλου (οίτινες θέλουσι διορίσει και άλλους εν καιρώ ανάγκης) απολύτους πληρεξουσίους να φροντίσωσιν τόσον εις την είσπραξιν των συνεισφορών όσον και λοιπάς (εννοεί δωρεάς) μέχρι της αποπερατώσεως της οικοδομής ταύτης. Διό και υπεγράφη το παρόν παρ’ όλων των Μαχαλιωτών και εδόθη εις χείρας των κυρίων πληρεξουσίων. Και υποφαινόμεθα.Την εικοστήν έκτην (26) Φευρουαρίου 1855. Αρναούτ Μαχαλά Λαρίσσης». Ακο-
λουθούν είκοσι μία (21) υπογραφές μαρτύρων.Προηγούνται οι ιερείς Παπαπόστολος και Κων-
σταντίνος του Αρναούτ Μαχαλά και έπονται οι υπόλοιποι, όλοι κάτοικοι των δύο ενοριών.
Θα σχολιάσουμε στην αρχή ορισμένα ονόματα που διαβάζουμε στο πληρεξούσιο:

-Μητροπολίτης Λαρίσης το 1855 ήταν ο Στέφανος Β’ (1853-1870) από το Αϊβαλί (Κυδωνιές
της Μ. Ασίας) αυστηρός τηρητής των εκκλησιαστικών τύπων. Μετά την εξόδιο ακολουθία το 1870, ενταφιάσθηκε πίσω από το ιερό της Βασιλικής του Αγίου Αχιλλίου.
- Ο αναφερόμενος ως Διονύσιος πιστεύεται ότι είναι ο μετέπειτα δήμαρχος Διονύσιος Γαλάτης (1887-1895) από την Ιθάκη. Εγκαταστάθηκε στη Λάρισα από πολύ νωρίς στη συνοικία
Αρναούτ και ασχολήθηκε με την εμπορία του σίτου. Το1877 ήταν προξενικός πράκτορας της
Γαλλίας.
-Από τα άλλα ονόματα γνωστά είναι των Μιχ. Χατζημέμου, Ιω. Σκεμπέ, Δημ. Φαρμακίδη.

Εδώ πρέπει να τονισθεί ότι πολλές οικογένειες της αστικής κοινωνίας της Λάρισας προτιμούσαν κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας να κατοικούν στη συνοικία Αρναούτ, μακριά από το κέντρο της πόλης, γιατί εκεί είχαν τα κονάκια τους οι Τούρκοι μπέηδες.
Τα εγκαίνια του ναού του Αγίου Αθανασίου έγιναν το 1869, αφού κατά τη διάρκεια της κατασκευής το «εκ θεμελίων» όπως αναφέρει ο Επαμ. Φαρμακίδης, οι εργάτες και οι επίτροποι
δέχονταν κατάρες, επιθέσεις και λιθοβολισμούς από τους Οθωμανούς της περιοχής, οι οποίοι
με τον τρόπο αυτό προσπαθούσαν να αποτρέψουν την ομαλή συνέχιση του έργου. Πρώτοι
επίτροποι του ναού αναφέρονται ότι ήταν οι Γεώργιος Φαρμακίδης, Κωνσταντίνος Σηλυβρίδης Αριστ. Χατζημέμος, Παναγιώτης Κουκουτάραςκαι Γεώργιος Κόμης(5).

Η αρχική αρχιτεκτονική του μορφή δεν μας είναι γνωστή. Την περίοδο εκείνη κτίσθηκαν μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα, οι ναοί του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Κωνσταντίνου, των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων και της Ζωοδόχου Πηγής, οι οποίοι είχαν τον ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής, ενώ για τον Άγιο Χαράλαμπο δεν γνωρίζουμε την αρχική του μορφή, γιατί το 1897 πυρπολήθηκε από τους Τούρκους στον ελληνοτουρκικό πόλεμο και ανοικοδομήθηκε εκ νέου το 1901 από το κληροδότημα του Ανδρέα Συγγρού σε ρυθμό σταυροειδή με τρούλο. Για τον Άγ. Αθανάσιο απλώς γνωρίζουμε από δημοσιεύματα εφημερίδων της Λάρισας ότι κατά το τέλος του 19ου αι. βελτιώθηκε αισθητικά. Λογικά η αρχική μορφή του 1869 θα πρέπει να ήταν όπως και των άλλων ναών της εποχής εκείνης, δηλ. μικρή τρίκλιτη βασιλική. Το 1925, προφανώς επειδή ο ναός ήταν απλός και ανεπαρκής ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες της ενορίας, ξανακτίσθηκε από
την αρχή(6). Εντοπίσθηκε μια φωτογραφία του ναού αυτού προπολεμική (1930-1935) από επι-
στολικό δελτάριο του Νικόλαου Κουρτίδη από την Αθήνα. Ο φωτογράφος ανέβηκε στον Υδα-
τόπυργο και από εκεί αποτύπωσε από μακριά το δυτικό τμήμα της Λάρισας. Ο ναός του Αγί-
ου Αθανασίου διακρίνεται καθαρά να ακολουθεί αρχιτεκτονικάτον ρυθμό σταυροειδούς βασιλικής με τρούλο και να έχει μόνο ένα κωδωνοστάσιο στη βορειοδυτική γωνία. Δεξιότερα
του ναού διακρίνεται και το κτίριο του 7ου Δημοτικού Σχολείου, το οποίο κτίσθηκε κατά τη τρίτη δημαρχιακή θητεία του Μιχ. Σάπκα (1929-1934)(7). Η ζωή του ναού αυτού ήταν σύντομη, μόνον 16 χρόνια. Καταστράφηκε ολοκληρωτικά από το σεισμό του 1941 και ο ναός προσωρινά στεγάσθηκε σε αίθουσες του διπλανού σχολείου κατάλληλα διαρρυθμισμένες.
Ο σημερινός μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Αθανασίου εγκαινιάσθηκε το 1987.

Σημειώσεις
(1). Δανιήλ Φιλιππίδης-Γρηγόριος Κωνσταντάς,Γεωγραφία Νεωτερική, Εν Βιέννη (1791), επανέκδοση του 1988, σ. 169.

(2). Αρναούτ μαχαλάς ήταν η σημερινή συνοικία του Αγίου Αθανασίου και Σαρασλάρ μαχαλάς
η περιοχή μεταξύ Αγίου Αθανασίου και της γέφυρας, κατά μήκος της δεξιάς όχθης του Πηνειού.

(3). Φαρμακίδης Επαμεινώνδας, Η Λάρισα, από των μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτή-
σεως αυτής εις την Ελλάδα (1881), Βόλος (1926)σ. 264-267.

(4). Γουργιώτης Γιώργος, Μικρά Μελετήματα.Κοινοτικά έργα στη Θεσσαλία τα τελευταία χρόνια πριν από την προσάρτηση,Αθήνα (2000) σ. 136-143.

(5).Φαρμακίδης Επαμεινώνδας, Η Λάρισα, από των μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτή-
σεως αυτής εις την Ελλάδα (1881), Βόλος (1926)σ. 19.

(6). Αβραμόπουλος Μιχ.- Βουτσιλάς Βασ., Λάρισα, Λάρισα (1962) σ. 54.

(7). Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Μιχαήλ Σάπκας, ο ευπατρίδης πολιτικός (1873-1956), Λάρισα
(2013) σ. 135.

(πηγή.ελευθερία λάρισας)