Αίσωπος: Ο μεγαλύτερος μυθοποιός της αρχαιότητας

Προτομή τού Αισώπου

Τους εξαιρετικούς μύθους του Αισώπου, λίγο πολύ όλοι τους ξέρουμε. Για τον ίδιο τον Αίσωπο όμως τι γνωρίζουμε;.... Έζησε τελευταίες δεκαετίες 7ου αι. πΧ - πρώτες του 6ου αι. π.Χ. Πολλές πόλεις ερίζουν για την καταγωγή του: Φρυγία-Μεσημβρία-Σάμος. Είναι ο διασημότερος από τους αρχαίους μυθοποιούς, αναμφισβήτητος πατέρας του αρχαίου μύθου. Θεωρείται επίσης ο κορυφαίος της λεγόμενης διδακτικής μυθολογίας.

Ήταν ταπεινής καταγωγής και πραγματικό τέρας ασχήμιας: μαυριδερός, καμπούρης, τραυλός, κοντόλαιμος, στραβοπόδης και με κεφάλι τριγωνικό. Δεν ήταν μόνο οι μύθοι που προκαλούσαν το γέλιο, αλλά και η ίδια η μορφή του, η φωνή του και ο τρόπος ομιλίας του. Είπε σε κάποιον που τον κορόιδεψε: «Μη δίνεις προσοχή στη μορφή, αλλά στο μυαλό μου».
Γεννήθηκε από οικογένεια δούλων. Από την αγορά της Εφέσου, που τον πήγε για πώληση ο ιδιοκτήτης του, τον αγόρασε ο σοφός Ξάνθος από τη Σάμο, που εκτίμησε το έξυπνο βλέμμα του. Μαζί του άρχισε να ταξιδεύει και να γνωρίζει τον κόσμο. Μετά ο Ξάνθος τον πούλησε σ' έναν άλλο Σάμιο σοφό. Αυτός εκτιμώντας τα πνευματικά του χαρίσματα και κυρίως τη σοφία και την ευφυΐα του, τον απελευθέρωσε. Όλοι παραδέχονταν πως ήταν ιδιαίτερα οξυδερκής άνθρωπος με κοφτερή και διεισδυτική κοινωνική ματιά. Γι' αυτό και οι μύθοι του δεν ήταν παρά διδακτικές αλληγορίες-παραβολές (αφηγήσεις που χρησιμοποιούν πράξεις φανταστικών χαρακτήρων, για να γίνει ένα μήνυμα πιο αισθητό) για τη ζωή την ίδια και τον άνθρωπο.
Οι περισσότεροι χαρακτήρες στις ιστορίες του είναι ζώα, μερικά από τα οποία αντιπροσωπεύουν ανθρώπινους χαρακτήρες σε ό,τι αφορά την ομιλία και τα συναισθήματα. Τα πιο πολλά όμως διατηρούν τις ιδιότητες που έχουν σαν ζώα: οι χελώνες είναι αργές, οι λαγοί τρέχουν. Χρησιμοποιεί αυτές τις ιδιότητες και τις φυσικές τάσεις των ζώων για να τονίσει τις ανθρώπινες αδυναμίες και τη σοφία. Επίσης για να εξάρει ή να στηλιτεύσει χαρακτήρες και συμπεριφορές. Κάθε μύθος έχει κι ένα ηθικό δίδαγμα. Μικρά τα αφηγήματά του διακρίνονται για τον ηθικοδιδακτικό τους ρόλο. Για τον λόγο αυτόν χρησιμοποιείται αιώνες τώρα για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών.
Τι δίδαξε ο Αίσωπος: «Η ευγνωμοσύνη είναι χαρακτηριστικό των ευγενών ψυχών»......... «Η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι προάγγελος της δυστυχίας»........... «Η ανέχεια δεν αναγνωρίζει νόμους»........ «Η κακοτυχία δοκιμάζει την ειλικρίνεια των φίλων»........ «Η εκδίκηση θα βλάψει τελικά τον εκδικητή»........ «Μπορεί τα ρούχα να συγκαλύψουν έναν ανόητο, αλλά τα λόγια του θα τον αποκαλύψουν»...... Είναι δάσκαλος της ηθικής. Υπερασπίζεται την αρετή, εχθρεύεται την αχρειότητα. Διαχρονικές συμβουλές του: «Μην επιδιώκεις πολλά πράγματα μαζί»........ «Υπάρχει πάντα κάποιος περισσότερο δύστυχος από σένα».......Επίσης μας προειδοποιεί: «Πρόσεξε μη χάσεις την ουσία, προσπαθώντας να πιάσεις τη σκιά».......Ας γελάσουμε με μια μύγα πάνω σε άρμα που έτρεχε: «Πω - πω σκόνη που σήκωσα!».
Δεν έγραψε κανέναν από τους μύθους, αλλά τους διηγούνταν προφορικά. Συνήθιζε να πλάθει ιστορίες και να τις λέει γύρω του. Είναι παρμένες από την καθημερινή ζωή και τη φύση. Με τον καιρό απέκτησε μεγάλη φήμη κι όλοι έτρεχαν να ακούσουν κάποιον μύθο. Σιγά-σιγά οι μύθοι του άρχισαν να μεταδίδονται από στόμα σε στόμα μεταξύ των ανθρώπων. Ήταν ευφυέστατος, παρατηρητικός, είχε αυτό το ταλέντο να πλάθει μύθους για να περνάει μηνύματα, να διδάσκει ήθος και να καυτηριάζει την αδικία, την προδοσία και γενικά όλες τις ευτελείς πράξεις. Είναι μαέστρος των παραμυθιών και μεγάλος γνώστης των τεχνικών της αφήγησης. Μέσα απ' αυτά δεν περνάμε απλά την ώρα μας, αλλά σκεπτόμαστε, μαθαίνουμε και προβληματιζόμαστε.
Το άδοξο και τραγικό του τέλος στους Δελφούς: Κάποτε βρέθηκε στους Δελφούς ως απεσταλμένος του Κροίσου για να πάρει χρησμό. Αηδίασε, καθώς λένε, με την απληστία και τη φιλαργυρία τους, δεν παρέδωσε τον χρυσό, αλλά τον έστειλε πίσω. Ειρωνεύτηκε τους ιερείς του Μαντείου ότι μαντεύουν για να πλουτίζουν και τους κατοίκους των Δελφών ότι αντί να καλλιεργούν τα κτήματα και να φροντίζουν τα ζώα τους, ζούσαν από τα αφιερώματα των προσκυνητών. Αυτό το θράσος εξόργισε τους ιερείς, οι οποίοι τον παγίδευσαν βάζοντας «φιάλην χρυσήν» στις αποσκευές του. Μετά τον κατηγόρησαν για κλέφτη και ιερόσυλο. Τον δίκασαν άδικα και τον καταδίκασαν σε θάνατο, ρίχνοντάς τον από τις Φαιδριάδες Πέτρες των κορυφών του Παρνασσού, που πετούσαν τους κακούργους.......(κρίμα για την αδικία, μας προκαλεί μεγάλη λύπη, στεναχώρια, συμπάθεια και οίκτο....).
Επίλογος: 2.500 χρόνια αργότερα ο Αίσωπος ζει και βασιλεύει και συνεχίζει να μαγεύει μικρά και μεγάλα παιδιά. Δεκάδες προσπάθησαν να τον αντιγράψουν, μάταια όμως, καθώς το χιούμορ, η σάτιρα, τα ευφυολογήματα, αλλά και οι σοβαρές σκέψεις του σπουδαίου Έλληνα μυθοποιού, δεν έχουν ιστορικό όμοιό τους. Παρά το γεγονός ότι ήταν ταπεινής καταγωγής και δούλος, οι Αθηναίοι τού έστησαν αργότερα ανδριάντα για να δείξουν ότι κάθε άνθρωπος αξίας, πρέπει να τιμάται.
Οι μύθοι του έχουν μια ιδιαίτερη χάρη, μια θαυμαστή απλότητα και άφταστη διδακτικότητα. Με την κομψή συντομία και την απλότητά τους, διατηρούν αιώνες τώρα την αναλλοίωτη ικανότητα να συγκινούν και να ψυχαγωγούν μικρούς και μεγάλους, αλλά και να διδάσκουν. Οι μύθοι του υπολογίζονται σε 584... Δεν καταφέρνω να αντισταθώ και να μην αναφέρω συνοπτικά έναν: «Η καλιακούδα που ζήλευε τα περιστέρια»: Βούτηξε στον ασβέστη, άσπρισε, αναμείχθηκε, καλοπερνούσε. Όταν έβγαλε φωνή, την κατάλαβαν, την τσιμπούσαν, την έδιωξαν. Γυρίζει στα κοράκια, την εκδίωξαν (ήταν άσπρη). Δίδαγμα: Μην αρνούμαστε την οικογένεια, τους δικούς μας για κανέναν λόγο. Οι ξένοι μάς απομακρύνουν. Η οικογένεια είναι το ασφαλές, το σίγουρο καταφύγιό μας...

Από τον Ευάγγελο Μπαλντούνη,
φιλόλογο