ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΘΕΟΤΗΤΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΥΘΟ

Η Νέμεσις

 

Κώστας Οικονόμου

 

Από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα

ΓΕΝΙΚΑ – ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ: Η Νέμεσις υπήρξε αρχαιότατη θεότητα, που άλλοτε προσδιορίζεται ως Ιχναίη(α), άλλοτε ως Αδράστεια ή Ραμνουσία. Το όνομά της προέρχεται από το ρήμα «νέμω», οπότε δήλωνε αρχικά τη δίκαιη διανομή, τη μοιρασιά που γίνεται βάσει νόμιμης εξουσίας. Αργότερα απέκτησε τη σημασία της δικαστικής δράσης εκ μέρους της εξουσίας, ώστε να απονεμηθεί δικαιοσύνη. Μεταφορικά λέγοντας «Νέμεση» εννοούμε τη θεία δίκη.

ΟΙ ΠΗΓΕΣ: Κατά τη “Θεογονία” του Ησιόδου, η Νύχτα δίχως σύντροφο αρσενικό γέννησε την Νέμεση, για να κρατά ισορροπία στις ανθρώπινες υποθέσεις¹. Στα “Διονυσιακά” του Νόννου² έχουμε μια διαφορετική άποψη, που θέλει την Νέμεση κόρη του Ωκεανού, ενώ ο Υγίνος³ χαρακτηρίζει γεννήτορες της Νέμεσης το Έρεβος και τη Νύχτα.

ΡΑΜΝΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΑΔΡΑΣΤΕΙΑ: Ονομαζόταν, επίσης, Ραμνουσία, εξαιτίας ενός αγάλματος και ενός ναού της στον Ραμνούντα της Β. Αττικής. Το επίθετο Αδράστεια που της αποδόθηκε, και που σημαίνει «εκείνη από την οποία κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει», ανήκε μάλλον στη φρυγική θεότητα Κυβέλη και αποδόθηκε στη Νέμεση μεταγενέστερα. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε πως υπήρχε ναός αφιερωμένος στη θεά και στη Σμύρνη.

ΤΙΜΩΡΟΣ ΤΗΣ ΥΒΡΕΩΣ: Η Νέμεσις ως θεότητα προσωποποιούσε, μαζί με τη Θέμιδα και την Ειμαρμένη, την έννοια της δικαιοσύνης και της αποκατάστασης της τάξης στη φύση, στην κοινωνία, στον κόσμο ευρύτερα, όταν αυτή διασαλευόταν. Τότε τιμωρούσε την υπεροψία και την αλαζονεία των ανθρώπων, τη λεγόμενη “ύβριν”. Αν κάποιος αδικεί τους άλλους συνεχώς, τότε κάποια στιγμή η ίδια η ζωή, ή η Νέμεσις για τους αρχαίους Έλληνες, θα του θέσει ένα επώδυνο »φρενάρισμα» στην πορεία του. Είναι η λεγόμενη θεία δίκη.

Ο ΜΥΘΟΣ: Κάποιοι αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Απολλόδωρος, γράφουν πως η Νέμεσις όταν ενώθηκε με τον Δία, γέννησε την Ελένη. Παρόλο που η Νέμεσις υπέστη μεγάλη καταδίωξη για να αποφύγει το Δία. Κατά την καταδίωξή της πέρασε από στεριές και θάλασσες, αλλάζοντας συνέχεια τη μορφή της. Όταν την έφτασε ο Δίας, ενώθηκε τελικά μαζί του με τη μορφή χήνας, όταν εκείνος είχε τη μορφή κύκνου. Η Νέμεσις γέννησε ένα αυγό το οποίο βρήκε στο δάσος ένας βοσκός και το έδωσε στη Λήδα. Η Λήδα το έκλεισε σε ένα ντουλάπι και όταν γεννήθηκε η Ελένη, την ανέθρεψε σαν κόρη της. Όμως, υπάρχουν τουλάχιστον άλλες δύο εκδοχές για το αυγό αυτό. Κατά την πρώτη εκδοχή, ο Ερμής το έριξε στον κόρφο της Λήδας. Ενώ κατά τη δεύτερη το αυγό αυτό έπεσε από τον ουρανό.

ΝΕΜΕΣΙΣ ΚΑΙ ΤΕΛΧΙΝΕΣ: Σε κάποιες αρχαίες μυθογραφικές διηγήσεις διαβάζουμε πως από την ένωση του Ταρτάρου και της Νέμεσης γεννήθηκαν οι Τελχίνες. Τα ονόματα αυτών των Τελχινών ήταν Χρυσός, Άργυρος και Χαλκός, από τα μέταλλα που είχαν ανακαλύψει. Ο Βακχυλίδης, αντίθετα, ισχυρίζεται πως τα ονόματα αυτών ήταν: Ακταίος, Μεγαλήσιος, Ορμενός και Λύκος. Οι Τελχίνες ήταν μάγοι ή πνεύματα που προκαλούσαν βροχή, χαλάζι, χιόνι και κεραυνούς. Περιγράφονται συχνά δίχως χέρια ή πόδια. Ήταν όντα αμφίβια και είχαν κάτι από άνθρωπο και κάτι από ψάρι. Τους περιέγραφαν με μεμβράνη στα δάχτυλα, ενώ φημισμένες οικογένειες ισχυρίζονταν ότι κατάγονταν από τη γενιά τους! Πάντως στους Τελχίνες θα αναφερθούμε με περισσότερες λεπτομέρειες στη σχετική ενότητα.

ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΗΣ ΘΕΑΣ: Σύμβολα της θεάς είναι ο πήχυς και το χαλινάρι. Τα σύμβολα αυτά είναι ιδιαίτερα ενδεικτικά. Με τον πήχυ η Νέμεσις προσμετρά τις ανθρώπινες σκέψεις, τα συναισθήματα, τις δράσεις, ενώ με το χαλινάρι θέτει ένα όριο στην αχαλίνωτη ασυδοσία του εγωισμού των ανθρώπων. Έτσι η έπαρση και αλαζονεία των θνητών έναντι των Νόμων, η “ύβρις” δηλαδή, και η αδιαφορία για το κοινό καλό, “θεραπεύονται” με τη δράση της Νέμεσης που εν τέλει απονέμει τη δικαιοσύνη.

ΠΑΡΑΘΕΜΑ: Ορφικός Ύμνος [61]: εις την Νέμεσιν. “Εσένα τη Νέμεση καλώ,
τη βασίλισσα την πανίσχυρη, μέσω της οποίας αποκαλύπτονται οι πράξεις των θνητών ανθρώπων, την αιώνια, την αξιοσέβαστη, με την απεριόριστη όραση, εκείνη που αγκαλιάζει με το ορθό και το δίκαιο. […] σε κάθε θνητό είναι γνωστή η επιρροή σου, και οι άνθρωποι βογγούν πίσω από τα δίκαια δεσμά σου, γιατί κάθε σκέψη καλά κρυμμένη στο μυαλό, ξεκάθαρα αποκαλύπτεται στη θέα σου. […] Έλα ευλογημένη και ιερή Θεά, εισάκουσε την προσευχή μου, και βάλε στη φροντίδα σου τη ζωή του πιστού σου, την αγαθοεργή σου βοήθεια δώσε στην ώρα της ανάγκης, και άφθονη ισχύ στη δύναμη της λογικής, τις σκέψεις τις ασεβείς, τις αλαζονικές και τις χαμερπείς διώξε μακριά”.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Στράβων,9.1.17. Απολλόδωρος 3.127. Υγίνος, Αστρονομία, 2.8.. Παυσανίας, 7.5.3. Νόννος, Διονυσιακά, 48, 375. Βακχυλίδης, Αποσπ. Ομηρικός Ύμνος III στον Δήλιο Απόλλωνα 89f. Ορφικός Ύμνος 61 στην Νέμεσιν. Βακχυλίδης Αποσπ. 52 (από τον Τζέτζη περί Θεογονίας) Dr. Vollmer, WörterbuchderMythologieallerVölker, Stuttgart: Hoffmann’scheVerlagsbuchhandlung, 1874. ΛεξικόνΣουΐδα, λήμμα: Ραμνουσία Νέμεσις.

1. Ησίοδος, Θεογονία, 223.
2. Νόννος, Διονυσιακά, 48, 375.
3. Υγίνος, Αστρονομία, 2.8.

Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET