ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑ

Η νοσηλευτική περίθαλψη στη Λάρισα

Ιστορική αναδρομή

Το Κουτλιμπάνειον Δημοτικόν Νοσοκομείον Λαρίσης. Φωτογραφία του 1930 περίπου

Εισαγωγή – Αρχαίοι και Βυζαντινοί χρόνοι
Από τη στιγμή που ο νομαδικός βίος του αρχέγονου ανθρώπου οδηγήθηκε σε ομαδική συμβίωση, γεννήθηκε αυτόματα και η ανάγκη αντιμετώπισης μαζικών ή μεμονωμένων προβλημάτων υγείας.

Αρχικά η θεραπεία τους γινόταν με τρόπους εντελώς πρωτόγονους, συνήθως από άτομα με μακροχρόνια λαϊκή εμπειρία. Η κατάσταση αυτή διατηρήθηκε επί χιλιετίες, σχεδόν αναλλοίωτη και μόνο κατά τους κλασικούς χρόνους μπορούμε να εντοπίσουμε τα πρώτα οργανωμένα κέντρα θεραπείας. Ήταν τα περίφημα Ασκληπιεία, ιερά όπου λατρεύονταν ο θεός της ιατρικής Ασκληπιός και στα οποία παρείχετο ιατρική φροντίδα. Είναι γνωστό από τη μυθολογία ότι η μητέρα του Ασκληπιού Κορωνίδα ζούσε στο Δώτιο πεδίο, παρά τους πρόποδες της Όσσας και του Μαυροβουνίου, γι’ αυτό και στον Πίνδαρο αναφέρεται ως πατρίδα του Ασκληπιού η Λακέρεια, αρχαία πόλη στις υπώρειες της Όσσας, στην περιοχή της σημερινής Αγυιάς. Δάσκαλός του στην ιατρική τέχνη υπήρξε ο σοφός Κένταυρος Χείρων, ο οποίος ζούσε στις δασωμένες και κατάρρυτες πλαγιές του Πηλίου. Πλούσια λοιπόν η συμμετοχή του θεσσαλικού χώρου στη μυθολογική φάση της ιστορίας της ιατρικής. Τα πρώτα Ασκληπιεία ιδρύθηκαν στη Θεσσαλία και μάλιστα αυτό της Λακέρειας θεωρείται το αρχαιότερο, ενώ της Τρίκκης το επιφανέστερο όλων.
Ο Ιπποκράτης, ο μεγαλύτερος των ιατρών της αρχαιότητας, γεννημένος στην Κω περί το 460 π.Χ., προσέδωσε αίγλη στις θεραπευτικές ιδιότητες των Ασκληπιείων. Είναι γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια της ζωής του εγκαταστάθηκε στη Λάρισα, όπου εξάσκησε την ιατρική στην περιοχή μας. Κατά τους χρόνους του Ιπποκράτη η πόλη μας διέθετε Ασκληπιείο και μάλιστα στον λόφο της Ακροπόλεως, το σημερινό Φρούριο, κοντά στο ναό του Ελευθερίου Διός, όπως πιστεύουν ορισμένοι αρχαιολόγοι. Για το πότε ιδρύθηκε το Ασκληπιείο αυτό φαίνεται ότι υπάρχει κάποια χρονολογική αφετηρία. Ο Αριστείδης Αραβαντινός στο βιβλίο του «Ασκληπιός και Ασκληπιεία» αναφέρει ότι στο Βρετανικό Μουσείο εντόπισε αργυρό νόμισμα της Λάρισας του 5ου π. Χ. αιώνα, το οποίο παριστάνει τον Ασκληπιό να προσφέρει τροφή στον όφη, το σύμβολό του. Ο Ιπποκράτης στα συγγράμματά του αναφέρει περιγραφές νοσημάτων σε ασθενείς του εδώ στη Λάρισα και τον γειτονικό Κραννώνα. Πέθανε περί το 370 π.Χ. σε μεγάλη ηλικία στην πόλη μας και ενταφιάσθηκε κοντά στον δρόμο προς τη Γυρτώνη. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα, οι χριστιανοί κάτοικοι της Λάρισας έδειχναν στους ξένους περιηγητές με υπερηφάνεια τον τάφο και τη σαρκοφάγο του μεγάλου γιατρού της αρχαιότητας.

 

Τουρκοκρατία
Επί τουρκοκρατίας, οργανωμένες μονάδες υγειονομικής περίθαλψης ήταν μόνο τα λοιμοκαθαρτήρια, τόποι απομόνωσης πασχόντων από λοιμώδεις ασθένειες. Στις ίδιες μονάδες αλλά σε διαφορετικούς χώρους, φιλοξενούνταν για κάποιο χρονικό διάστημα και άτομα που είχαν έλθει σε επαφή ή είχαν ζήσει σε περιοχές όπου ενδημούσε βαριά λοιμική νόσος. Ήταν η γνωστή καραντίνα.
Στη διαθήκη του Τουραχάν μπέη, του Τούρκου κατακτητή της Λάρισας, η οποία συντάχθηκε γύρω στα 1450, ανιχνεύονται νύξεις ότι ο κατακτητής δημιούργησε στην πόλη μας ξενώνα, ο οποίος χρησιμοποιείτο σαν υποτυπώδες νοσηλευτήριο.
Επίσης σε κάποιο δωρητήριο έγγραφο του Ομέρ μπέη, γιου του Τουραχάν μπέη, αναφέρεται ότι ο πρώτος ίδρυσε κελί, στο οποίο και προσέφερε φιλοξενία στους ενδεείς, τους ασθενείς και τους πάσχοντες. Μάλιστα ο ιστορικός της Λάρισας Επαμεινώνδας Φαρμακίδης υποστηρίζει ότι το κελί αυτό αποτελεί την πρώτη ένδειξη υποτυπώδους νοσοκομείου στη Λάρισα.
Κατά τον 19ο αιώνα, στην περιοχή του Αλκαζάρ, λειτούργησε τουρκικό στρατιωτικό νοσοκομείο. Ο Θρασύβουλος Μακρής, το επιβεβαιώνει σε άρθρο του στην τοπική εφημερίδα «Νέα Ημέρα» της 29ης Σεπτεμβρίου 1935: «Εις τον κήπον τούτον [εννοεί το Αλκαζάρ] ήτο άλλοτε μέγα κτίριον χρησιμεύον ως Νοσοκομείον. Εις τούτο, κατόπιν αυστηράς διαταγής του τότε Τούρκου διοικητού, ενοσηλεύοντο δωρεάν και χριστιανοί, τους οποίους επεσκέπτοντο εναλλάξ καθ’ εκάστην οι νεαροί τότε ιατροί Αναστάσιος Ζαρμάνης, Παναγιώτης Θεοχαρίδης, Α. Αστεριάδης [παππούς] και Κων. Μαρκίδης». Επρόκειτο για ένα ψηλό διώροφο οικοδόμημα, το «Χαστανιέ» όπως το αποκαλούσαν Τούρκοι και Έλληνες της Λάρισας. Το νοσοκομείο αυτό μετά την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων το 1881 εγκαταλείφθηκε και έτσι με το χρόνο το κτίριο ερημώθηκε και τελικά κατεδαφίσθηκε.

 

Μετά το 1881
—Tα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια, μια φιλάνθρωπη και απλοϊκή μορφή που έφθασε στη Λάρισα για να αναλάβει τη θέση του δικαστικού κλητήρα στο Πρωτοδικείο της πόλης, ο Ιωάννης Παπαϊωάννου ή μπαρμπα-Γιάννης όπως τον αποκαλούσαν, έβαλε τις βάσεις για να ξεκινήσει η λειτουργία υποτυπώδους νοσηλευτηρίου στην πόλη. Γράφει γι’ αυτόν στα «Απομνημονεύματά» του ο γιατρός και μετέπειτα δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας: «Ο Παπαϊωάννου εγκατέστησε εις ένα δωμάτιον της εν τη οικία Καθεκλά κατοικίας του, η οποία έκειτο έναντι του τωρινού Ναού των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης τέσσαρας κλίνας με όλα τα χρειώδη και ετοποθέτησεν εις αυτάς βαρέως πάσχοντας απόρους εντοπίους και ιδιαίτατα ξένους, οι οποίοι δεν είχον πού την κεφαλήν κλίναι. Τούτους περιέθαλπτεν ο ίδιος προσωπικώς και οι πρώτοι ιατροί της πόλεως, δωρεάν».
—Η δημιουργία όμως του πρώτου νοσοκομείου στη νεώτερη ιστορία της Λάρισας οφείλεται στις ενέργειες του δημάρχου Διονυσίου Γαλάτη και στη γενναιοδωρία του ευεργέτη Ιωάννη Κουτλιμπανά από το Ζάρκο. Για την ίδρυσή του, αναφέρει σχετικά σε μελέτη του ο ιατρός Αχιλλέας Τζήμας: «Δημαρχούντος του Διονυσίου Γαλάτη ήλθεν εις Λάρισαν εκ Ρουμανίας, ο εκ Ζάρκου Θεσσαλίας καταγόμενος Ιωάννης Κουτλιμπανάς, αγράμματος μεν αλλά αλτρουϊστής, πλουτίσας εις την παραδουνάβιον εκείνην χώραν. Η άφιξίς του εις την πατρίδαν εσχετίζετο με την απόφασιν να διαθέση μέρος της περιουσίας του εις φιλανθρωπικούς σκοπούς». Πράγματι χάρις και στη δωρεάν παραχώρηση οικοπεδικών εκτάσεων ιδιοκτησίας του Χαφούζ εφέντη σε μια προνομιακή θέση της πόλης, κοντά στην δεξιά όχθη του Πηνειού, έγινε η θεμελίωσή του νοσοκομείου «Ρηγας Φεραίος» στα τέλη Φεβρουαρίου του 1889 από τον μητροπολίτη Νεόφυτο. Δυστυχώς όμως λίγα χρόνια μετά τη θεμελίωση του νοσοκομείου, ο ευεργέτης Ιωάννης Κουτλιμπανάς απεβίωσε και έτσι δεν μπόρεσε να δει ολοκληρωμένους τους καρπούς της δωρεάς του. Προς τιμήν του η δημοτική αρχή ονόμασε το ίδρυμα Κουτλιμπάνειον Δημοτικόν Νοσοκομείον Λαρίσης, και το 1895 τοποθέτησε στον προαύλιο χώρο την προτομή του, η οποία υπάρχει μέχρι και σήμερα.
Το νοσοκομείο στην αρχική κατασκευή του ήταν μονώροφο, με ανεπτυγμένες 50-60 κλίνες και διέθετε πολλούς άλλους βοηθητικούς χώρους. Το επιστημονικό προσωπικό αποτελείτο ουσιαστικά από έναν μόνιμο γιατρό παθολόγο, ενώ όταν η ανάγκη απαιτούσε την παρουσία και άλλων ειδικοτήτων, προσκαλούνταν ιδιώτες γιατροί από την. Το νοσηλευτικό προσωπικό αποτελούσαν δύο αδελφές νοσοκόμοι, ενώ το διοικητικό και το βοηθητικό προσωπικό απαρτίζονταν συνολικά από 6 άτομα. Tο 1897 κατά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο και την κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους, το Νοσοκομείο χρησιμοποιήθηκε από τους κατακτητές, οι οποίοι το βανδάλισαν.
Το 1939 με δαπάνη του κληροδοτήματος του Λαρισαίου εμπόρου Τριανταφύλλου προστέθηκε δεύτερος όροφος στο Νοσοκομείο. Τον Μάρτιο του 1941 καταστράφηκε από τους γερμανικούς βομβαρδισμούς η βορειοδυτική πτέρυγα. Το κτίριο εγκαταλείφθηκε και ασθενείς και προσωπικό μεταφέρθηκαν για την υπόλοιπη κατοχική περίοδο στην ιδιωτική κλινική του Νικολάου Ράπτη, που βρισκόταν στην οδό Παπακυριαζή.
Το 1954, επί δημαρχίας Σωτηρίου Ζιαζιά αποφασίσθηκε η κρατικοποίηση του Νοσοκομείου, το οποίο μετονομάσθηκε από Δημοτικό σε Κουτλιμπάνειο και Τριανταφύλλειο Γενικό Νοσοκομείο Λαρίσης, γνωστό σήμερα και ως Γενικό Νοσοκομείο Λάρισας.
—Το 1911 απεβίωσε ο δωρητής της οικοπεδικής έκτασης του Νοσοκομείου Χαφούζ εφέντης και με διαθήκη άφησε ολόκληρη την περιουσία του για την ανέγερση Νοσοκομείου Λοιμωδών Νόσων και Φθισιατρείου. Το κτίριο αναγέρθηκε εκτός πόλεως στην περιοχή κοντά στο αισθητικό άλσος και το 1934, με την εκλογή νέας δημοτικής αρχής, σταμάτησε η λειτουργία του. Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια το οίκημα στέγασε την «Παιδόπολη Λαρίσης Απόστολος Παύλος», ενώ σήμερα εκεί βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της Θεραπευτικής Κοινότητας «Έξοδος».
—Από το 1936 η Λάρισα διαθέτει μεγάλο στρατιωτικό Νοσοκομείο που υπάρχει μέχρι σήμερα. Ονομάσθηκε «Β΄ Στρατιωτικόν Νοσοκομείον» και την περίοδο εκείνη ήταν ένα από τα μεγαλύτερα στρατιωτικά νοσοκομεία του βαλκανικού χώρου. Από το 1940 και μετά το στρατιωτικό νοσοκομείο της Λάρισας ακολουθεί από κοντά τις τύχες της πόλης μας. Με την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στη Λάρισα επιτάχθηκε από τα στρατεύματα κατοχής. Το 1945 το νοσοκομείο περιήλθε και πάλι στην υγειονομική υπηρεσία του στρατού και επαναλειτούργησε με την επωνυμία «404 Γενικόν Στρατιωτικόν Νοσοκομείον Λαρίσης».
—Το πρώτο ιδιωτικό νοσηλευτήριο στη Λάρισα υπήρξε η Πολυκλινική Νικολάου Ράπτη η οποία άρχισε τη λειτουργία του το 1932 στην οδό Παπακυριαζή 21. Είχε ευρύχωρους θαλάμους νοσηλείας για ασθενείς κάθε ειδικότητας και μικροβιολογικό εργαστήριο.
—Με την ίδρυση του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και την υπαγωγή των επιστημών υγείας στην πόλη μας, δημιουργήθηκε το νέο και σύγχρονο Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Λάρισας, το οποίο σήμερα καλύπτει όχι μόνον τις νοσηλευτικές ανάγκες του νομού, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλίας.