Θεσσαλία: Υστερη αρχαιότητα και μεσαίωνας
*Από τον Κων/νο Αθ. Οικονόμου

Η Θεσσαλία στις αρχές του 13ου αιώνα

Α' ΛΟΜΒΑΡΔΙΚΗ ΣΤΑΣΗ– ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΣΤΗ ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ: Στα 1207 (4 Σεπτεμβρίου)οι Βούλγαροι, που επανέκαμψαν, δύο αιώνες μετά την κατάλυση του κράτους τους από τον Βουλγαροκτόνο, ισχυροποιημένοι στο ιστορικό προσκήνιο, στη διάρκεια μιας εισβολής τους στη Μακεδονία, σκότωσαν τον Βονιφάτιο, που
όπως αναφέραμε σε προηγούμενο άρθρο μας ήταν κύριος της Θεσσαλίας, και έστειλαν το κεφάλι του ως τρόπαιο στο βασιλιά τους Ιωαννίτση. Ο θάνατος του κυβερνήτη της Θεσσαλίας ήταν η απαρχή μεγάλων αναταραχών. Η εξουσία πέρασε στα χέρια της χήρας του Βονιφάτιου, Μαρίας, η οποία θα κυβερνούσε στο όνομα του ανήλικου γιου της Δημητρίου, υπό την εποπτεία βέβαια του Λατίνου αυτοκράτορα της Κων/λης Ερρίκου Α΄. Μια μεγάλη μερίδα των Λομβαρδών ιπποτών στην Ελλάδα δεν αποδέχτηκαν τη διαδοχή και το 1208 στασίασαν καταλαμβάνοντας περιοχές της Θεσσαλίας και τη Θήβα. Ο αυτοκράτορας δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια και επικεφαλής ισχυρής στρατιωτικής δύναμης εκστράτευσε εναντίον τους, ενώ οι Λομβαρδοί
της Λάρισας συμμαχώντας με τον Αμμαδαίο Μπούφα του Δομοκού προετοιμάστηκαν για σύγκρουση. Στη μάχη που δόθηκε νότια της Λάρισας, νικήτριες αναδείχτηκαν οι δυνάμεις του αυτοκράτορα,ενώ όσοι Λομβαρδοί ξέφυγαν οχυρώθηκαν όπως - όπως στο κάστρο της ολιγαν-
θρώπου τότε Λάρισας. Ο Ερρίκος τους πολιόρκησε ανεπιτυχώς. Η λύση τελικά δόθηκε με συμφωνία μεταξύ του Γουλιέλμου της Λάρισας, που θεωρείτο προστάτης και πιθανός υποκινητής των Λομβαρδών, και του αυτοκράτορα, σύμφωνα με τους όρους της οποίας ο πρώτος δέχτηκε την επικυριαρχία του αυτοκράτορα και ο δεύτερος διατηρούσε τις κτήσεις
του στη Θεσσαλία. Επίσης, μετά τη συμφωνία, οι επτακόσιοι περίπου Λομβαρδοί
υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τη Λάρισα. Οι διωχθέντες κατευθύνθηκαν μέσω Φαρσάλων στη Νότια Ελλάδα. Οι κάτοικοι της Θεσσαλίας υποδέχτηκαν με τιμές τον Λατίνο αυτοκράτορα γιατί επιθυμούσαν την ειρήνευση. Ο Ερρίκος έμεινε για μικρό χρονικό διάστημα στον Αλμυρό, που ήταν η μεγαλύτερη πόλη στην Ανατολική Θεσσαλία. Το Μάρτιο του 1209 έγινε μια συνάντηση των Λατίνων φεουδαρχών της περιοχής και του αυτοκράτορα στο κάστρο του Ρεβένικου, ίσως κάπου βόρεια των Φαρσάλων, με την οποία ρυθμίστηκαν αναλυτικά οι μεταξύ τους σχέσεις.Έτσι όλοι οι βαρόνοι και ιππότες παραιτούμενοι από τις φιλοδοξίες τους για ανε-
ξαρτησία των περιοχών που ήλεγχαν,αναγνώρισαν την κυριαρχία του αυτοκράτορα.

ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΚΑΙ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΤΟΥ 13ου ΑΙ.: 
 Η εκκλησιαστική κυριαρχία της Ρώμης στα θεσσαλικά πράγματα κράτησε περίπου μια δεκαετία. Τα κυριότερα εκκλησιαστικά κέντρα ήταν η Λάρισα και οι Νέες Πάτρες,που ήταν από το 10ο αιώνα το όνομα της αρχαίας Υπάτης. Ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος της Λάρισας είχε υπό την επίβλεψή του τους επισκόπους της Δημητριάδας, του Αλμυρού, του Γαρδικίου, του Ζητουνίου
(όπως ήταν η μεσαιωνική ονομασία της Λαμίας), του Εζερού και του Δομοκού.
Σύμφωνα με τον σπουδαίο ιστορικό της εξεταζόμενης περιόδου, D.M. Nicol, στη λατινική αρχιεπισκοπή της Λάρισας υπάγονταν ακόμα και οι επισκοπές Φαρσάλων, Σταγών, Θερμοπυλών και Βελεστίνου(1). Ιστορική πηγή για την εποχή αποτελεί η επιστολή του πάπα Ιννοκέντιου Γ΄ την οποία απέστειλε την 19/4/1213 στον Λατίνο αρχιεπίσκοπο της Λάρισας σχετικά με τις προετοιμασίες για τη Σύνοδο του Λατερανού, που θα γινόταν τέσσερα χρόνια αργότερα. Ο πρώτος (αγνώστου ονόματος) Λατίνος επίσκοπος της Λάρισας ήρθε σε σύγκρουση με τον Γουλιέλμο di Larsa κι έτσι ο πάπας του επέτρεψε τη μεταφορά της έδρας του στα Φάρσαλα. (1208)(2). Πάντως ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος της Λάρισας φαίνεται πως είχε μεγάλη δύναμη, αφού ο πάπας Ονώριος Γ΄ στα 1218 όρισε τον ίδιο μαζί με τον αρχιεπίσκοπο Αθηνών ως επικεφαλής της επιτροπής που θα ήλεγχε τις καταγγελίες για κάποια παραπτώματα του αρχιεπισκόπου των Νέων Πατρών. Το 1212, που η μεγαλύτερη έκταση της Θεσσαλίας και πιθανώς και η ίδια η πρωτεύουσά της, ελεγχόταν από τον δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Α΄
Δούκα, ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος κρατούσε ακόμα τον τίτλο του, έστω κι αν η έδρα του ήταν σε άλλη πόλη. Άλλοι Λατίνοι επίσκοποι της εποχής ήταν: στο Γαρδίκι ο Βαρθολομαίος (1210-1217) και στον Δομοκό κάποιος Βαλόν ντε Νταμπιέρ(3). Ορθόδοξοι επίσκοποι την ίδια εποχή ήταν στη μεν Λάρισα ο Καλοσπίτης (1212) στις δε Νέες Πάτρες, μετά την απελευθέρωσή της από το Θεόδωρο Α΄της Ηπείρου, ο Κοστομύρης, στη Δημητριάδα ο Αρσένιος και στον Δομοκό ο Συμεών.

Στο επόμενο άρθρο μας, την επόμενη Κυριακή, θα ασχοληθούμε με τη Θεσσαλία υπό το Δεσποτάτο της Ηπείρου.
* Ο Κωνστανίνος Αθ. Οικονόμου
είναι δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας– συγγραφέας

(1) D. M. Nicol, Το δεσποτάτο της Ηπείρου 1267-1479, Ελληνική Ευρωεκδοτική, 1991, σελίδα 329-346.
(2) Χρήστος Ντάμπλιας, Η Ιστορία της Θεσσαλίας τον 13ο αιώνα μ.Χ., Ηρόδοτος, 2002,, σελίδες 38,39.
(3) Χρήστος Ντάμπλιας, ό.π., σελίδες 38-42.