ΛΑΡΙΣΑ - Μια εικόνα χίλιες λέξεις...
Ο λόφος του Φρουρίου και η γέφυρα

Η σημερινή εικόνα είναι μία από τις πιο δημοφιλείς απόψεις της παλιάς Λάρισας, η βορειοδυτική, την οποία επέλεγαν συχνά οι περιηγητές ζωγράφοι,αργότερα και οι φωτογράφοι του 19ου αιώνα, ίσως επειδή στο εσωτερικό της πόλης δεν υπήρχε κάποια
ενδιαφέρουσα ή ειδυλλιακή περιοχή να  αποτυπώσουν. Η φωτογραφία αυτή είναι του Στέφανου Στουρνάρα, έχει εντοπισθεί σε ένα από τα πρώτα ασπρόμαυρα επιστολικά δελτάρια που κυκλοφόρησε ο γνωστός φωτογράφος του Βόλου και φέρει τον αριθμό 9. Είναι ταχυδρομημένη από τη Λάρισα, με
χρονολογία σήμανσης 30 Δεκεμβρίου 1903. Χρονικά η φωτογραφία μπορεί να τοποθετηθεί περί το 1900.
Ο φωτογράφος στάθηκε στην αριστερή όχθη του Πηνειού, περίπου στο ύψος όπου σήμερα βρίσκεται το στάδιο Αλκαζάρ. Στο κάτω μέρος της φωτογραφίας διακρίνεται το ένα ρεύμα του ποταμού, το αριστερό, και πίσω του το «νησάκι». Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι παλαιότερα υπήρχε μέσα στην κοίτη του ποταμού, στο ύψος του χώρου απ’ όπου άρχιζε η συνοικία Ταμπάκικα (σήμερα Αμπελόκηποι), ένα μικρό σε έκταση νησάκι, το οποίο εκτείνονταν μέχρι
την περιοχή του κήπου του Παπασταύρου[1]και διαχώριζε τον ροή των νερών του ποταμού σε δύο ρεύματα.Στο επάνω μέρος της φωτογραφίας απεικονίζεται η βορειοδυτική πλευρά της πόλης, δηλαδή τμήμα του λόφου του Φρουρίου και η περιοχή της μεγάλης γέφυρας.
Στην άκρη αριστερά μόλις φαίνεται αμυδρά το χαμηλό καμπαναριό του μητροπολιτικού ναού του
Αγίου Αχιλλίου και ένα ισόγειο κτίσμα που πιθανόν να στέγαζε το σχολείο του Τρανού μαχαλά, όπως ονομάζονταν η χριστιανική συνοικία του λόφου του Φρουρίου επί τουρκοκρατίας. Αμέσως μετά διακρίνεται ένα επίμηκες κτίσμα με δύο ανισόπεδες στέγες.
Είναι η εκκλησία του πολιούχου της Λάρισας Αγίου Αχιλλίου, η οποία έμεινε γνωστή σαν βασιλική του Καλλιάρχη, από το όνομα του μητροπολίτη Διονυσίου Καλλιάρχη (1791-1806) που συνέβαλε το 1794 στην ανοικοδόμησή της. Μπροστά από την εκκλησία και σε επαφή μαζί της υπάρχει ένα χαμηλότερο διώροφο κτίσμα με στοές. Σ’ αυτό στεγάζονταν μέχρι την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα εκτός από τα γραφεία της μητροπόλεως και η κατοικία του εκάστοτε
μητροπολίτη. Μάλιστα πολλοί διαπρεπείς ξένοι περιηγητές που επισκέφθηκαν τη Λάρισα τον 19ο αιώνα αναφέρουν ότι φιλοξενήθηκαν σ’ αυτό το οίκημα. Πίσω από τη σκεπή του ναού διακρίνεται μέρος του τρίτου ορόφου και το υπερώο από το αρχοντικό του Ιωάννη Βελλίδη, κτίριο που διακρίνεται λόγω ύψους σε όλες τις απεικονίσεις του λόφου του Φρουρίου.
Κάτω από τον λόφο αριστερά βλέπουμε τα πρώτα σπίτια της συνοικίας Ταμπάκικα.
Δεξιότερα από την βασιλική του Αγίου Αχιλλίου διακρίνονται παλιά χαμηλά τουρκόσπιτα τα οποία είναι υπό κατάρρευση. Όσα έκρυβαν τη θέα του ναού ισοπεδώθηκαν και η περιοχή ανάσανε οικοδομικά.
Κάτω από αυτά τα ετοιμόρροπα σπίτια παρατηρούμε ότι στη δυτική πλευρά έχουν ήδη δημιουργηθεί τοιχία αντιστήριξης του λόφου και μ’ αυτό τον τρόπο δημιουργήθηκε παρόχθιος δρόμος που συνδέει τα Ταμπάκικα με τη γέφυρα. Στο σημείο αυτό θέλω να ανοίξω μια παρένθεση. Οι λεπτομέρειες που αναφέρονται στο κείμενο προέρχονται από προσεκτική ανάλυση της φωτογραφίας με μεγεθυντικό φακό ή μέσω του υπολογιστή, γι’ αυτό και ο αναγνώστης ίσως να δυσκολεύεται να τις διακρίνει εύκολα.
Στο δεξιό μέρος της φωτογραφίας φαίνονται καθαρά τρία από τα εννέα τόξα της μεγάλης πέτρινης γέφυρας, η οποία οδηγούσε από την πόλη στον Πέρα μαχαλά και στον Τύρναβο. Με λίγη προσοχή μπορούμε να διακρίνουμε στην είσοδο της γέφυρας, εκεί που αρχίζουν τα μεταλλικά κιγκλιδώματα, δύο μαρμάρινες βάσειςύψους 1,5 μέτρου περίπου. Χρησίμευαν για την ανάρτηση ειδικής στερεής αλυσίδας,την οποία τοποθετούσαν τις βραδινές ώρες ώστε να μην είναι δυνατή η διέλευση τροχοφόρων από και προς την πόλη. Πίσω από τη γέφυρα και επάνω σε φυσικό γήλοφο διακρίνεται μεγαλόπρεπο το τζαμί του Χασάν μπέη με τον υπερυψωμένο μιναρέ του.
Ήταν το πιο επίσημο, το μητροπολιτικό θα λέγαμε,τζαμί της Λάρισας, ένα από τα σπουδαιότερα
του ελληνικού χώρου κατά την τουρκοκρατία. Το τζαμί αυτό, όπως και η μεγάλη πέτρινη γέφυρα του Πηνειού, κτίστηκαν από τον Χασάν μπέη, εγγονό του Τουρχάν μπέη κατακτητή της Λάρισας στις αρχές του 16ου αιώνα.Σύμφωνα με την παράδοση είχε ανεγερθεί πάνω στο χώρο βυζαντινής εκκλησίαςαφιερωμένης στη Σοφία του Θεού, στη θέση της οποίας κατά την κλασική περίοδο υπήρχε αρχαίο ιερό προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Το 1908, λόγω φθορών, το τζαμί κατεδαφίσθηκε. Μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια υπήρχε ο λόφος Πευκάκια, με το ψυχαγωγικό κέντρο «Καλλιθέα». Τα Πευκάκια ισοπεδώθηκαν και στη θέση τους υψώθηκαν πολυώροφες οικοδομές.
Σημειώσεις
[1]. Ο κήπος του Παπασταύρου ήταν μια έκταση ορισμένων στρεμμάτων, η οποία βρισκόταν στην ανατολική πλευρά του σημερινού σταδίου Αλκαζάρ και εκτείνονταν μέχρι την όχθη του Πηνειού. Ουσιαστικά ήταν ένα περιβόλι στο οποίο φυτεύονταν διάφορα λαχανικά. Ονομαστά
ήταν τα αγγουράκια του. Μεταπολεμικά στον χώρο αυτό δημιουργήθηκε οικισμός με την ονομασία Παπασταύρου,ο οποίος αργότερα ονομάσθηκε συνοικία Ιπποκράτη. Ο
Κωνσταντίνος Παπασταύρου ήταν γνωστός φαρμακοποιός της Λάρισας και το φαρμακείο του ήταν στην σημερινή ομώνυμη οδό.
nikapap@hotmail.com