ΕΝ ΛΑΡΙΣΣΗ: ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ

Πλημμύρες στην παλιά Λάρισα

Η μεγάλη πλημμύρα του 1901. Χρωμολιθόγραφο επιστολικό δελτάριο του Λαρισαίου βιβλιοχαρτοπώλη Γεωργίου Βελώνη.

Οι πλημμύρες στη Λάρισα συμβαδίζουν με την μακραίωνη ιστορία της. Κτισμένη στη δεξιά όχθη του Πηνειού, παρακολουθεί τις τύχες του ποταμού που την στολίζει, την θρέφει και μερικές φορές την καταστρέφει. Οι παλαιότερες αναφορές για τις ζημιές που επιφέρουν οι πλημμύρες του ποταμού της στην εύφορη πεδιάδα της Θεσσαλίας εντοπίζονται στον Στράβωνα. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας πολλές ενθυμήσεις στα παράφυλλα και τα περιθώρια των εκκλησιαστικών βιβλίων, γραμμένες κυρίως από ολιγογράμματους μοναχούς και ιερείς, αναφέρονται στις μεγάλες πλημμύρες του Πηνειού, στις σοβαρές καταστροφές που επέφεραν και τα πολλά ανθρώπινα θύματα που θρηνούσε η πόλη.

Σημειώνονταν κατά την διάρκεια του χειμώνα και τους πρώτους μήνες της άνοιξης. Οι πολλές βροχοπτώσεις και το λιώσιμο του χιονιού στα ορεινά της δυτικής Θεσσαλίας οδηγούσαν, μέσω των παραποτάμων, μεγάλες ποσότητες νερού στην κεντρική κοίτη του Πηνειού. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν το ποτάμι να υπερχειλίζει, να καταλαμβάνει μεγάλες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης και στην πορεία του να σπέρνει την καταστροφή. Στη Λάρισα οι πιο προβληματικές περιοχές ήταν οι περιοχές του Αρναούτ μαχαλά (συνοικία Αγίου Αθανασίου), του Πέρα μαχαλά και τα Ταμπάκικα, που βρίσκονταν σε χαμηλότερο υψόμετρο. Μερικές φορές η πόλη πλημμύριζε και το καλοκαίρι, όταν έπειτα από ραγδαίες νεροποντές, οι χείμαρροι Χασαμπαλιώτης και Νεμπεγλεριώτης οι οποίοι έρχονταν από τους λόφους που βρίσκονται κοντά στην νότια πλευρά της πόλεως, πλημμύριζαν με τα ορμητικά νερά τους τον Παράσχου μαχαλά (συνοικία Αγίου Νικολάου). Γράφει σχετικά ο Ιωάννης Οικονόμου Λογιώτατος ο Λαρισσαίος: «Γίνονται κάποτε και το καλοκαίρι κατακλυσμοί από τις μεγάλαις βροχαίς και προκαλούν βλάβην εις τους χαμηλούς τόπους. Όθεν και τα χαμηλά μέρη της Λαρίσσης πολλαίς φοραίς καταποντίζονται […] το πλειότερον κατά τον Παράσχον μαχαλάν^[1]».  Όταν μετά από μέρες τα νερά αποσύρονταν, άφηναν πίσω τους εκτεταμένες ζημιές σε οικίες και καταστήματα και αρκετούς νεκρούς.

Μία από τις μεγαλύτερες πλημμύρες, για την  οποία έχουμε άφθονες πληροφορίες από ιστορικούς και από ενθυμήσεις είναι του 1811. Έγινε μήνα Αύγουστο, όταν ξαφνικά ξέσπασε σφοδρή νεροποντή η οποία κράτησε 36 ώρες. Πλημμύρισαν οι χείμαρροι που κατέβαιναν από τη νότια πλευρά της πόλεως και κατέκλυσαν πολλές συνοικίες της. Οι καταστροφές ήταν τόσο μεγάλες ώστε κάθε μία από τις ιστορικές πηγές αναφέρει διαφορετικό αριθμό ανθρωπίνων θυμάτων, καταστροφών σε οικοδομήματα και απώλεια αγαθών.

Άλλη μεγάλη καταστρεπτική πλημμύρα έγινε στις 14 Οκτωβρίου του 1883, δύο χρόνια μετά τη απελευθέρωση της Λάρισας. Η δεκαπενθήμερη ελληνική εφημερίδα της Λειψίας  Έσπερος, δημοσίευσε δύο χαρακτικά τα οποία απεικόνιζαν την έκταση της πλημμύρας και τις ανυπολόγιστες ζημιές που προκάλεσε. Τα χαρακτικά αυτά έχουν τον υπότιτλο Η εν Λαρίσση πλημμύρα, μηνί Οκτωβρίω 1883^[2]. Τα είχε σχεδιάσει άγνωστος καλλιτέχνης με βάση αυθεντικές φωτογραφίες οι οποίες είχαν σταλεί στο περιοδικό από το Λαρισαίο Κωνσταντίνο Ισχομάχο⁽³⁾. Η πρώτη από τις δύο εικόνες καταγράφει την τεράστια έκταση της πλημμύρας όχι μόνον στην πόλη της Λάρισας, αλλά και στον κάμπο που την περιβάλλει. Η κοίτη του Πηνειού είχε εξομοιωθεί με τις πλημμυρισμένες περιοχές στην περιοχή του Αλκαζάρ και τα Ταμπάκικα. Η δεύτερη αποτυπώνει τις δραματικές προσπάθειες των κατοίκων της πόλεως  να επανορθώσουν τις ζημιές από τις καταστροφές που προξένησε η πλημμύρα σε κάποιο κεντρικό σημείο της. Μια αθηναϊκή εφημερίδα έγραφε γι’ αυτήν: «… βροχή ραγδαία επί 48 κατά συνέχειαν ώρας πίπτουσα, τοσαύτα ύδατα συνεσώρευσεν … και ο Πηνειός εκχειλίσας κατέκλυσε την κατ΄εξοχήν ελληνικήν συνοικίαν της πόλεως, την καλουμένην Παράσχου Μαχαλά και εν μέρει τον Αρναούτ μαχαλά. Εις 150 υπολογίζονται αι καταπεσούσαι οικίαι, εις 20 τα θύματα, ανυπολόγιστοι δε αι λοιπαί ζημίαι. Ουδεμία σχεδόν οικία έμεινεν απρόσβλητος υπό των υδάτων^[4]».

Το 1901 νέα πλημμύρα του Πηνειού κατέκλυσε τη Λάρισα. Από την πλημμύρα αυτή είναι και η φωτογραφία η οποία δημοσιεύεται σήμερα μαζί με το κείμενο. Προέρχεται από χρωμολιθόγραφο επιστολικό δελτάριο (καρτ ποστάλ) το οποίο κυκλοφόρησε ο Γεώργιος Βελώνης^[5]. Παρατηρώντας την φωτογραφία διακρίνουμε μέρος της παλιάς πέτρινης γέφυρας. Τα νερά του Πηνειού έχουν φθάσει σχεδόν μέχρι την κορυφή των τόξων της και απέχουν ελάχιστα από το κατάστρωμα. Περίεργα άτομα είναι συγκεντρωμένα κοντά στα κιγκλιδώματα της γέφυρας και παρακολουθούν την πορεία των νερών του εκχυλισμένου ποταμού. Το σκοτεινό τμήμα που παρατηρείται δεξιά και φθάνει μέχρι την είσοδο της γέφυρας προέρχεται από την σκιά που ρίχνει στο έδαφος ο ψηλός μιναρές του γειτονικού μουσουλμανικού τεμένους του Χασάν μπέη. Πίσω από την γέφυρα διακρίνονται μόνον οι κορυφές των δέντρων από το νησάκι που βρισκόταν μέσα στην κοίτη, την οποία δίχαζε για μικρή απόσταση. Αριστερά τα νερά έχουν υπερκεράσει την όχθη και έφθασαν μέχρι τον κήπο του Αλκαζάρ, ενώ δεξιά έχει πλημμυρίσει εντελώς η συνοικία Ταμπάκικα. Στο βάθος προβάλλουν εντυπωσιακά οι χιονισμένες κορυφές του Ολύμπου.

Οι συχνές πλημμύρες που έπλητταν την Λάρισα ανάγκασαν την πολιτεία και τους τοπικούς άρχοντες να κατασκευάσουν κατά την δεκαετία του 1930 λίγο πιο κάτω, στον δρόμο προς την Γιάννουλη, την δεύτερη, ανακουφιστική όπως ονομάσθηκε, κοίτη του Πηνειού, με τα έργα της εταιρείας Boot και έτσι η Λάρισα απαλλάχθηκε οριστικά από την μακραίωνη πληγή που την κατέτρωγε.

———————————————-

[1]. Βλέπε: Ιωάννης Οικονόμου-Λογιώτατος, Ιστορική Τοπογραφία της τωρινής Θεσσαλίας (1817), Εισαγωγή-Σχόλια- Επιμέλεια Κώστας Σπανός, Λάρισα (2005) σελ. 49. Επίσης: 1908. Σεπτεμβρίου 20, ημέραν Σάββατον και ώραν 10^ην προμεσημβρινήν, εγένετο πλημμύρα των υδάτων των ποταμίσκων και χειμάρρων των χωρίων Μαϊμουλίου, Νεμπεγλέρ και των πέριξ, κατακλυσάντων την συνοικίαν Παράσχου, πολλών οικιών καταστρεψάντων, μεταξύ των οποίων και την επί της οδού Γρηγορίου του Ε΄, αριθμ. 1 ιδικήν μας». Από το «Ημερολόγιον της Αγγελικής Θρασυβούλου Μακρή», εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 18^ης Φεβρουαρίου 2015.

[2]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η Λάρισα στα χαρακτικά των ευρωπαίων περιηγητών (16^ος – 19^ος αι.), Λάρισα (2006) σελ. 112-117, όπου υπάρχουν και τα χαρακτικά.

[3]. Ο Κωνσταντίνος Ισχομάχος ( ; – 1888) ήταν στρατιωτικός. Ως λοχαγός ίδρυσε την εταιρεία «Αδελφότης» και στην επανάσταση της Θεσσαλίας το 1878 πήρε μέρος με δικό του στρατιωτικό σώμα. Έφθασε μέχρι τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Στις πρώτες εκλογές που έγιναν το 1881, μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας, εκλέχθηκε βουλευτής Λαρίσης. Κατά τη διάρκεια της βουλευτικής του θητείας απέστειλε στην εφημερίδα της Λειψίας τις φωτογραφίες από την πλημμύρα που έπληξε την πόλη το 1883.

[4]. εφ. «Εφημερίς», Αθήνησι, τη 17 Οκτωβρίου 1883, ημέρα Δευτέρα.

[5]. Ο Γεώργιος Βελώνης ήταν Λαρισαίος βιβλιοχαρτοπώλης ο οποίος κυκλοφόρησε τη δεκαετία του 1920 είκοσι πέντε θαυμάσιες κάρτες. Το κατάστημά του βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Κύπρου και Ασκληπιού, απέναντι από το φαρμακείο του Στέφανου Κυλικά.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ  ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ

nikapap@hotmail.com