ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Οι Κύκλωπες

Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα

 

Οι Κύκλωπες ήταν μυθικά ανθρωποειδή όντα της ελληνικής και, διά μιμητισμού, της ρωμαϊκής Μυθολογίας. Εμφανίζονται με ένα μόνο μάτι στη μέση του μετώπου. Άλλωστε και ετυμολογικώς η λέξη Κύκλωπας [Κύκλωψ], προέρχεται από τη σύνθεση των λέξεων κύκλος και όψις [< οφθαλμός] και ορίζει κάποιο ον με ένα μόνο μάτι στο πρόσωπο.

 

ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ: Η πρώτη ομάδα Κυκλώπων αφορά έναν λαό τερατόμορφων ανθρώπων, που ήταν παιδιά του Ποσειδώνα. Αναφέρονται στην ομηρική Οδύσσεια, όπου και παρουσιάζονται ως κάτοικοι σπηλαίων κάποιας νήσου κοντά στη Σικελία [είτε στην ίδια τη Σικελία]. Ο Όμηρος ονομάζει το νησί αυτό Θρινακία. Άγριοι, χωρίς κάποια στοιχεία πολιτισμού και κοινωνικής οργάνωσης, εξόντωναν και έτρωγαν όσους πλησίαζαν στην περιοχή τους. Ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του, κατά τις περιπλανήσεις τους στην επιστροφή από την Τροία, προσορμίστηκαν στην ακτή τους και, ψάχνοντας για τρόφιμα και καταφύγιο, εγκλωβίστηκαν στη σπηλιά του ισχυρότερου εξ αυτών, του Πολύφημου.

 

Ο ΠΟΛΥΦΗΜΟΣ: Ο Πολύφημος [Οδύσσεια: ι 187-555], ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Νύμφης Θόωσας. Εκτός από την Οδύσσεια, ο Κύκλωπας αυτός εμφανίζεται και σε βουκολικό ποίημα του Θεόκριτου [ελληνιστικά χρόνια], εδώ όμως ως καλοκάγαθος βοσκός, του οποίου περιγράφονται οι έρωτες με τη Γαλάτεια, μια Νηρηίδα. Ο Πολύφημος ζούσε από τα πρόβατά του, αλλά, κατά τον Όμηρο, ήταν φοβερός γίγαντας και ο αγριότερος από τους Κύκλωπες. Αιχμαλώτισε στη σπηλιά του τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του, τους οποίους άρχισε να τρώει τον ένα μετά τον άλλο, έξι συνολικά, ώσπου ο Οδυσσέας, αφού τον αποκοίμισε με άφθονο κρασί, τον τύφλωσε με ένα πυρωμένο παλούκι. Ο Πολύφημος τότε δεν μπόρεσε να βρει ψαχουλεύοντας, στα τυφλά, ούτε αυτόν, ούτε κάποιον άλλον από τους συντρόφους του που απέμειναν. Την επόμενη από την τύφλωση του Κύκλωπα μέρα, ο Οδυσσέας κι οι σύντροφοί του κατάφεραν να αποδράσουν κρεμασμένοι από τις κοιλιές των (επίσης γιγάντιων) προβάτων του Πολύφημου. Την τύφλωση του γιου του εκδικήθηκε αργότερα πολλαπλά ο Ποσειδώνας με τις τρικυμίες που επεφύλαξε στον Οδυσσέα και τους άνδρες του στις επόμενες περιπλανήσεις τους.

ΑΛΛΟΙ ΚΥΚΛΩΠΕΣ: Μια δεύτερη κατηγορία Κυκλώπων αφορά στην τριάδα των τερατόμορφων θεοτήτων που εμφανίζονται στη Θεογονία του Ησιόδου. Αν και έχουν τη μορφή των ομηρικών κυκλώπων, διαφοροποιούνται από αυτούς. Οι Κύκλωπες αυτοί ήταν παιδιά του Ουρανού και της Γαίας. Τα ονόματά τους, Άργης, Στερόπης, Βρόντης, μαρτυρούν θεότητες της φύσης: Βρόντης είναι η βροντή, Στερόπης από τη λέξη αστεροπή που σημαίνει αστραπή, Άργης σημαίνει λευκός και υποδηλώνει τον κεραυνό από τη λευκή του λάμψη. Ο Ουρανός τους έδεσε και τους έριξε στον Τάρταρο, τόπο σκοτεινό στον Άδη, που απέχει από την επιφάνεια της γης τόσο όσο η γη από τον ουρανό και όπου οι διάφορες θεϊκές γενιές φυλάκισαν διαδοχικά τους αντιπάλους τους. Στον αγώνα του εναντίον των Τιτάνων, η Γη προφήτεψε στον Δία ότι θα νικήσει, αν έχει μαζί του συμμάχους αυτούς που ήταν φυλακισμένοι στον Τάρταρο. Αυτός τους ελευθέρωσε και οι Κύκλωπες χάρισαν τα δώρα τους στους νέους θεούς, με τα οποία νίκησαν στην περίφημη Τιτανομαχία. Μάλιστα η μυθική παράδοση διασώζει πως οι ολύμπιοι θεοί κατανίκησαν τους Τιτάνες χάρη στα πολεμικά όπλα (τον κεραυνό, την βροντή και άλλα) που κατασκεύασαν οι Κύκλωπες υπό την επίβλεψη του Ηφαίστου μέσα στην Αίτνα. Όταν ο Δίας ήρθε στην εξουσία, ανέθεσε στους Κύκλωπες τη φύλαξη των Τιτάνων στα Τάρταρα, ενώ αυτοί ως ανταπόδοση τού χάρισαν τον κεραυνό και την βροντή, που από τότε θεωρούνται σήματα κατατεθέντα του Δία. Η μυθική παράδοση προσθέτει ακόμη πως οι Κύκλωπες κατασκεύασαν το πρώτο κυνηγετικό τόξο, το οποίο χάρισαν στην Άρτεμη. Τους Κύκλωπες αυτούς σκότωσε ο Απόλλων για να εκδικηθεί τον Δία για τον θάνατο του Ασκληπιού. Ο Ασκληπιός, γιος του Απόλλωνα, είχε επαναφέρει στην ζωή πολλούς νεκρούς χάρη στις ιαματικές του ικανότητες και γι΄αυτό ο Δίας για τιμωρία τον είχε σκότωσε δια κεραυνοβολισμού.

ΟΙ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΚΥΚΛΩΠΕΣ: Μια τρίτη κατηγορία Κυκλώπων αφορά έναν λαό γιγάντιων ανθρώπων στους οποίους οι Έλληνες της κλασσικής εποχής απέδιδαν την κτίση των γιγάντιων τειχών που υπολείμματα τους διατηρούνταν σε πολλές περιοχές της χώρας. Πρόκειται για τα τείχη που είχαν κτιστεί στην ακμή της Μυκηναϊκής περιόδου. Ο Στράβων, μάλιστα, ισχυρίζεται ότι οι Κύκλωπες ήρθαν από τη Λυκία [Νότια Μ. Ασία], και έφτιαξαν τα τείχη και άλλες γιγαντιαίες κατασκευές στην Τίρυνθα και τις Μυκήνες, γνωστές σήμερα με την ονομασία Κυκλώπεια τείχη.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Κρουσίου: «Λεξικόν Ομηρικόν», διασκευή από την 6η γερμανική έκδ. υπό Ι. Πανταζίδου, έκδοση «Βιβλιεκδοτικά καταστήματα Αναστασίου Δ. Φέξη», Αθήνα 1901, σ. 750

Emmy Patsi-Garin: Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας, εκδ. οίκος «Χάρη Πάτση», Αθήνα 1969

Όμηρος, Ιλιάδα. Ησίοδος, Θεογονία.

Πηγή: ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET