ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...

Η Κεντρική πλατεία της Λάρισας πριν 100 χρόνια

Η Κεντρική πλατεία της Λάρισας (σημερινή επίσημη ονομασία πλατεία δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα), κατά τη διάρκεια των 141 χρόνων ελεύθερου βίου της πόλης μας, άλλαξε διάφορες ονομασίες.

Είναι ατυχώς ένα φαινόμενο συχνό στην ιστορία των ονομασιών οδών και πλατειών της. Κατά τα πρώτα μετά την απελευθέρωση του 1881 χρόνια η ονομασία της ήταν πλατεία Σεραγίου. Την ονομασία αυτήν τη συναντάμε συχνά στα πρώτα συμβόλαια που έχουν συνταχθεί μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας, ήταν ανεπίσημη και οφείλεται στην παρουσία του επιβλητικού τουρκικού Διοικητηρίου, το οποίο είχε οικοδομηθεί το 1876 και βρισκόταν στη βορειοδυτική γωνία της πλατείας. Όταν λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση στο κτίριο αυτό στεγάστηκαν οι δικαστικές υπηρεσίες της πόλης, ονομάσθηκε πλατεία Δικαστηρίων και αργότερα πλατεία Θέμιδος. Μετά την πυρπόληση των Δικαστηρίων το 1905 και την κατεδάφιση το 1908 των ερειπίων των, μετονομάσθηκε σε πλατεία Απελευθερώσεως για να τιμηθεί προφανώς η απελευθέρωση της Λάρισας μετά από 458 χρόνια οθωμανικής κατάκτησης. Μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13 και για να τιμηθεί ο δαφνοστεφής βασιλιάς Κωνσταντίνος, η πλατεία αλλάζει όνομα το 1920 σε πλατεία Κωνσταντίνου του Νικητού [1]. Με την εγκατάσταση του Β’ Σώματος Στρατού στη Λάρισα και τη συμβολή του σε αποτυχία κάποιου πραξικοπήματος που έγινε στην Αθήνα μετονομάσθηκε τώρα σε πλατεία Β’ Σώματος Στρατού. Πρέπει να πούμε ότι προπολεμικά, παρ’ όλες αυτές τις επίσημες ονομασίες, η πλατεία ήταν γνωστή όλα αυτά τα χρόνια ως πλατεία Θέμιδος. Τον Νοέμβριο του 1959, με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου μετονομάσθηκε εκ νέου σε πλατεία δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα, ονομασία η οποία διατηρείται μέχρι σήμερα. Όμως η πλειονότητα των Λαρισαίων την αποκαλεί εδώ και χρόνια, ανεπίσημα βέβαια, Κεντρική πλατεία. Συμπερασματικά η επισημότερη πλατεία της Λάρισας μέσα σε 141 χρόνια έχει αλλάξει επίσημα και ανεπίσημα οκτώ διαφορετικές ονομασίες.
Η σημερινή φωτογραφία απεικονίζει τμήματα της δυτικής και της βόρειας πλευράς της Κεντρικής πλατείας. Ανήκει στον Βόλιώτη φωτογράφο Στέφανο Στουρνάρα, είναι χρωμολιθόγραφη [2] και προέρχεται από το επιστολικό δελτάριο με τον αριθμό 245, είναι ταχυδρομημένο και η σφραγίδα του έχει ημερομηνία αποστολής 6 Δεκεμβρίου 1915.
Ο φωτογράφος στάθηκε στην ανατολική πλευρά της πλατείας και επικέντρωσε τον φακό του στη βορειοδυτική πλευρά της. Στο κάτω μέρος της φωτογραφίας απεικονίζεται ένα μεγάλο μέρος της πλατείας, η οποία είναι χωμάτινη, επίπεδη και χωρίς ίχνος στολισμού. Στον χώρο της διακρίνουμε μικρές ομάδες ατόμων, κάθε μία με τη δική της αμφίεση. Μπροστά δύο μεσήλικες με χωριάτικη ενδυμασία και σκούφο (καλπάκι) κοιτάζουν τον φακό του φωτογράφου. Στο κέντρο η άλλη ομάδα αποτελείται από τέσσερις κομψά ντυμένους κυρίους με παλτά και ρεπούμπλικα, οι οποίοι φαίνεται να συζητούν. Στο βάθος δεξιά είναι αραιά απλωμένα τραπεζοκαθίσματα από το απέναντι καφενείο, που βρισκόταν στο ισόγειο του ξενοδοχείου «Το Στέμμα». Οι θαμώνες είναι λίγοι, καθώς απ’ ό,τι συμπεραίνεται και από τις ενδυμασίες, ήταν απλώς μια ηλιόλουστη χειμωνιάτικη ημέρα.
Στο επάνω μέρος της φωτογραφίας διακρίνουμε πέντε κτίρια. Το πρώτο από αριστερά είναι ένα θαυμάσιας ομορφιάς νεοκλασικό κτίσμα, το οποίο στέγαζε το υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας. Είχε κτισθεί στη θέση μουσουλμανικού τεκέ του Κουρά εφέντη [3] που είχε αγοράσει η Τράπεζα, τα σχέδια ήταν του Αθηναίου μηχανικού Νικολάου Μπαλάνου (1860-1942) και ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 1907. Ο κάτω όροφος φιλοξενούσε τα γραφεία της Τράπεζας, ενώ ο επάνω όροφος ήταν προορισμένος για κατοικία του διευθυντή. Στο μέγαρο αυτό πέρασαν τα νεανικά τους χρόνια οι κόρες του επί σειρά ετών διευθυντή του υποκαταστήματος Γεωργίου Δεσύπρη. Από αυτές η Μαρία μετά τον θάνατο του πατέρα της το 1912 μετακόμισε στην Αθήνα, παντρεύτηκε τον συνταγματολόγο και πολιτικό Αλέξανδρο Σβώλο και μεταπολεμικά εκλέχθηκε βουλευτής με την ΕΔΑ. Επίσης στα διαμερίσματα αυτού του ορόφου έζησε αργότερα και ο Μ. Καραγάτσης όταν διευθυντής ήταν ο πατέρας του Γεώργιος Ροδόπουλος. Ο σεισμός του 1941 επέφερε στο κτίσμα αρκετές ζημιές, οι σοβαρότερες των οποίων εμφανίσθηκαν στο υπερώο του τρίτου ορόφου, το οποίο και κατεδαφίσθηκε. Με τη μορφή αυτή λειτούργησε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960 οπότε ή διοίκηση της Τράπεζας υποχρεώθηκε να το κατεδαφίσει.
Αμέσως μετά και στο βάθος μπορούμε να διακρίνουμε μέρος παλιάς τουρκικής κατοικίας, η οποία περιήλθε, μαζί με τα πολύτιμα έπιπλα που περιείχε, στην ιδιοκτησία της οικογένειας Ιωάννη Χολέβα, κατόπιν αγοράς από τον Τούρκο ιδιοκτήτη, ο οποίος εγκατέλειψε τη Λάρισα μετά την προσάρτηση. Μετά τη χρεoκοπία της ιδιωτικής «Τράπεζας Μαρκατά-Χολέβα» το 1932, το σπίτι περιήλθε στην κατοχή της Τράπεζας της Ελλάδος, η οποία το κατεδάφισε και οικοδόμησε το σημερινό κτίριο που στεγάζει το τοπικό υποκατάστημά της.
Το επόμενο διώροφο κτίσμα στέγαζε στον επάνω όροφο το ξενοδοχείο «Όλυμπος», ενώ το ισόγειο διέθετε καταστήματα σε διάφορους επαγγελματίες. Στο γωνιακό στεγαζόταν για χρόνια το κατάστημα αποικιακών «Η Κρήτη» του Κ. Μακρυγιάννη.
Απέναντί του το ισόγειο κατάστημα στη γωνία Ακροπόλεως (Παπαναστασίου) και Αλεξάνδρας (Κύπρου) στέγαζε την περίοδο εκείνη το φαρμακείο του ο Ισραηλίτης Μουσόν Ματαλών και εν συνεχεία το λειτούργησε ο Νικόλαος Ζησιάδης από τη Ραψάνη, αδελφός του δικηγόρου και βουλευτή Τυρνάβου Βασιλείου Ζησιάδη [4], ο οποίος και το διατήρησε με την επωνυμία «Φαρμακείον Ν. Ζησιάδου και Σία» μέχρι το 1941. Ήταν χαρακτηριστική η διαφημιστική επιγραφή του φαρμάκου «Σαντράλ» που έφερε σε στηθαίο στο ύψος της στέγης, στην πρόσοψη που έβλεπε προς την Πλατεία. Το γεγονός αυτό οδήγησε τον κόσμο να ονομάζει το συγκεκριμένο κτίριο σαν Φαρμακείο Σαντράλ.
Το επόμενο επιβλητικό οικοδόμημα είναι το δημοτικό ξενοδοχείο «Το Στέμμα», το οποίο κτίστηκε το 1888 επί δημαρχίας Διονυσίου Γαλάτη και ήταν το πολυτελέστερο κατάλυμα των επισκεπτών της Λάρισας για χρόνια.

[1]. Ζιαζιάς Γεώργιος. Η Λάρισα από την απελευθέρωση μέχρι το 1950. Λάρισα (2004) σελ. 93.
[2]. Χρωμολιθογραφία είναι ειδική τεχνική έγχρωμης εκτύπωσης εικόνων, οι οποίες έχουν χαραχθεί σε λίθινες πλάκες.
[3] Παπαγιαννόπουλος Ιωάννης, Επαρχία Λαρίσης, Θεσσαλικά Χρονικά, έκτακτος έκδοσις επ’ ευκαιρία της πεντηκονταετηρίδος (1881-1931) από της απελευθερώσεως της Θεσσαλίας. Πανηγυρικός τόμος της Ιστορικής Λαογραφικής Εταιρείας Θεσσαλών, Αθήναι (1935) σελ. 282 και Στεργιόπουλος Δημ., Μνημεία Μουσουλμανικής Ιστορίας και Τέχνης στον νομό Λάρισας, εφ. Λαρισαϊκή Ηχώ της 11ης Μαρτίου 1985.
[4]. Ο Βασίλειος Ζησιάδης νυμφεύθηκε την Πιπίτσα Λογιωτάτου, αδελφή της Ιουλίας Σάπκα-Λογιωτάτου και επομένως ήταν σύγαμπρος με τον δήμαρχο Μιχαήλ Σάπκα.

 

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com