ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑ
ΤΖΙΑΦΑΛΙΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ - Β’ Ο αρχαιολόγος που αποκάλυψε τα Αρχαία Θέατρα της Λάρισας
Συνεχίζουμε σήμερα την αναφορά μας στη ζωή και το έργο του επίτιμου Εφόρου Αρχαιοτήτων Αθανασίου Τζιαφάλια και στα όσα μας περιέγραψε σε συνάντησή μας πριν μερικούς μήνες:
«Το Θέατρο το λεγόμενο σήμερα Α’ επί της Βενιζέλου πρέπει να καταστράφηκε περί το 60 π.Χ. Ο Οκταβιανός και ο διάδοχός του Τιβέριος αποφάσισαν να επισκευάσουν το λαμπρό αρχαίο θέατρο των Λαρισαίων.
Όμως το μετέτρεψαν σε αρένα, ώστε να γίνονται μονομαχίες! Έχω εντοπίσει μέσα στο θέατρο επιγραφές για λαμπρούς μονομάχους. Αυτοί ήταν ανεξάρτητοι, δεν ήταν δούλοι, όπως οι άλλοι μονομάχοι της αρχαιότητας. Οι μονομάχοι υπάγονταν σε κάποιον ιδιοκτήτη, όπως σήμερα οι ποδοσφαιρικές ομάδες. Υπήρχαν όμως και οι επώνυμοι, οι διάσημοι θα λέγαμε σήμερα μονομάχοι, οι οποίοι αγωνίζονταν σε μεγάλες πόλεις της Μικράς Ασίας και της Ελλάδας. Έχω βρει π. χ. επιγραφή με κάποιον μονομάχο Φοίβο, ο οποίος σκότωσε τον αντίπαλό του και μετά σκοτώθηκε και αυτός μέσα στο αρχαίο θέατρο. Ο συγγραφέας Απολλύιος από την Κόρινθο έγραψε τον 2ο μ.Χ. αιώνα το μυθιστόρημα «Μεταμορφώσεις» ή «Χρυσός Γάιδαρος». Αυτός βάζει τον πρωταγωνιστή να λέει «θα πάω στη Λάρισα να αγοράσω μερικά δυνατά άλογα, αλλά θα επισκεφθώ και το θέατρο να δώ και κάποιες ωραίες μονομαχικές παραστάσεις». Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι μέχρι τον 2ο μ.Χ. αιώνα γίνονταν στο θέατρο μονομαχίες. Όμως μετά το τέλος του 2ου προς τις αρχές του 3ου μ.Χ. αιώνα, οι Ρωμαίοι αποφάσισαν να επεκτείνουν τα αγωνίσματα. Από τα διάσπαρτα μάρμαρα του ερειπιώνα του αρχαίου θεάτρου, έκτισαν τις δύο παρόδους. Η προσπέλαση των θεατών γινόταν από τις κλίμακες των δύο παρόδων και το μετέτρεψαν σε χώρο θηριομαχιών! Ξήλωσαν τις τρεις κάτω σειρές των εδωλίων και τις έβαλαν όρθιες. Στην πάνω πρώτη σειρά έβαλαν τόρνους (τρύπες) και τοποθέτησαν δίχτυα, ώστε να προστατεύονται οι θεατές από τα θηρία.
Ειρήσθω εν παρόδω ότι όλη αυτήν την περίοδο που γίνονταν μονομαχίες στο θέατρο της Βενιζέλου, το κλασικό θέατρο της ταγμ. Βελισσαρίου είναι εκεί. Πριν τους Ρωμαίους σ’ αυτό γίνονταν επαναλήψεις κλασικών έργων. Όμως παίζονταν και τα πρωτότυπα έργα της λεγόμενης Νέας Κωμωδίας (Μένανδρος) του 3ου π.Χ. αιώνα. Μετά το 197 π.Χ. που ανασυγκροτήθηκε το Κοινόν των Θεσσαλών, άρχισαν να γίνονται τα «Ελευθέρια» προς τιμήν του Ελευθερίου Διός. Ήταν σαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες, πανελλήνιοι και γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια. Επιπλέον κάθε χρόνο γίνονταν και ετήσιοι αγώνες. Σύμφωνα με τις περιγραφές οι δραματικοί αγώνες γίνονταν στο θέατρο. Όμως παράλληλα με τους ιπποδρομιακούς αγώνες στον ιππόδρομο, ο οποίος βρισκόταν στον χώρο όπου σήμερα βρίσκεται το στάδιο Αλκαζάρ, γίνονταν και γυμνικοί αγώνες. Οι τελευταίοι γίνονταν στις παλαίστρες του Γυμνασίου, το οποίο βρισκόταν περίπου στην περιοχή του ναού του Αγ. Χαραλάμπους, σύμφωνα πάντα με τις επιγραφές.
Το δεύτερο Γυμνάσιο, αυτό στο οποίο οι νέοι μάθαιναν γράμματα, ήταν εκεί που είναι σήμερα το κτίριο του Δημοτικού Ωδείου. Παράλληλα στα «Ελευθέρια» γίνονταν και αγώνες πνευματικοί (ποίησης, μουσικής, ρητορείας, και άλλων). Οι Ρωμαίοι αποφάσισαν να επενδύσουν στο λεγόμενο Β’ Αρχαίο Θέατρο της οδού Ταγμ. Βελισσαρίου. Κατέβασαν από την κορυφή του υψώματος μάρμαρα ημικυκλικά από το άβατο της Δήμητρας-Περσεφόνης, τα λάξευσαν περισσότερο και τα τοποθέτησαν σε δύο σειρές στο κάτω μέρος του θεάτρου. Είναι αυτά που υπάρχουν και σήμερα. Σε ορισμένες περιπτώσεις είχαν κόψει και επιγραφές που ήταν πάνω σ’ αυτά, προκειμένου να πετύχουν καλύτερη λάξευση. Όμως σταμάτησαν εκεί. Όπως το βλέπουμε σήμερα αυτό το θέατρο, η δεξιά πάροδος ακουμπά στη λίθινη θεμελίωση των πλίνθινων τειχών της αρχαίας Λάρισας. Η αρχαία Λάρισα είχε λίθινη θεμελίωση, αλλά η ανωδομή των τειχών ήταν πλίνθινη.
Η λίθινη θεμελίωση του θεάτρου αυτού δεν τελείωσε ποτέ. Έμεινε ημιτελής. Γιατί; Επειδή την ίδια εποχή συμπληρώθηκε ταυτόχρονα και το Ωδείο της αρχαίας Λάρισας. Αυτό βρισκόταν στον χώρο όπου σήμερα στεγάζεται το Στρατιωτικό Πρατήριο, στη γωνία των οδών Παπακυριαζή και 28ης Οκτωβρίου. Βέβαια τότε καταλάμβανε όλο το τετράγωνο μέχρι την οδό Κούμα. Υπάρχουν πληροφορίες του αρχαιολόγου Αρβανιτόπουλου, οι οποίες αναφέρουν πως όταν γίνονταν τα έργα για τις ανάγκες του στρατού, από κάτω είχε εντοπίσει το αρχαίο Ωδείο. Το Β’ Αρχαίο Θέατρο ή το «Μικρό», όπως το ονομάζουν για αντιδιαστολή οι σημερινοί Λαρισαίοι, ήταν μεγαλύτερο από το Α’ Αρχαίο Θέατρο της οδού Βενιζέλου και αποδεικνύεται από το εξής:
Το Α’ έχει ορχήστρα διαμέτρου 25,5 μέτρων, ενώ το Β’ έχει 29,70 μέτρα. Το Α’ έχει 10 κλίμακες και 11 κερκίδες, ενώ το Β’ έχει 14 κλίμακες και 13 κερκίδες. Δηλαδή το θεωρούμενο «μικρό» ήταν μεγαλύτερο του Α’ Θεάτρου.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινισθεί και το εξής. Το Β’ Θέατρο ανήκε στο ιερό, όπως και το θέατρο της Επιδαύρου. Δηλαδή πριν την επέμβαση των Ρωμαίων, ανήκε στο ιερό Δήμητρας-Περσεφόνης, που βρισκόταν στην κορυφή του υψώματος. Εκείνο της Επιδαύρου, ως γνωστόν, ανήκε στο ιερό του Ασκληπιού. Αυτό το ύψωμα βρισκόταν στην κορυφή των σημερινών πολυκατοικιών. Αργότερα στο ύψος του θεάτρου αυτού κτίσθηκε ο ναός της Αγίας Σοφίας και στη συνέχεια το τζαμί του Χασάν μπέη. Ταλαιπωρήθηκε πολύ και αυτό το θέατρο. Όταν κατεδαφίσθηκε το τζαμί του Χασάν μπέη, οι στρατιωτικοί το μεταμόρφωσαν σε αποθήκη υγειονομικού υλικού. Όταν καθαρίσθηκε ο χώρος βρέθηκαν απελευθερωτικές επιγραφές, οι οποίες θεωρούνται ως οι παλαιότερες της Θεσσαλίας γενικότερα. Είναι του 3ου π.Χ. αιώνα. Έχουμε απελευθερωτικές επιγραφές (εμείς τις λέμε καταλόγους) και μετά τα μέσα του 2ου π.Χ, αιώνα. Οι δούλοι πλήρωναν 15 στατήρες για να γίνουν ελεύθεροι πολίτες. Ήταν αρκετά χρήματα. Στη Ρωμαϊκή εποχή ήταν 22,5 δηνάρια.
Το Α’ Αρχαίο Θέατρο σταμάτησε να λειτουργεί και ως αρένα στο τέλος του 3ου με αρχές 4ου αι. μ.Χ., ενώ το Β’ στην Ταγμ. Βελισσαρίου δεν συνέχισε να λειτουργεί επειδή έγινε το Ωδείο, όπου ελάμβαναν χώρα οι πνευματικοί αγώνες. Γι’ αυτό και δεν ολοκληρώθηκε η μαρμάρινη επένδυσή του από τους Ρωμαίους. Επί Ρωμαιοκρατίας δεν γίνονταν παραστάσεις έργων, παρά μόνον μονομαχίες.
Το οριστικό μπάζωμα του Α’ Αρχαίου Θεάτρου και η ανέγερση κατοικιών άρχισε μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881. Πιο πριν είχε μπαζωθεί από τους Οθωμανούς, όταν κατασκεύαζαν το Μπεζεστένι τον 16ο αιώνα. Τα χώματα από την ισοπέδωση της κλειστής τουρκικής αγοράς, καθώς και τα κρημνίσματα της παλαιοχριστιανικής Βασιλικής, τα έριξαν στο βάθος του Θεάτρου. Ο Λάζαρος Δεριζιώτης που είχε ανασκάψει τη βασιλική, αναφέρει ότι παραδόξως δεν είχε βρει κρημνίσματά της. Όταν καθάρισα το θέατρο, για να φθάσω κάτω στην ορχήστρα, βρήκα πάρα πολλά βυζαντινά αρχιτεκτονικά μέλη (θωράκια, φουρούσια και άλλα). Μάλιστα σ’ αυτήν τη βασιλική πρέπει να είχαν χρησιμοποιηθεί και κιονίσκοι από τον πράσινο θεσσαλικό λίθο της Χασάμπαλης. Πιθανώς προέρχονταν από το τέμπλο του ναού. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας έδωσαν οικόπεδα σε πρόσφυγες στην περιοχή αυτή και έκτισαν σπίτια και καταστήματα. Μετά το 1881 έγινε και ο ανηφορικός δρόμος, η οδός Ακροπόλεως.
Έχω ακόμα να σημειώσω και το εξής: Τον 3ο και τον 2ο π.Χ. αιώνα, κατά την παντοκρατορία του Κοινού των Θεσσαλών, οι Λαρισαίοι έφτιαξαν ένα δρόμο ο οποίος ξεκινούσε από τη δυτική πάροδο του θεάτρου, περνούσε από την οδό Βενιζέλου και κατευθυνόταν προς το Β’ Αρχαίο Θέατρο και απ’ εκεί προς το σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το κτίριο του ΤΕΕ. Στην κοίτη του Πηνειού κάτω από το ΤΕΕ υπάρχει βραχώδης υποδομή με τρύπες. Είχα κατέβει και την είδα. Στις τρύπες αυτές στηρίζονταν οι στύλοι της ξύλινης γέφυρας του Πηνειού και από το σημείο αυτό ήταν το πέρασμα στην απέναντι όχθη. Στην περιοχή της σημερινής μεγάλης γέφυρας του Αλκαζάρ υπήρχε ένα βύθισμα του λόφου, το οποίο είχε γίνει από τους Οθωμανούς.
Οι τελευταίοι επεξέτειναν τη σημερινή οδό Βενιζέλου μέχρι το ποτάμι και κατασκεύασαν τη γέφυρα προς την απέναντι πλευρά. Κατά την κλασική αρχαιότητα λοιπόν, η έξοδος των Λαρισαίων γινόταν από το σημείο μπροστά στο ΤΕΕ, ενώ στο σημείο της σημερινής γέφυρας του Αλκαζάρ δεν υπήρχε τίποτε μέχρι την κατασκευή της πέτρινης γέφυρας από τους Οθωμανούς. Βέβαια ο δρόμος που αναφέρθηκε πιο πάνω είχε και τις διακλαδώσεις του. Έχουμε βρει σε διάφορα σημεία τμήματα δρόμων χαλικόστρωτων. Το αρχαίο πολεοδομικό σχέδιο της Λάρισας το έχω δημοσιεύσει. Ήταν εσωτερικό και εξωτερικό. Λ.χ. κατά μήκος της οδού Ρούσβελτ υπήρχε αρχαίος δρόμος. Ξεκινούσε από την πλατεία Ταχυδρομείου, η οποία ήταν ιερή περιοχή της αρχαίας Λάρισας, με τον περίφημο ναό του Κερδώου Απόλλωνος.
Ο ναός βρισκόταν κάτω από την πρώην κλινική Κατσίγρα και τις διπλανές οικοδομές και είχε καταστραφεί. Ήταν η κύρια λατρευόμενη θεότητα στη Λάρισα και γύρω από τον ναό του υπήρχε τέμενος. Στη γωνία των οδών Κύπρου και Ρούσβελτ βρέθηκε τμήμα της κύριας επίσημης οδού που ξεκινούσε από την πλατεία Ταχυδρομείου, ερχόταν προς την οδό Λαπήθων, διασταυρωνόταν με άλλη οδό που ερχόταν από την οδό Νίκης και κατευθυνόταν προς το Α’ Αρχαίο Θέατρο. Εδώ γινόταν η επίσημη υποδοχή των υψηλών προσώπων των Ρωμαίων που έρχονταν στη Λάρισα. Ατυχώς όλα αυτά έχουν χαθεί».
Πόσα πράγματα από την πολύχρονη ιστορία της πόλης που κατοικούμε δεν γνωρίζουμε!
Aπό τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου