ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ

Τα Κονίσματα

Από τον Γιάννη Γούδα

Πολλές φορές καθόμαστε και αγναντεύουμε νοερά την καθημερινότητα που αφήσαμε πίσω μας και έρχονται κύματα όσες λεπτομέρειες έχουν γλιτώσει από τη σκόνη του χρόνου, να ταρακουνήσουν την ψυχή μας και τις αισθήσεις μας για τις χαμένες εικόνες που δεν θα ξαναδούμε ποτέ. Μια από αυτές είναι και τα Κονίσματα. Τα «μικρά αυτά εκκλησάκια στο πουθενά», που είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα με τον Έλληνα και την Ελληνίδα, με τον Χριστιανό και τη Χριστιανή. Τα φτωχά και ταπεινά αυτά εικονίσματα, δεμένα με το φυσικό περιβάλλον, τα οποία ήταν χτισμένα συνήθως στην άκρη του χωριού ή δίπλα σε γεφύρια ή σε διασταυρώσεις δρόμων, πιστεύοντας πως ευλογούν και προστατεύουν τους οδοιπόρους, αλλά και για να είναι εμφανή και προσιτά. Θυμάμαι μικρό παιδί, όταν νύχτωνα και επέστρεφα στο σπίτι μας, το αναμμένο καντηλάκι που τρεμόπαιζε στο Κόνισμα, μου έδινε δύναμη να περάσω άφοβα τους αφώτιστους δρόμους και να φτάσω στο σπίτι, όσο πιο γρήγορα γινόταν, γιατί υπήρχε και ο φόβος.
Έκρυβαν το δικό τους μυστικό και είχαν τη δική τους ιστορία... Σ’ αυτά τα στέκια πέρασε πολύς κόσμος. Και ποιος δεν πέρασε από εκεί. Πέρασαν εκείνοι που έφευγαν μετανάστες στην Αμερική, την Αυστραλία, τη Γερμανία. Στρατιώτες που έφευγαν για να υπηρετήσουν την Πατρίδα. Οργανοπαίχτες για να κλείσουν κάποιο πανηγύρι στο χωριό. Αγωγιάτες για να μεταφέρουν τα προϊόντα τους. Ο ταχυδρόμος για να μεταφέρει τα γράμματα , αλλά και τα χρήματα των κατοίκων. Οι βοσκοί για να βγάλουν στο δάσος τα γιδοπρόβατα και τέλος οι κάτοικοι του χωριού, για να πάνε στις δουλειές τους. Τόποι συνάντησης δηλ. αλλά και συνεννόησης (θα σε περιμένω στο Κόνισμα... τον είδα πέρασε στο Κόνισμα...).
Στη γωνιά της Λαογραφίας μας έχουν ξεχωριστή θέση, γιατί απάνω τους είναι τυπωμένες οι Θρησκευτικές μας Παραδόσεις. Όλοι οι Έλληνες έχουν βαθιά ριζωμένο μέσα τους το θρησκευτικό συναίσθημα και προσπαθούν να το εκδηλώσουν με κάθε τους τρόπο. Την πίστη τους λοιπόν αυτή στα θεία και ιερά, φρόντισαν να φανερώσουν με χίλιους δυο τρόπους και κυρίως χτίζοντας τα εικονίσματα και τις εκκλησίες, για να έχουν τη Θεϊκή βοήθεια. Έφτιαξαν λοιπόν, με θαυμάσια αρχιτεκτονική, αυτά τα πετρόκτιστα από ντόπια πέτρα (που η ίδια η φύση χάριζε απλόχερα) αριστουργήματα, τα οποία ήταν ύψους δύο περίπου μέτρων, είχαν συνήθως τριγωνικό σχήμα και προσπαθούσαν μαζί με τους ανθρώπους, να στέλνουν ύμνους και προσευχές προς τον Άγιο και το Θεό. Δουλεμένα στο χέρι με την ιδιαίτερη τεχνική των μαστόρων της πέτρας και μέσα τους τοποθετημένα : Την ιερή εικόνα του τιμώμενου Αγίου, τα κεριά, ένα καντηλάκι με λάδι και φιτίλι, ένα μπουκάλι με λάδι, τα σπίρτα ή τον αναπτήρα, ώστε να το ανάβει ο ιδιοκτήτης του ή όποιος διαβάτης περνούσε, ξεκουραζόταν και ήθελε να προσευχηθεί και να καταθέσει το σεβασμό του στον Άγιο και τα Θεία. Περίτεχνα και καλαίσθητα, μικρά κομψοτεχνήματα, καμωμένα από τα χέρια έμπειρων μαστόρων (η τέχνη και η αγάπη τους τα έκαναν μικρούς Ναούς). Χτισμένα με μεράκι, όμορφα και απλά στη μορφή, ξεχώριζαν στο περιβάλλον τους, με εκείνο το φωτεινό άσπρο που τους έδινε ο φρεσκοβαμμένος ασβέστης και με ένα πορτάκι βαμμένο μ’ ένα έντονο μπλε, ξεχώριζαν στη λευκή επικράτεια, μοιάζοντας με έγχρωμη πινελιά πάνω στον σοβά. Τα ευλαβούνταν ο κόσμος, γι΄αυτό και επιμελώς τα φρόντιζαν ανάβοντας ανελλιπώς το καντήλι, τα άσπριζαν και τα καθάριζαν.
Χτισμένα πάνω σε βράχια ή σε δύσβατα δρομάκια και μονοπάτια μέσα σε δάση και σε απόκρημνες πλαγιές, έστεκαν και στέκουν σαν μικρές κουκκίδες μέσα στα χρώματα του τοπίου και που πολλές φορές χάνονται μέσα τους και δύσκολα τα ξεχωρίζεις. Τα βλέπεις μέσα σε ομιχλώδεις χειμώνες, βροχές και χιόνια, δίπλα σε ανοιξιάτικα λουλούδια που ευωδιάζουν, σε καλοκαίρια ζεστά και φωτεινά και σε μελαγχολικά φθινόπωρα. Ξεπροβάλλουν δίπλα στο πράσινο των θάμνων ή ανάμεσα σε χρυσοκίτρινα αγριόχορτα. Μπορεί να είναι ταπεινά, αλλά ταυτόχρονα βγάζουν ένα δυναμισμό και φυσικά σεβασμό και μια παράξενη γοητεία που σε μαγνητίζει.
Τα περισσότερα σήμερα στέκουν εγκαταλελειμμένα χωρίς φροντίδα, δίχως το χέρι που τα στόλιζε, τα έβαφε και τα περιποιόταν. Άδεια, έρημα, μοναχικά. Κι όμως η μορφή τους, ο σταυρός στο πάνω μέρος, ο ίδιος ο τόπος στον οποίο έχουν τοποθετηθεί, δεν χάνουν ποτέ τον συμβολισμό τους. Την ιερότητά τους. Τα πλησιάζεις και βλέπεις τις πληγές του χρόνου επάνω τους, την αδιαφορία του σύγχρονου ανθρώπου μιας και τα βλέπουν σαν απομεινάρια του παρελθόντος και σιγά μην ασχοληθούν μαζί τους ..... Νιώθεις ότι είναι λησμονημένα, βλέποντας τις ξασπρισμένες από την ήλιο εικόνες τους και που σε κάποια δεν αναγνωρίζεις καν τον άγιο, στον οποίον είναι αφιερωμένα. Την νιώθεις επίσης στην έλλειψη των κεριών, στα σβηστά καντήλια τους, στο σωσμένο λάδι τους και στο μαυρισμένο από την κάπνα πορτάκι τους.
Η αλήθεια είναι ότι, λίγα είναι αυτά που αντέχουν ακόμα, και εξωτερικά και εσωτερικά και αντέχουν γιατί αφενός μεν τα συντηρούν σε ικανοποιητικό βαθμό οι λίγοι ακόμα κάτοικοι και αφετέρου φροντίζουν και στον βαθμό που μπορούν (γιατί οι πιο πολλοί είναι μεγάλης ηλικίας) που και που, με μικρά βήματα, με το μπουκαλάκι το λάδι, το φιτίλι και τον αναπτήρα στα χέρια τους, αλλά και την υπερβολική αγάπη και πίστη μέσα τους, να στέκονται μπροστά στο πορτάκι τους, για να ανάψουν το καντήλι, να κάνουν ευλαβικά το σταυρό μπροστά τους, να πουν τον πόνο τους και να παρηγορηθούν και αυτό βέβαια σε αυτά που βρίσκονται κοντά στο χωριό, γιατί τα απομακρυσμένα άλλα έχουν χαθεί πλέον και άλλα έχουν αφεθεί στην τύχη τους. Λίγα πια! Λίγοι πια!
Και ακόμα λιγότερο οι νεότεροι, γιατί αυτοί και συνήθως το καλοκαίρι (τότε βέβαια έρχονται και κυκλοφορούν στα χωριά τους) βρίσκονται και περνάνε την ώρα τους στα καφενεία, αλλά και να βρεθούν εκεί, περνάνε αδιάφορα από μπροστά τους και ούτε καν ίσως ξέρουν ποιος ήταν ο ρόλος τους και πόσο σημαντικός ήταν για τους γονείς τους, τις γιαγιές και τους παππούδες τους. Κρίμα, γιατί αυτή η αδιαφορία δεν είναι προσωρινή, αλλά μπορεί σε λίγο καιρό να γίνει και μόνιμη. Κάνουν όμως και ένα ακόμη λάθος : Η επαφή τους με το λαϊκό αυτόν πολιτισμό, θα τους γνωρίσει έναν τρόπο ζωής και μια αισθητική που βασίζονταν στο μέτρο, στην αρμονία και στον σεβασμό του περιβάλλοντος. Έτσι μπορεί, πιθανόν, να επηρεαστεί και ο δικός τους τρόπος ζωής στο θέμα αυτό. Γι’ αυτό λοιπόν σήμερα είναι υποχρέωσή μας και χρέος μας να προσπαθήσουμε, ώστε να καταφέρουμε και να τα συντηρήσουμε, σε συνεργασία με την Πολιτεία και να τα διασώσουμε.