ΘΕΣΣΑΛΙΑ. Κέντρο της Ελλάδας και καρδιά του

μυθικού της κόσμου. Θεσσαλία! Θέσις + αλς = θέση

θάλασσας. Αυτό ισχυρίζονται οι γλωσσολόγοι και

δεν έχουν άδικο. Πράγματι, μερικές χιλιετίες πριν

η Θεσσαλία καλύπτονταν από νερά. Τα νερά μιας

τεράστιας, μα σχετικά ρηχής λίμνης, από υδάτινους

όγκους που συγκεντρώνονταν από πολυάριθμα με-

γάλα ή μικρά ρεύματα που κατηφόριζαν από τα

γύρω βουνά. Αυτά τα μικρά ποτάμια μετέφεραν

μεγάλες ποσότητες φερτής ύλης η οποία συσσω-

ρεύονταν στον πυθμένα της λίμνης. Κάποτε, με

την πάροδο των αιώνων, αυτή η μεγάλη μάζα νε-

ρού βρήκε έξοδο προς το Αιγαίο πέλαγος, στην

περιοχή μεταξύ των βουνών Ολύμπου και Όσσας.

Αυτό θεωρήθηκε, από τη μεριά των γεωλόγων,

αποτέλεσμα της διάβρωσης των ορεινών όγκων,

μιας διάβρωσης που οφειλόταν στη δύναμη των

υδάτων, ή, κατ' άλλους, αποτέλεσμα ισχυρής σει-

σμικής δραστηριότητας στην περιοχή. Αντίθετα,

σύμφωνα με την πλούσια ελληνική Μυθολογία,

«δράστης» αυτού του διαχωρισμού των ορεινών

όγκων υπήρξε ο θαλάσσιος θεός Ποσειδών. Έτσι

η περιοχή της Θεσσαλίας μετατράπηκε σε εύφορη

πεδιάδα έχοντας μοναδικά κατάλοιπα που θύμιζαν

το υδάτινο παρελθόν της: τον ρου του Πηνειού

ποταμού και κάποιες αβαθείς λίμνες, όπως η Βοι-

βηίδα (Κάρλα) και η Νεσσωνίτιδα, που βεβαίως

δεν υπάρχει σήμερα.

Όταν αναφερόμαστε στη Θεσσαλία, ιστορικά,

δεν εννοούμε το σημερινό ομώνυμο διαμέρισμα

της σύγχρονης Ελλάδας, αλλά μια ευρύτερη πε-

ριοχή, που, σε γενικές γραμμές, εκτεινόταν στα

ανατολικά από την περιοχή των εκβολών του Πη-

νειού, μέχρι τις Θερμοπύλες, και δυτικά από την

περιοχή της Κεντρικής Πίνδου μέχρι το όρος Οίτη.

Σύνορά της θεωρούνταν στους ιστορικούς χρόνους,

προς Βορρά η Πιερία και η Ελίμεια της Μακεδονίας,

δυτικά η Αθαμανία (ή Αθαμαντία) και η Μολοσσία,

νότια η Λοκρίδα, η Δωρίδα και η Αιτωλία, ενώ στα

ανατολικά η Θεσσαλία βρεχόταν από το Αιγαίο και

τους κόλπους Παγασητικό, Μαλιακό και Βόρειο Ευ-

βοϊκό. Πρόκειται δηλαδή για μια περιοχή τουλά-

χιστον μιάμιση φορά μεγαλύτερη από την έκταση

της σημερινής Θεσσαλίας. Είναι βέβαιο ότι ακόμα

και κατά την υστεροβυζαντινή εποχή η έκτασή

της είναι ανάλογη με αυτή των αρχαίων χρόνων

καθώς γνωρίζουμε ότι πρωτεύουσα του μεσαιωνι-

κού κρατιδίου της Θεσσαλίας κατά τον 13ο αιώνα

ήταν οι Νέες Πάτρες (Υπάτη), αρκετά νοτιότερα

από τα σημερινά σύνορά της.

ΟΙ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: Οι

περίοδοι της θεσσαλικής ιστορίας χωρίζονται ως

εξής:

- 100.000- 8.000 π.Χ., παλαιολιθική εποχή.

- 8.000- 5.000 π.Χ., μεσολιθική εποχή.

- 5.000- 2.300 π.Χ., προκεραμική και κεραμική

εποχή.

- 2300- 2000 π.Χ., εποχή του χαλκού.

- 2000- 1250 π.Χ., μυκηναϊκή ή μινυακή εποχή

(είναι η περίοδος σχηματισμού των πρώτων μύθων

του γένους μας με τους οποίους θα ασχοληθούμε

στα επόμενα άρθρα).

- 1250- 600 π.Χ., γεωμετρική εποχή.

- 600- 197 π.Χ., κλασική και ελληνιστική εποχή:

αρχική οργάνωση του Κοινού των Θετταλών μέχρι

και τη ρωμαϊκή εισβολή στη Θεσσαλία.

- 197 π.Χ.- 330 μ.Χ., Ρωμαιοκρατία.

- 330- 610 μ.Χ., πρωτοβυζαντινή περίοδος- ει-

σβολή Σλάβων.

- 610- 986 μ.Χ., μεσοβυζαντινή περίοδος μέχρι

την άλωση της Λάρισας από τους Βουλγάρους και

την εισβολή διαφόρων βαλκανικών και άλλων φύ-

λων σ’ όλη τη Θεσσαλία.

- 986 - 1392 (ή 1423) μ.Χ., υστεροβυζαντινή

περίοδος και ίδρυση του κρατιδίου της Θεσσαλίας

μέχρι και την πρώτη τουρκική εισβολή στη Λάρισα

υπό τον Εβρέν Μπέη.

- 1393- 1881, Τουρκοκρατία.

- 1881- και σήμερα, Νεότερη ιστορία.

ΘΕΣΣΑΛΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: Το παλαιότερο όνομα,

της Βορειοανατολικής, αλλά και ολόκληρης της

Θεσσαλίας που συναντάμε στους αρχαίους συγ-

γραφείς είναι Πελασγία ή Πελασγιώτιδα. Το όνομα

αυτό προέρχεται από τους πρώτους κατοίκους της,

τους Πελασγούς που ήταν μια ομάδα Προελλή-

νων1. Στα χρόνια της κλασικής εποχής μόνο το

όνομα της ανατολικής επαρχίας (Πελασγιώτις –

περιοχή της Λάρισας) εξακολουθεί να τους θυμίζει.

Αντίθετα το ελληνικό φύλο των Αιολέων επικρατεί

στα δυτικά (Αιολίς- Θεσσαλιώτις). Άλλα ονόματα

της αρχαίας Θεσσαλίας είναι Πυρραία (στα λεξικά

Σούδας και Ησύχιου), Πανδώρα Γη (Στράβων η’),

Δρυοπίς, Ελλάδα (Πλίνιος) και, από το φύλο των

Αιμόνων, Αιμονία (Πίνδαρος, Αθήναιος). Οι Θεσ-

σαλοί ονομάζονταν αλλιώς και Εφυραίοι διότι προ-

ήλθαν από την Εφύρα της δυτικής Ηπείρου (Fr.

Stαhlin – «Η Θεσσαλία»). Κυριάρχησαν στα νο-

τιοδυτικά, γι’ αυτό και το όνομα Θεσσαλιώτις, ενώ

στην Ανατολή και το Βορρά συγχωνεύτηκαν με

τους ντόπιους αρχαιότερους κατοίκους και διατη-

ρήθηκαν τα παλαιότερα τοπωνύμια: Πελασγιώτις,

Φθιώτις, Εστιαιώτις. Τότε αντικαταστάθηκαν και

οι ονομασίες πόλεων Άρνη και Φθία με τις Κιέριον

και Φάρσαλος αντίστοιχα.

ΜΥΡΜΗΔΟΝΕΣ: Αξίζει να αναφερθεί ότι οι Αχαι-

οί της Φθίας ονομάζονταν και Μυρμηδόνες. Γε-

νάρχης θεωρείται ο Αιακός που ήταν γιος του Δία

και της Ευρώπης και ζούσε στην Αίγινα. Όταν μετά

από μια τιμωρία της Ήρας ερημώθηκε από κατοί-

κους το νησί, ο Αιακός μένοντας μόνος του στο

νησί, παρακάλεσε τον Δία να του χαρίσει συντρό-

φους. Τότε ο Ζευς μεταμόρφωσε ένα μεγάλο αριθ-

μό μυρμηγκιών που βρίσκονταν στην κουφάλα ενός

δέντρου, σε ανθρώπους. Αυτοίονομάστηκαν Μυρ-

μηδόνες, δηλαδή μυρμήγκια, εξαιτίας της κατα-

γωγής τους. Αργότερα οι Μυρμηδόνες ακολούθη-

σαν τον γιο του Αιακού Πηλέα και κατοίκησαν στη

Θεσσαλική Φθία, ενώ ο αδελφός του Πηλέα, ο Τε-

λαμών έγινε βασιλιάς στη Σαλαμίνα.

ΛΑΡΙΣΑ: Κυρίαρχη θέση στο κράτος της Θεσ-

σαλίας κατείχε η Λάρισα (ή Λάρισσα των αρχαίων).

Κτισμένη στο χώρο που σήμερα λέμε «Φρούριο»,

ήταν φυσικά προφυλαγμένη από Βορρά και Δύση

χάρις στον ποταμό Πηνειό. Είναι βέβαιο ότι τε-

χνητή οχύρωση θα υπήρχε και προς Νότο και Ανα-

τολή αλλά, όπως είναι φυσικό, θεωρείται αδύνατον

να το βεβαιώσουμε αρχαιολογικά, λόγω των αλ-

λεπάλληλων στρωμάτων των οικισμών που είχαν

κτιστεί εκεί κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστο-

ρίας της πόλης. Πιθανότερος πρώτος οικιστής της

θεωρείται ο Λάρισσος, γιος του Πελασγού, ή, κατ’

άλλες πηγές, ο ίδιος ο Πελασγός, που την ονόμασε

έτσι προς τιμήν της κόρης του Λάρισσας. Μια τρίτη

άποψη, που μάλλον συγκεντρώνει ελάχιστες πι-

θανότητες, είναι αυτή που μας παρουσιάζει τον

Ακρίσιο, πατέρα του πρώτου βασιλιά της Λάρισας,

του Τεύταμου, πρώτο οικιστή της. Ετυμολογικά η

λέξη Λάρισ(σ)α είναι πελασγική και σημαίνει ακρό-

πολη ή ύψωμα-λόφος. Αυτό που στην ντόπια γλωσ-

σολαλιά λέμε «τούμπα».

ΜΥΘΙΚΑ ΘΕΣΣΑΛΙΚΑ ΓΕΝΗ: Τα κυριότερα γε-

νεαλογικά δέντρα της μυθικής Θεσσαλίας είναι:

των Λαπιθών της Λάρισας και της Μαγνησίας, των

Κενταύρων και τρία του Αιόλου, δηλαδή των Φε-

ρών, της Φυλάκης και της Αθαμανίας. Αξίζει να

σημειώσουμε πως σύμφωνα με την άποψη των

αρχαίων ιστορικών, οι Θεσσαλοί ήταν οι πρώτοι

άνθρωποι όλου του κόσμου, που εμφανίστηκαν

μετά την Τιτανομαχία. Εδώ θα συναντήσουμε για

πρώτη φορά το όνομα Έλληνας και Ελλάδα που

χαρακτήρισαν έκτοτε όλο το έθνος μας.