«ΝΟΣΤΑΛΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑ – Το ξεχασμένο ηρώο της πόλης»

Γράφει ο Θωμάς Κυριάκος

Κατεβαίνοντας τα σκαλιά που οδηγούν στον κεντρικό διάδρομο του πάρκου Αλκαζάρ [1], δεξιά βρίσκεται η αναθηματική στήλη στη μνήμη των πεσόντων αξιωματικών και οπλιτών του «ατυχούς» Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Για πολλά χρόνια αποτέλεσε το Ηρώο της Λάρισας. Σήμερα έχει ξεχασθεί.

Λάρισσα-Αναθηματική στήλη ’97. Φωτογράφος: Fr. Caloutas
(Φραγκούλης Καλουτάς – Σύρος).

Το Ηρώο ανεγέρθηκε στις αρχές του 1900, αφενός για να τιμηθεί η μνήμη των πεσόντων του πολέμου, αφετέρου για να τονωθεί το φρόνημα του Ελληνικού λαού και ιδιαίτερα των αξιωματικών του Ελληνικού Στρατού μετά την ήττα, γιατί είχαν δημιουργηθεί μεγάλες προσδοκίες σε όλους για την επέκταση των Ελληνικών συνόρων. Δυστυχώς η ήττα του Στρατεύματος και η συνθηκολόγηση που αναγκάστηκε να υπογράψει το Ελληνικό κράτος, με τη μεσολάβηση των ευρωπαϊκών δυνάμεων και της Ρωσίας, πληρώνοντας ένα μεγάλο ποσό σαν πολεμικές αποζημιώσεις και παραχωρώντας ένα κομμάτι της Θεσσαλίας στην Τουρκία συμπεριλαμβανομένης και της πόλης της Λάρισας, είχαν αφήσει βαριές τραυματικές εμπειρίες. Γι’ αυτό, όπως αναφέρει ο ιστοριοδίφης κ. Νικ. Παπαπαθεοδώρου [2]: «από τις αρχές ακόμα του20ου αιώνα είχε αναληφθεί προσπάθεια από το Υπουργείο Στρατιωτικών να στηθεί μνημείο για να τιμηθούν οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια αυτού του πολέμου. Ως τόπος ανέγερσης επιλέχθηκε η Λάρισα, η οποία υπήρξε το κέντρο των αρχικών πολεμικών επιχειρήσεων. Κατά τον σχετικό διαγωνισμό εγκρίθηκε το σχέδιο του ταγματάρχη Σπυρ. Κλαυδιανού, όπως μας πληροφορεί τον Δεκέμβριο του 1907 η εφημερίδα της Λάρισας «Μικρά».

Κατάθεση στεφάνων μετά από παρέλαση. Χρονολογία: περίπου μέσα της δεκαετίας του 1950. Από το αρχείο του Αντώνη Γαλερίδη.

Έπειτα από δεκαέξι μήνες η ίδια εφημερίδα αναγγέλλει ότι καταφθάνει το «άγαλμα του τύμβου». «Την ερχομένην εβδομάδα φθάνει εξ Αθηνών το άγαλμα του τύμβου, το οποίον παρά την γέφυρανανεγείρουσιν οι κ. κ. Αξιωματικοί μας εις μνήμην των κατά το 1897 πεσόντων. Είναι έργον του γλύπτου Ξενάκη, επισήμωςδε θα γίνωσι τα αποκαλυπτήριά του», εφ. “Μικρά”, Λάρισα, φύλλο της 16ης Απριλίου 1909.»

Αεροφωτογραφία της περιοχής του πάρκου Αλκαζάρ και της συνοικίας του Πέρα Μαχαλά αμέσως μετά τη γέφυρα. Χρονολογία: αρχές της δεκαετίας του 1950. Αρχείο Θαν. Μπετχαβέ.

Η θέση εγκατάστασης του Ηρώου ήταν περίοπτη. Στην αεροφωτογραφία αποτυπώνεται η περιοχή που βρίσκεται στην έξοδο της γέφυρας του Πηνειού με κατεύθυνση προς Τύρναβο και Αλκαζάρ, στην αρχή της συνοικίας του Πέρα Μαχαλά. Στο πάνω μέρος της φωτογραφίας αριστερά βρίσκεται ο ανδριάντας του ποιητή Κρυστάλλη με την βρύση και το μικρό κυκλικό σιντριβάνι που είχε μπροστά του, πριν φυτευτεί με λουλούδια και δεξιά το Ηρώο για τους πεσόντες αξιωματικούς και οπλίτες. Ένας διάδρομος οδηγούσε σ’ αυτό.

Όσον αφορά την κατασκευή του, όπως αναφέρθηκε ανετέθη στον γλύπτη Γεώργιο Ξενάκη [3]. Περιμετρικά, στην τετράγωνη βάση του, υπήρχαν μαρμάρινα κολωνάκια στις τέσσερις γωνίες του, με περίτεχνο μεταλλικό κιγκλίδωμα, που τα τελευταία χρόνια, λόγω της αδιαφορίας συντήρησης και καλλωπισμού του, έχουν καλυφθεί από πυκνή βλάστηση. Η στήλη στο πάνω μέρος της φέρει μαρμάρινη περικεφαλαία, ενώ στον κορμό της και κάτω από τον ανάγλυφο σταυρό υπάρχει η επιγραφή: «ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ ΕΝ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΠΕΣΟΝΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΠΛΙΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟΝ ΤΟΥ 1897 ΑΦΙΕΡΟΥΣΙΝ ΟΙ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ».

Στη βάση της στήλης υπάρχουν ανάγλυφα πολεμικά όπλα, σημαίες και διάφορα άλλα στρατιωτικά σύμβολα.

Ενώ στο κάτω μέρος της αναθηματικής στήλης ο γλύπτης σμίλεψε το όνομά του: «Γ. ΞΕΝΑΚΗΣ ΕΠΟΙΕΙ».

ΑΛΚΑΖΑΡ δεξιά το Ηρώο του 1897 και στο βάθος το κέντρο ΑΛΚΑΖΑΡ.
Φωτο-Μούσιος τέλη της δεκαετίας του 1930.

Σε μεταπολεμικές καρτ ποστάλ το Ηρώο απεικονίζεται χωρίς την μαρμάρινη περικεφαλαία στο πάνω μέρος του, λόγω ζημιάς που υπέστη από θεομηνία που συνέβη στις 29 Μαρτίου του 1939, όπως μας πληροφορεί η εφημερίδα «Κήρυξ» καταστρέφοντας την κεφαλή της στήλης, ενώ ο κορμός του Ηρώου διεσώθη κατά την πτώση του από το βάθρο επειδή συγκρατήθηκε από τα κλαδιά ενός πεύκου.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, στο λόφο Ακροπόλεως, κατασκευάστηκε το νέο Ηρώο της πόλης μας, από τον γλύπτη Λάζαρο Λαμέρα, καθηγητή της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών.

Ηρώο πεσόντων, άγαλμα της σπαθοφόρου Νίκης. Χρονολογία: 1961~2.

Το άγαλμα αναπαριστά τη Νίκη να κρατά γερά στο δεξί της χέρι υψωμένο σπαθί, με το δεξί της πόδι πιο μπροστά και με τις πτυχώσεις στο φόρεμα της, φαίνεται να κινείτε επιθετικά, συμβολίζοντας ότι οι Έλληνες κατέκτησαν τη μεγάλη νίκη στον πόλεμο του 1940-41, ενάντια στους Ιταλούς, με πνεύμα επιθετικό. Το άγαλμα είναι τοποθετημένο σε πανύψηλη στήλη 10 μέτρων περίπου, ενώ στη βάση του υπάρχουν διάφορες συμβολικές αναπαραστάσεις από την εθνοτοπική ιστορία [4]. Έκτοτε αποτελεί το επίσημο Ηρώο της Λάρισας, ενώ το παλαιότερο Ηρώο στο πάρκο Αλκαζάρ άρχισε να περνάει στη λήθη.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, μπροστά από το χώρο του Ηρώου, ο Μ.Ε.Σ. Λαρίσης «ΑΡΙΣΤΕΥΣ» έστησε τις προτομές του ήρωα του 1821 Αθανασίου Διάκου, του μακεδονομάχου Παύλου Μελά, του ιστορικού της Λάρισας Επαμεινώνδα Φαρμακίδη και του στρατιωτικού γιατρού Εμμανουήλ Μανουσάκη, προτομές φιλοτεχνημένες από τον Τυρναβίτη γλύπτη Γεώργιο Καλακαλά, αφαιρώντας ένα ακόμη κομμάτι από την παλιά του αίγλη.

Δυστυχώς η σημερινή κατάσταση του μνημείου δεν είναι καλή. Η μεταφορά του στη νέα θέση το απομόνωσε αντί να το αναδείξει. Είναι εμφανή τα σημεία φθοράς του από τον χρόνο. Διάφορα φυτά έχουν καλύψει το περίτεχνο μεταλλικό κιγκλίδωμα, ενώ από τη δεκαετία του 1960, που δημιουργήθηκε το νέο Ηρώο δεν υπάρχει καμία ιδιαίτερη μέριμνα  για την συντήρησή του.  Το χειρότερο όλων είναι η απαξιωτική θέση που του επιφυλάξαμε, δίπλα στις δημόσιες τουαλέτες, θέση που δεν τιμά καθόλου το σκοπό για τον οποίο ανεγέρθη.  Ίσως θα πρέπει να αναλάβουμε μια πρωτοβουλία ως πολίτες και να ζητήσουμε από τη Δημοτική Αρχή να το να το συντηρήσει  και να το μεταφέρει σε πιο περίοπτη θέση, τιμώντας το λόγο ανεγέρσεως του και την πόλη που επιλέχθηκε για να τοποθετηθεί.

Το οδοιπορικό μας στην παλιά Λάρισα συνεχίζεται…

Θωμάς Ζ. Κυριάκος
thomask.larissa@gmail.com

 

[1] «Νοσταλγώντας την παλιά Λάρισα – Το πάρκο Αλκαζάρ & η συνοικία του Πέρα Μαχαλά» του Θωμά Ζ. Κυριάκου, LarissaPress, 30 Μαρτίου 2020.

[2] «ΛΑΡΙΣΑ. Μια εικόνα, χίλιες λέξεις Το παλιό ηρώο στο Αλκαζάρ», Νικόλαος Αθ. Παπαθεοδώρου, εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ», 31 Ιανουαρίου 2016.

[3] Ο γλύπτης Γεώργιος Ξενάκης (1865-1911) γεννήθηκε στην Αθήνα και υπήρξε μαθητής του σπουδαίου γλύπτη Λεωνίδα Δρόση, ο οποίος φιλοτέχνησε τα γλυπτά της Ακαδημίας Αθηνών. Μετά τις σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών δούλεψε μέχρι τον θάνατό του σε δικό του εργαστήριο. Ο Ξενάκης αναφέρεται μεταξύ των καλλιτεχνών που πήραν μέρος με έργα τους στην «Δ΄ ΟλυμπιάδαΤεχνών» του 1888. Βλέπε: ΣυραγώΤσιάρα, Η δημόσια γλυπτική στη Λάρισα και τον Βόλο. Από τον νεοκλασικισμό στον ακαδημαϊκό ρεαλισμό,Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης στη Λάρισα (11 Οκτωβρίου 2003) με θέμα «Ο Νεοκλασικισμός στη Θεσσαλία, μέσα 19ου αιώνα – 1920», Λάρισα (2005).

[4] «Νοσταλγώντας την παλιά Λάρισα – Λόφος Ακροπόλεως», του Θωμά Ζ. Κυριάκου, LarissaPress, 12 Απριλίου 2020.